Portekizce
Türkçe Portekizce kelimesinin İngilizce karşılığı.n. Portuguese
Portekizce coğrafya ve dil açısından galicia lehçesine dayanır. Tarihi şartlar yarımadanın bütün batı kıyılarına yayılan bu dil öbeğinin ikiye bölünerek iki ayrı ülkede konuşulmasına yol açtı. Doğu -batı yönünde gelişen hıristiyan fetihlerinin çeşitli evreleri galicia lehçesi ile Portekizceyi içine alan dil bölgesinin lehçelere ayrılmasına sebep oldu. Genellikle üç öbek ayırt edilir: kuzeyde Galicia ve Entre-Douro-e-Minho ile TrasosMontes; ortada Beira; güneyde Estremadura, Alentejo ve Algarve ağızları. Ayrıca İspanya-Portekiz sınırı boyunca bazı bölgelerde de, belli bir lehçe öbeğine sokulması çok güç olan karma ağızlar konuşulur.
Avrupa Portekizcesi
a) Fonetik, ünlü sistemi, şiddet vurgusunun yerine bağlıdır. Aynı fonem vurgulu olduğu zaman başka (açık, kuvvetli tipte), vurgusuz olduğu zaman başka söylenir (daha kapalı, zayıf tipte). Mesela dorme (dorm okunur) dormir (durmir okunur) ile, falo (konuşuyorum, falu okunur) ise falar (follar okunur) ile karşıtlaşır. Bundan başka, birçok genizsi ünlüden meydana gelen bir diziyle genizsi [1] (port. fim) ve genizsi [2] (port. um) vardır. Castilla dilinde meydana gelenden farklı olarak, Portekizce açık veya kapalı ünlü tınılarına dayanan ses karşıtlıklarına yer verir; mesela avo "büyük baba", avo "büyük anne" ile karşıtlaşır v.b. Ünsüz sistemi de çok zengindir (castilla dilinde bulunmayan ş, j, z, v sesleri Portekizce’de vardır). Tarihsel gelişme sonucu iki ünlü arasındaki [3] ve [4]‘nin düşmesi dilde önemli evrimlerin oluşmasına yol açtı (la = castilla dilinde lana; ceu = castilla dilinde cielo).b) Morfoloji ve sözdizimi. Diminütif iç-ekler (sevgi belirten) ve geliştirme ekleri (kötü anlam getirenler) çok kullanılır (amigodan amig-alh-aç-o, casa’dan, cas-inh-ot-a v.b.). İyelik zamiri genellikle tanım edatıy-le birlikte kullanılır (a sua pena, onun kalemi). Şahıs zamirleri ve bazı fiil biçimleri bireşimlere girdikleri zaman bozuşur (nos + os = no — los; falar + o = fala-lo) İki olmak fiili vardır: ser (ayrılmazlık niteliği için) ve estar; birleşik zamanların yardımcı fiili ise ter’dir. Gelecek zaman ve şart kipi eski castilla dilinde olduğu gibi yardımcı zamiri iç-ek olarak alır (dir Iho — emos = dir [5] + Ihe + o + e-mos, «biz onu ona söyleyeceğiz»). Latince bildirme kipinin plusquoperfectum’u muhafaza edilmiştir (tivera, onun vardı). Mastarın çok kullanılan şahıslı bir çekimi vardır (dizerem — "söylemek, onlara", "onların söyleme eylemi", sem o sabermos — "biz, o-nu bilmeden"). c) Sözlük. Portekizce kelime hazinesinin büyük kısmı Latince’den gelir; ama bunun yanı sıra Arapça (alferes, «süvari sancaktarı»; alcachöfra, «dikenli demir engel»), germen dilleri (orgulho, «gurur»; albergar, «konuk etmek»; roubar, «aşırmak»), İtalyanca (embaixada, «elçilik»; pilöto, «pilot»), Fransızca (pajem «hizmetkar»; detalhar, «parçalara ayırmak»), Amerikanca (tapio-ca; tocaio, «adaş») ve Asya’daki sömürgelerden gelme kelimelere de (charuto, «puro» [6], leaue «yelpaze» [7]) rastlanır. d) İmla. Portekizce’de bir imla meselesi ortaya çıkar. İmlayı birleştirmek (diftonglar, yazı vurgulan; çift ünsüzler v.b.) için Portekiz ile Brezilya arasında birçok anlaşma yapıldı ve imla sözlükleri yayımlandı.
Avrupa dışında konuşulan Portekizce,a) Portekizce Avrupa dışında en yaygın olarak Brezilya’da konuşulur. Portekizce, Brezilya’da anavatanda olduğundan daha açık seçik olarak telaffuz edilir ve brezilya telaffuzu daha çok castilla lehçesininkine benzer (ünlüler vurgusuz oldukları zaman çok hafif bir tını değişikliğine uğrar); diftongların telaffuzunda bazı farklar, kelime sonundaki .s’lerde değişme eğilimi (bu durum tek biçimde birleşme yolunda olan fiil çekim eklerini büyük ölçüde etkiler) ve kelime sonundaki r’lerde yumuşama göze çarpar. Kelime sırasında (mesela, para eu ver, para mim ver olur). Kelime hazinesinde birçok özellik görülür. Portekizce comboio, «tren»e karşılık brezilya dili trem verir; Portekiz’de «tereyağı» anlamına gelen manteriga Brezilya’da «sıvı yağ»ı belirtir. Birçok kelimeye ise yalnız Brezilya’da rastlanır: o cangaceiro, «haydut»; defuntear, «öldürmek» v.b. b) Madere, Açores ve Afrika kıtasının başka bölgelerinde konuşulan Portekizce, güney portekiz ağızlarına bağlanır, ama güney portekiz ağızlarıyle Afrika Portekizcesi arasında özellikle telaffuz alanında bazı farklar vardır. Hindistan Portekizcesi (Seylan, Goa, Diu v.b.) diftongların sayısını azaltma, Ih’ı y’ye dönüştürme eğilimi gösterir ve morfosentaks bakımından alt tabaka dillerinin etkisinde kalır; bu durum Macao ve Malezya’da da görülür.
Temel söz dağarcığı
- Merhaba - Oi (Her zaman kullanılabilir)
- Günaydın - Bom dia ( Saat 12’ye kadar)
- İyi günler - Boa tarde (Öğlen 12’den hava kararana kadar )
- İyi akşamlar - Boa noite
- İyi geceler - Boa noite
- Nasılsınız? - Como vai?
- Teşekkür ederim, iyiyim - Bem, obrigado
- Siz nasılsınız? - E você?
- Lütfen - Por favor
- Teşekkür ederim - Obrigada (Kadınlar teşekkür ederken kullanırlar)
- Teşekkür ederim - Obrigado (Erkekler teşekkür ederken kullanırlar)
- Bir şey değil -De nada
- Şerefe - Saúde (Aynı zamanda "Çok yaşa!" anlamında da kullanılır. )
- Evet- Sim
- Hayır - Não
- Var mı? - Tem? (Soru sormak için ek yok ancak soru vurgusuyla okumak gerekiyor.)
- Var - Tem
- Yok - Não tem
Dış bağlantılar
- http://www.dicionarios-online.com Dicionários-Online.com A directory of reference works in Portuguese.
- http://www.cplp.org/ Uluslararası Portekizce Dili Enstitüsü; CPLP
- http://www.ielanguages.com/portuguese.html Ielanguages - Portekizce temel bilgiler (İngilizce)
- http://www.bbc.co.uk/languages/other/quickfix/portuguese.shtml BBC Portekizce Kursu (İngilizce)
İsmail hakkı aytaç - 4 yıl önce