Bayağı Yunus

Kısaca: Tırtak (Delphinus delphis), Bayağı yunus olarak da bilinir, yunusgiller (Delphinidae) familyasından Türkiye'nin bütün denizlerinde bulunan ve bütün dünyada büyük okyanusların farklı kısımlarında yaygın olan bir yunus türü. Tırtak Yunusgiller familyasının asıl örnek türüdür. ...devamı ☟

Bayağı yunus
Bayağı Yunus

Taksonomi | Ad = Bayağı yunus | Bilimsel ad = Delphinus | Basamak = Cins | Otorite = Linnaeus, 1758 | Resim = Common dolphin.jpg | Ek resim = | Resim altı = Bayağı yunus ``(Delphinus)`` cinsinin bir üyesi ve yunusgiller (Delphinidae) familyasının tipik türü olan kısa burunlu bayağı yunus ya da tırtak ``(Delphinus delphis)``. | í‚lem = Animalia | í‚lem/tr = Hayvanlar | Şube = Chordata | Şube/tr = Kordalılar | Sınıf = Mammalia | Sınıf/tr = Memeliler | Takım = Cetacea | Takım/tr = Balinalar | Alt takım = Odontoceti | Alt takım/tr = Dişli balinalar | Familya = Delphinidae | Familya/tr = Yunusgiller | Ek başlık = Türler | Ek metin = | Not =

Bayağı yunus, yunusgiller familyasının tipik cinsi Delphinus```u oluşturan iki yunus türünün ortak adıdır.

1990`lardan önce, taksonomi bilimcilerinin çoğunluğu tarafından, ``Delphinus`` cinsi içinde yalnıca ``Delphinus delphis`` türünün varlığı tanınmış ve "bayağı yunus" genel adı ile anılmıştır. Daha sonra yürütülen genetik araştırmalara bağlı olaraksa, günümüz balina bilimcileri bu cins içinde iki ayrı tür olduğunu genellikle kabul etmektedir. Bahsi geçen türler şunlardır: Yunusgiller familyasının tipik türü kısa burunlu bayağı yunus olsa da hem en sık rastlanan yunus türü olma hem de özellikle 1970`li yıllarda Türkiye`de de yayınlanan ABD televizyon dizisi Flipper`ın popülerleştirmesi nedeniyle "yunus" denildiğinde ilk akla gelen canlı olma ünvanları, Türkçe`de "şişe burunlu yunus" ya da "afalina" olarak anılan ``Tursiops truncatus```a aittir.İngilizce Wikipedia. - giriş bölümü. Erişim: 29 Aralık 2006. (Bu maddenin kaynakları için ) Kısa burunlu bayağı yunus, Türkçe`de esasen "tırtak" adı ile anılır.Google Türkiye - Türkçe sayfalar. Google-tr|Tırtak. Erişim: 29 Aralık 2006.

Farklı türlerin tanınması

Tüm ``Delphinus`` cinsini tek bir türe indirgeme yaklaşımının tarihsel bir geçmişi olsa da oldukça geniş bir dağılım alanına sahip bu yunusların geniş aralıkta bir büyüklük, biçim ve renk çeşitliliği gösterdiği izlenir. Öyle ki, son birkaç on yıllık dönemde, bu cins içinde sınıflanmak üzere yirmiden fazla tür önerilmiştir. Ancak 1960`larda Kaliforniya`dan bilim insanları, daha sonra 1990`larda yürütülen ayrıntılı bir genetik çalışma ile de doğrulanacağı üzere, uzun burunlu ``(D. capensis)`` ve kısa burunlu ``(D. delphinus)`` olmak üzere iki farklı bayağı yunus türünün olduğu sonucuna varmıştır.İngilizce Wikipedia. . Erişim: 29 Aralık 2006. (Bu maddenin kaynakları için ) Bu süreç sonunda, önerilen diğer türlerin bir kısmı ``Stenella`` cinsi içine kaydırılmıştır ama bahsi geçen genetik çalışmaya dayanarak, ``Delphinus`` cinsi içinde Delphinus tropicalis`` bilimsel adı ve sıklıkla da Arap ya da Malabar bayağı yunusu genel adları ile anılan üçüncü bir türün olduğu da ileri sürülmüştür.``Jaap`s Marine Mammal Pages``. ``Common dolphin - Taxonomy``. Erişim: 31 Ocak 2007 ``D. capensis```e göre daha da uzun bir burnu olan bu canlı, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu`nda bulunur. Bun karşın, yakın tarihli morfolojik incelemelerde ``D. capensis`` ve ``D. tropicalis`` arasındaki farkların tür seviyesinde olmadığı gösterilmiştirReeves, Randall R. ve ark. - IUCN/SSC ``Cetacean Specialist Group`` (2003). ``Dolphins, Whales and Porpoises: 2002-2010 Conservation Action Plan for the World`s Cetaceans``. Bölüm 4.5, sayfa 39. ve ``D. tropicalis``, güncel standart taksonomik çalışmalarda ``D. capensis```in bölgesel bir varyasyonu olarak değerlendirilmektedir.

