Genişleme sürecinin başarıyla tamamlanması ve 25-30 üyeye kadar genişleyebilecek olan AB üyesi ülkeleri birarada tutan prensiplerin geçerliliğini korumak amacıyla, Aralık 1999 Helsinki Zirvesi'nde 2000 yılında hükümetlerarası bir konferans düzenlenmesi öngörüldü.
Aralık 2000'de gerçekleştirilen Nice Hükümetlerarası Konferansı'nın bir girişimi olarak, 'Avrupa Birliğinin Geleceği Üzerine Tartışma' forumu açıldı. 14-15 Aralık 2001 tarihinde Laeken Zirvesinde, 2004 yılında gerçekleştirilmesi düşünülen ve Avrupa'nın Geleceği'nin tartışılacağı bir sonraki Hükümetlerarası Konferansa ilişkin hazırlıkların mümkün olduğu ölçüde geniş ve şeffaf şekilde gerçekleşmesi amacıyla bir Konvansiyon'un oluşturulması konusunda bir bildiri kabul edildi.
Bildiride Konvansiyon'a Fransa eski Cumhurbaşkanı V. Giscard d'Estaing'in başkanlık edeceği ve İtalya eski Başbakanı G. Amato ve Fransa eski Başbakanı J. L.Dehaene'in Başkan yardımcılığı görevini yerine getireceği bildirildi. Konvansiyonda başkan ve başkan yardımcılarına ek olarak:
Konvansiyon'un çalışmalarına aday ülkelerin de AB üyesi devletlerle aynı koşullarda bir hükümet temsilcisi ve iki ulusal parlamento üyesi ile temsil edilmesi ve üye devletler arasındaki uyumu bozmayacak şekilde görüşmelere katılmaları kabul edildi.
Avrupa'nın geleceğine ilişkin tartışma platformuna vatandaşların geniş katılımını sağlamak amacıyla oluşturulan Forum'un sivil toplum kuruluşlarına da açık olacağı ve söz konusu kuruluşların oluşturulacak bir ağ çerçevesinde Konvansiyon'un çalışmaları hakkında düzenli olarak bilgilendirileceği, katkılarının ise platforma aktarılacağı belirtildi.
Konvansiyon ayda bir kez Brüksel'deki Avrupa Parlamentosu binasında toplandı. Halka açık yapılan bu toplantılar iki günden fazla sürdü.
Bu çerçevede Avrupalı politikacılar, kurumlar ve vatandaşlar arasında her türlü tartışma konusu ve ortamı desteklendi. Bu girişimle birlikte vatandaşlar ve politikacılar arasında tartışma toplantıları düzenlenerek, Internet benzeri araçlarla bir iletişim kanalı oluşturuldu. Aday ülke olarak Türkiye de Konvansiyon toplantılarına temsilci yollayarak, tartışmalara aktif olarak katıldı.
İlk toplantısını 28 Şubat 2002'de yapan Konvansiyon çalışmalarını yürütmek üzere on adet çalışma grubu oluşturuldu: yetki ikamesi/paylaşımı, insan hakları, hukuki kimlik, ulusal parlamentoların rolü, tamamlayıcılık yetkinlikleri, ekonomik yönetim, dış ilişkiler, AB araçlarının basitleştirilmesi, adalet ve içişleri, sosyal Avrupa.
15 ay boyunca iki üç günlük toplantılar ve değişik toplum kesimlerinin de görüşleri alınarak bir Avrupa Anayasası Taslağı oluşturularak, 20 Haziran 2003 tarihinde Selanik Zirvesi'nde Konsey'e sunuldu.
Konvansiyon tarafından sunulan taslak, Ekim 2003 tarihinde hükümet temsilcilerini, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu temsilcilerini biraraya getiren Hükümetlerarası Konferans'ın çalışmalarına kaynak oluşturdu.
Bu tarihten itibaren yürütülen görüşmelerde aylarca bir sonuç alınamadı. Ancak, 17 ' 18 Haziran 2004 tarihlerinde Brüksel'de İrlanda Dönem Başkanlığı'nda gerçekleştirilen Zirve sonunda Anayasa metni üzerinde uzlaşmaya varıldı. Yeni oylama sistemi, Avrupa Komisyonu'nun üye devletlerin iktisat politikaları üzerinde ne kadar gücü olacağı hususu ve Anayasa metninde Hıristiyanlığın anılması, Anayasa metni üzerinde son dakikalara kadar görüşülen konuları oluşturdu.
