Göktürklerin yeniden bağımsızlığı
Kutluk Dönemi
Elli yıllık bir esaretin ardından 680 yılında Aşina soyundan gelen Kutluk akıl hocası Bilge Tonyukuk la birlikte Çine isyan etti. Kutluk az zamanda Ötügen başkent olmak üzere Kağanlığı örgütledi Bu yüzden İl`i (devleti) derleyip toparlayan anlamına gelen İl Teriş ünvanı verildi. Kardeşi Kapgan`ı şad ilan etti ve Veziri Tonyukuk`u diplomasi ve ordu işlerinin başına geçirdi.Kapgan Dönemi
Kutluğun ölümünden sonra yerine Kapgan Kağan geçti. Bu dönemde Kutluk Devlet`i en parlak dönemini yaşadı. Kapgan Kağanın siyaseti;- Çin`i baskı altında tutmak.
- Çin hakimiyetinde bulunan Göktürk topraklarını geri almak
- Orta Asya`daki tüm Türk boylarını bir çatı altında toplamak.
Bu amaçla Çin`i hakimiyet altına aldı fakat Çinin kültüründen uzak kalmak için sadece vergiye bağladı. Bu dönemde Karadenizden Japon denizine kadar Göktürk devleti genişledi.
Bilge Dönemi
Kapgan Kağan`dan sonra Bilge Kağan geçti. Kardeşi Kültigin ile taht kavgasına girişmedi; beraber devleti yönettiler. En büyük yardımcıları Tonyukuk idi. Çin ile ticari ilişki geliştirildi. Batı Türkistan`daki türk boyları tamamen bağlandı. 725 yılında devletin bel kemiği olan Tonyukuk öldü. 731`de Kültigin öldü. 734 yılında da Bilge öldü.
Daha sonra tahta çıkan kağanlar atalarının kurduğu devleti iyi yönetme becerisi gösteremediler. Karluk, Basmil ve (Onogurlar- Oğuzlar:Uygurlar)`ın çıkardığı isyanı bastıramadılar. 745 yılında Ötüken ve çevresini Uygurlar ele geçirerek; Türklerin ve Orta Asya`nın yeni temsilcisi oldular. Türgişler de Batı Türkistan`ı yönettiler.
Orhun Anıtları
Bilge Kağan Orta Asya Türk boylarına şöyle sesleniyor:
“Ey Türk budunu. Üstte gök yıkılmaz, altta yer delinmezse devletini, töreni kim bozabilir?”fact
II. Göktürk Kağanları
- 680-691 Kutluk Kağan (İlteriş ünvanını almıştır.)
- 691-716 Kapgan Kağan (Öldürüldü)
- 716 İnel Kağan
- 716-734 - Bilge Kağan (Öldürüldü)
- Yollyg-Tegin Izhan-Khan/Han (734-39)
- Bilge Kutluk Tengri-Khan/Han (739-41)
- Siuan Khan/han (741)
- Il-Itmysh Bilge-Khan/Han (741-42)
- Ozmyş Khan/Han (742-43)
- Bomei-Tegin Khan/Han (743-45)
Türk tarihine katkıları
- Türk adını devlet adı olarak kullanan ilk Türk devletidir.
- Türkler arasında bağımsız yaşama duygusunun gelişmesinde öncülük eden bir devlettir. fact
- Bulgarlar (Kazan Tatarları) ve Yakutlar hariç tüm Türkçe konuşan Türk boylarını tek bir yönetim altında toplamıştır. fact
- Göktürk alfabesini geliştirmişlerdir.
- Orhun hitabelerini miras bırakmışlardır.
- Batı Türkistanın ve Kafkasların Türkleşmesini sağlamışlardır.fact