Fiziksel özellikler

Renk

Bayağı yunuslar oldukça renkli canlılardır ve derileri, balinalar (Cetacea) takımının tüm üyeleri içindeki en ayrıntılı renk desenlerini içerir. Yanlarında, boğum yeri sırt yüzgecinin hizasına denk gelecek şekilde yan yatmış bir kum saati deseni vardır ve bu desenin sırt yüzgecinden önde olan kısmı sarımsı kahverengi, arkada olan kısmı ise açık gridir. Sırtları, başlarının üstünden kuyruğa kadar ve sırt yüzgeci hizasında da yanlardaki kum sati deseninin boğumuna doğru V şeklinde uzanmak üzere, koyu gri-siyah renktedir. Karınları beyaz olan bayağı yunusların gözlerini koyu renkli halkalar çevreler ve bu halkalar, burunlarının arkasından geçen koyu renkli bir çizgi ile birbirine bağlanır. Ayrıca, siyah bir bant da çeneden göğüs yüzgeçlerine uzanır. İki bayağı yunus türünden uzun burunlu olan ``(D. capensis)`` daha soluk, kısa burunlu olan ``(D.delphinus)`` ise daha koyu renklidir.``American Cetacean Society``. ``Cetacean Fact Sheet``. ``Common Dolphin``. (Erişim: 20 Ocak 2007)

Cinsel organ bölgesindeki renk biçemine bakılarak, bir bayağı yunusun cinsiyetini ayırmak olasıdır: ``Common dolphin (Appearance)``. ``Jaap`s Marine Mammal Pages``. Erişim: 31 Ocak 2007.
  • Erkek bireyde, cinsel bölgenin hemen üzerinde siyah ve alev benzeri bir leke bulunur.
  • Dişi bireydeyse, aynı bölgede, çevresi gri tonla çevrili ve dar bir siyah bant izlenir.


Baş

Genel adlarının burunları ile ilgili olarak ifade ettiğinden başka, uzun ve kısa burunlu bayağı yunusların birbirinden ayrılabilmesini sağlayan başa ait bir başka nitelik de bu türlere özellikle yandan bakıldığında izlenebilir: kısa burunlu bayağı yunusun melon yapısı daha yuvarlak ve hayvanın alnı burnuna daha dik bir açı ile birleşiyorken, uzun burunlu yunusta daha yassı bir melon vardır ve alnı da burnuna daha dar bir açı ile birleşir.

Bayağı yunusların her iki çenesinde de 40-55 çift küçük ve sivri diş bulunur.

Yüzgeçler

Sırt yüzgeci arkaya doğru kıvrık, üçgensi ve ucu sivrice bir görünümdedir ve sırtı ortalayacak şekilde yerleşmiştir. Siyahtan açık griye değişen renkte olabilen bu yüzgecin kenarları siyahtır. Göğüs yüzgeçleri uzun, ince ve hayvanın yaşadığı coğrafi bölgeye göre değişmek üzere yuvarlak ya da sivrice uçludur. Kısa burunlu bayağı yunusun sırt ve göğüs yüzgeçleri uzun burunlu bayağı yunusunkilere göre daha büyüktür.

Kuyruk yüzgecinin kanatları ince ve uçları sivricedir. Ayrıca, kuyruk yüzgeci arka kenarının ortasında hafif bir girinti bulunur.

