Lonca
Belli bir iş kolunda usta, kalfa ve çırakları içine alan dernek, korporasyon:"Bu iş için loncada, isim duası yapılır."- S. Ayverdi.
Loncaların kökeni, 7 ve 8. yüzyıldan itibaren faaliyet gösteren fütüvvet ve ahilik teşkilatlarına dayanır. Ahilik kuruluşuna ait töreler, kurallar birçok özellikler loncalarda devam eder.
Loncaların iki ana gayesi vardır: 1) Lonca mensubu sanatkar, esnaf arasında sosyal eşitliği ve dayanışmayı sağlamak. 2) Mesleki faaliyetin uygulanışını düzenlemek ve denetlemek. Loncalar, bugünün Esnaf ve Sanatkarlar Derneğine benzetilebilir. Loncaların ekonomik ve mesleki, kültürel ve sosyal faaliyet ve vazifeleri vardı.
Kendi içinde sıkı bir disiplinle teşkilatlanmış olan loncalar, bu özelliği ile devletin piyasa kontrolünü kolaylaştırıyorlardı. Aynı esnaf grubunun bağlı olduğu loncaların içinde rekabetin yasaklanmış olması, kaynakların ihtiyaçlar dahilinde kullanılması, kaynak israfı, karaborsa ve fahiş fiyat artışına mani oluyordu. Devletle sıkı irtibatı olan loncalar, hükümet tarafından teftiş edilebiliyordu. Muhtelif tarihlerde esnafla alakalı olarak çıkarılan yasakname ve fermanlar esnafın aksayan yönlerini düzeltme gayesindeydiler.
Esnaflar, bağlı oldukları lonca heyetinin sıkı bir denetimi altındaydı. Ustaların hammaddelerini nereden, nasıl ve ne evsafta alacakları loncalar tarafından düzenlenmekteydi. Lonca üyeleri arasındaki eşitliği bozmamak temel gayeydi. Tüketiciyi de korumak göz önünde tutulurdu. Ustaların kullandığı bütün alet ve edevat devamlı denetlenirdi. Üretilen malların fiyatlarının nisbetini loncalar denetlerdi. Denetimden geçen mal damgalanır ve pazara sunulurdu. Bozuk mal çıkaran esnaf cezalandırılırdı. “Pabucu dama atıldı.” deyimi buradan kalmadır. Düşük kaliteli mallar da fakirlere dağıtılırdı. Çırakların mesleğe girmeleri, meslekte ilerlemeleri ve yükselmeleri, loncaların koyduğu kaidelere ve adete bağlıydı. Lonca mensupları arasında rekabet yasaktı.
Kalfaya, usta olduktan sonra, piri, bir törenle ustalık belgesi verirdi. Dükkan açacak olup da parası olmayana lonca para ve sermaye verip, dükkan bulurdu. Evlenmek isteyenleri evlendirir, masraflarını görürdü. Yoksul cenaze sahiplerinin cenazesini kaldırır, hastalara yardım ederdi.
Görünüşte iktisadi müesseseler olan loncalar, iç yapı itibariyle cemiyette hakim olan bazı ahlaki kaideleri, müeyyideleri ile, esnafın kendi kendine tatbik ettiği müesseselerdir. Loncalarda bulunan iş ahlakının temelinde, otoriteye ve geleneklere bağlılık, el işçiliğine hürmet, kanaatkarlık, meslek sırrını saklamak gibi prensipler yatmaktaydı.
Osmanlı Devletinde loncaların ekonomik vasıfları yanında, onlara hususiyet kazandıran, iç kuruluşları ve sosyal faaliyetleridir. Osmanlı Devletinin kuruluşunda önemli olan ahilikle yakın bağları bulunan loncaların da, ahiliğin; yiğit, ahi ve şeyh olmak üzere üç derecesine karşılık çırak, kalfa, usta, nakib vekili, nakib, baş nakib, şeyh halifesi, şeyh ve şeyh-üş-şuyuh olarak dokuz kademesi vardı. Ahiliğin kavli ve seyfi üyelik olmak üzere, üyelerinin iki grupta değerlenmesi yerine, loncalarda üyelik kavli, şürbi ve seyfi olarak üç grupta meydana getirildi.
Lonca teşkilatı, Osmanlı Devletinin en ücra köşelerine kadar yayılmıştı. Avarız sandıkları sistemiyle üyelerini, her türlü kazaya ve ölüme karşı aileleriyle beraber sigortalamıştı. Lonca teşkilatı, Osmanlı Devletinin sosyal yapısında büyük güç, düzen, asayiş ve ahlak unsuru olmuştur. Kendi bünyesi içerisinde denetlendiği gibi, devletin de kontrolü altında bulunuyordu. On yedinci yüzyılda İstanbul’da 1109 Loncaya bağlı, 126.000 üye tespit edilebilmişti.
Osmanlı Devletinin son zamanlarında, sanayileşme hareketlerinin ve fabrikalaşmanın başlaması neticesinde el sanatları giderek önemini kaybetti. İttihat ve Terakki Fırkasınca 1913 tarihinde loncalar kaldırıldı.
misafir - 8 yıl önce