Büyüklük

Önceden belirtildiği gibi, bayağı yunusların büyüklükleri bulundukları coğrafi bölgeye göre büyük değişiklik gösterir. Bununla paralel olarak da çeşitli kaynaklarda görece farklı boy ve ağırlık değerleriyle karşılaşılabilir ama şu bilgileri sunmak mümkündür:
  • Kaynaklarda rastlanılan en geniş ölçüm aralıklarına göre, erişkin bayağı yunusların tipik olarak boyları 1,7-2,6 m ve ağırlıkları da 70-135 kg arasındadır. ``Delphinus delphis``, Common Dolphin. MarineBio.org. Erişim: 31 Ocak 2007.
  • Erkekler dişilerden biraz daha büyüktür ve en küçük formlar Karadeniz`de (erkekler 1,7-1,8 m, dişilerse 1,5-1,7 m arasında), en büyük formlar ise Hint Okyanusu`nda (erkekler 2,42 metreye, dişilerse 2,12 metreye kadar) yaşar.
  • Kısa burunlu bayağı yunus görece daha ağır olan türdür.


Yaşam döngüsü ve davranış

Üreme ve ömür

3-4 yaşında ya da 1,8-2,1 m uzunluğa ulaştıklarında cinsel olgunluğa erişen bayağı yunuslarda gebelik süresi yaklaşık 10-11 aydır ve 76-86 cm uzunluğa sahip bir yavru doğururlar. Yavrunun anne ile olan birlikteliği 1-3 yıl gibi bir süreyi kapsar. 20-25 yıllık bir ömre sahip olan bayağı yunuslar için burada ifade edilen rakamların farklı topluluklar arasında büyük çeşitlilik gösterdiği göz önünde bulundurulmalıdır.. İngilizce Wikipedia. Sürüm: 29 Aralık 2006.

Toplumsal yapı

Bayağı yunuslar 10-50 üyelik gruplar halinde seyrederler ve sıklıkla da 100-2000 üyelik sürüler halinde toplanırlar. Bu sürüler genellikle çok hareketlidir: sürüyü oluşturan gruplar birlikte yüzeye çıkar, sıçrar ve su sıçratırlar. Su üstüne sıçramak, yüzeye kuyruk ya da çene çarpmak tipik davranışlardır.

Bayağı yunusların, balinalar (Cetacea) takımının pilot balinası gibi türlerinin sürüleriyle karıştıkları gözlenmiştir. Benzeri bir karışmanın, Büyük Okyanus`un doğusundaki sarı yüzgeçli ton balığı bölgelerinde, başka yunus türü sürüleri ile de gerçekleştiği izlenmiştir. İlginç bir teoriye göre, yunuslarda sık gözlenen "pruva yüzüşü" davranışının kökeninde balinaların önünden pruva yüzüşü yapmaları yatmaktadır.

Beslenme

Bayağı yunusların temel gıdası mürekkep balıkları ve sürüler halinde bulunan küçük balıklardır. Bu yunusların, ekip olarak çalışıp, balıkları yoğun sürüler haline sıkıştırdıkları gözlenmiştir. Dünyanın bazı bölgelerinde, geceleri yüzeye doğru hareketlenen derin yansıtıcı tabaka canlılarıyla da beslenirler. Ayrıca, çoğu diğer yunus türü gibi bayağı yunuslar da fırsat buldukça insanların trolle avlanma benzeri balıkçılık etkinliklerinden faydalanır ve ağlardan kaçan ya da balıkçıların denize attığı balıklar ile beslenirler.

Nüfus ve dağılım

Toplam nüfuslarının kesin olarak bilinmediği ve yüzbinlerce olduğu tahmin edilen bayağı yunuslar, 10-28 °C`lık yüzey suyu sıcaklıklarını tercih ederler. Bununla paralel olarak da tüm dünya denizlerinde, kabaca 50° kuzey ile 40° güney enlemleri arasında kalan ılıman, tropik altı ve tropik sularda bulunurlar. Türler, tipik olarak, Kızıldeniz ve Akdeniz gibi ara denizler ile kıyıdan açıktaki ve daha az olarak da kıta sahanlıkları üzerindeki derin suları tercih ederler. Bazı topluluklar tüm yıl boyunca yerleşimlerini korurken, diğerleri göçer bir davranış gösterir.. İngilizce Wikipedia. Sürüm: 29 Aralık 2006.

Uzun ve kısa burunlu yunusların dünya denizlerindeki kabaca dağılımları aşağıdaki şekillerde mavi renk ile sunulmuştur.
Şekillerden de yorumlanabileceği üzere, uzun burunlu bayağı yunus iç denizlerde bulunmaz ve kıyıya daha yakın suları tercih ederken, kısa burunlu bayağı yunus Karadeniz ve Akdeniz gibi iç denizlerde bulunur ve kıyılardan görece uzak suları tercih eder. Basra Körfezi`nde de bulunan bayağı yunusların Atlas Okyanusu`ndaki kuzey sınırı Yeni İskoçya ve İzlanda iken, Büyük Okyanus`ta ise Kaliforniya`nın kuzeyi ile Japonya`dır; bazen, Arktik Okyanus`ta da görülebilirler. Güney sınırları ise Arjantin`in Valdí©z Yarımadası, Afrika`nın güney ucu, Avustralya`nın güneyi ve Yeni Zelanda`dır. ``Common dolphin - Distribution``. ``Jaap`s Marine Mammal Pages``. Erişim: 31 Ocak 2007.

Kaynaklar

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Tırtak
2 yıl önce

Tırtak (Delphinus delphis), Bayağı yunus olarak da bilinir, yunusgiller (Delphinidae) familyasından Türkiye'nin bütün denizlerinde bulunan ve bütün dünyada...

Tırtak, Tırtak
Yunus (hayvan)
2 yıl önce

tipik türü Tursiops truncatus değil, Türkçede "tırtak" adı ile anılan ve bayağı yunus (Delphinus) cinsi içinde sınıflanan Delphinus delphis'tir. Yunusgiller...

Yunus (hayvan), Taksokutu, 1970, ABD, Afalina, Alaca yunus, Amazon nehir yunusu, Animalia, Atlantik benekli yunusu, Atlantik beyaz yanlı yunusu, Atlantik dönücü yunusu
Çizgili Yunus
6 yıl önce

dönücü yunusu, bayağı yunus, Atlantik benekli yunusu, ve daha önceleri afalinanın alt türü olarak görülen Hint-Pasifik afalinasıdır. Çizgili yunus Franz...

Çizgili yunus, Taksokutu, 1833, Afalina, Atlantik benekli yunusu, Atlantik dönücü yunusu, Balinalar, Bayağı yunus, Bilimsel sınıflandırma, Binominal nomenklatür, Delphinidae
Atlantik beyaz yanlı yunusu
2 yıl önce

anlaşılmıştır. Atlantik beyaz yanlı yunusu oldukça akrobatiktir ve tekneler ile birlikte yüzer ancak bayağı yunus ve beyaz burunlu yunus kadar sokulgan değildir....

Atlantik beyaz yanlı yunusu, Taksokutu, Atlantik Okyanusu, Balinalar, Bayağı yunus, Beyaz burunlu yunus, Bilimsel sınıflandırma, Binominal nomenklatür, Birleşik Krallık, Delphinidae, Faroe Adaları
Yunusgiller
2 yıl önce

(Cephalorhynchus heavisidii) Tür : Beyaz başlı yunus (Cephalorhynchus hectori) Cins : Delphinus Tür : Uzun burunlu bayağı yunus (Delphinus capensis) Tür : Tırtak (Delphinus...

Yunusgiller, Taksokutu, Yunusgiller, 1821, Alaca yunus, Alt takım, Animalia, Atlantik benekli yunusu, Atlantik beyaz yanlı yunusu, Atlantik dönücü yunusu, Balina
Musurgiller
6 yıl önce

Cins Phocoena Bayağı musur (Phocoena phocoena) Vaquita (Phocoena sinus) Siyah liman yunusu (Phocoena spinipinnis) Gözlüklü liman yunusu (Phocoena dioptrica)...

Balina ve yunuslar listesi
2 yıl önce

bulunur. Liman yunuslarının yedi türü okyanusta ama kıyı yakınlarında yaşar. En iyi tanınan türü Kuzey Yarımküre’nin tamamında bulunan bayağı musurdur. İspermeçet...

Güney gerçek balina yunusu
2 yıl önce

okyanuslarında yaşayan kuzey gerçek balina yunusu'dur. Güney gerçek balina yunusu, dorsal yüzgeci olmayan bir yunus türüdür. Kuzey gerçek balina yunusundan...