Abbasi Halifesi Me'mun devrinde yetişen matematik ve fen alimleri. İsimleri, Ahmed, Hasan ve Muhammed'dir. Halife Me'mun'un sarayında astronomi ilmiyle uğraşan Musa bin Şakir'in oğullarıdır. Beni Musa (Musa'nın oğulları) diye zikredilmektedirler. Bağdat'ta doğup yetiştiler. Doğum tarihleri bilinmemektedir. Sadece kaynaklarda Muhammed'in 873 (H.260) senesinde vefat ettiği bildirilmektedir.
Babaları Musa bin Şakir vefat edince, halife Me'mun onları yetiştirdi. İshak bin İbrahim adlı alimi bu üç kardeşin yetiştirilmesine vazifelendirdi. Daha sonra Bağdat'taki Beyt-ül.Hikme'ye yani ilim akademisine gönderdi. Yahya bin Mansur'un yanında ilim tahsil eden üç kardeş, matematik, mekanik, geometri, tıp, fizik ve diğer ilimlerde yüksek dereceye ulaştılar. Kardeşler arasında en büyükleri olan Muhammed, vaktinin çoğunu astronomi ve fen bilgileri ile ilgili araştırmalara verdi. Ayrıca mekanik aletler ile meşgul oldu. ilim dallarının çoğunda meşhur olduğu için ona Hakim-i Beni Musa lakabı verildi.
Ahmed bin Musa, mekanik olarak çeşitli tartı aletleri yanında, yükleri çekmek ve kaldırmakta kullanılan bazı aletler yaptı. Mekanik konuları üzerinde titizlikle durdu. 3u hususta kardeşlerini ve bu sahada uğraşanları geçti. Ağabeyi Muhammed ile birlikte büyük bir bakır saat yaparak, aynı yüzyılda yaşayanlara örnek oldu; Üzerine ateş yaklaştırıldığında fitili otomatik olarak ortaya çıkan kandiller yaptı. Kandilin fitili ortaya çıkınca yağ da hemen, fitilin üzerine yanacak miktarda fışkırıyordu. Rüzgar esse bile kandil sönmüyordu. Ahmed bin Musa ayrıca tarlada sulama yaparken, tayin edilen sulama miktarını aşınca, hemen sinyal veren bir sulama aleti. geliştirdi.
En küçük kardeş olan Hasan bin Musa ise, geometri alanında çok başarılı çalışmalar ortaya koydu. Aynı asırda olan alimlerin çözemediği geometri problemlerini kolaylıkla çözdü. Eliptik eğriler üzerine yazdığı ünlü Kitab-üş-Şekl-iI-Müdevver vel-Müstatil adlı eseri eliptik geometri konusunda batı bilim dünyasında asırlarca temel müracaat kaynağı oldu.
Beni Musa Kardeşler, Halife Me'mun'un emri ile Sincar mıntıkasında yaptıkları çalışmalar neticesinde, dünyanın çevresini eşit parçalara bölerek, tul hattı (boylam) uzaklığını ölçtüler ve dünyanın çevresini yaklaşık 39.000 km olarak buldular. Bugünkü modem aletlerle yapılan hesaplamalarda dünyanın çevresi 40.000 km bulundu. Bu rakamlar arasındaki çok az fark onların ilimdeki yüksek derecesini göstermektedir.
Beni Musa Kardeşler, Bağdat Köprüsü civarında büyük bir rasathane yaptırdılar. Burada yaptıkları astronomik gözlem ve araştırmaları; sonra gelen İslam alimleri ve batı bilginleri için temel müracaat kaynağı oldu. Ayrıca evlerinde de rasathane vardı.
Beni alim kardeşler, ömürlerini ilmi araştırmalarına vakfetmişlerdir. Beni Musa'nın yaptığı ilmi hesaplamalar dakik ve hassas bir yaklaşım arz ettiğinden, Batlemyüs'ü ve o asra kadar yapılan hesaplama usullerini çok geride bırakmıştı.
Onlardan yüz elli sene sonra Biruni, şöyle demektedir: "Musa oğullarının yaptıkları ilmi ve hassas hesaplamalar, son derece güvenilir durumdadır. Bu alimler, ilmi araştırma metodunu tesis ettiler. Zamanlarında yüksek seviyede bir ilme sahip bulunuyorlardı. Kendilerinden sonra gelen ilim adamlarına kalan şey, onların verdikleri rakamların doğruluğunu araştırmaktan başka bir şey değildi.
Beni Musa, gerçek anlamda ilmi bir atmosfer içinde yaşamışlar ve bu atmosferi güçlendirmişlerdir. Geometri dalında, Yunanlıların hiç sözünü etmediği yeni ve orijinal meseleleri ele almış ve çözmüşlerdir. Otomatik saatler, mekanik aletler, otomatik oyuncaklar, ev alet ve edevatı onların başta gelen buluşlarındandır.
Beni :Musa kardeşlerin yazdığı eserler şunlardır:
1)Kitab-ül-Hiyel: Makine konstruksiyon mühendisliğinin öncülüğünü yapan bu eser, sahasında ilktir. Eserde, üç kardeşin yaptığı mekanik aletlerin şekilleri ve nasıl çalıştıkları izah edilmektedir. Sihirli kaplar, fıskiyeler, kandiller, ayrıca körük ve kaldırma düzenlerinden yüz mevzu anlatılmaktadır. Eserde anlatılan otomatik kontrol sistemleri, teknik yönden mükemmel olup, bugün bile pratikte kullanılmaktadır. Bahsedilen, on sekiz otomatik kontrol sistemini, genel olarak üç ana konu etrafında toplamak mümkündür: a) Su kaplarında seviye kontrolü, b) Kandillerde yağ seviyesi kontrolü, c) Yön kontrolü. Kullanılan metotlar yönünden düzenleri; hava kontrollü" valf kontrollü, vana kontrollü ve kanatçık kontrollü olarak sınıflandırılır. Beni Musa kardeşlerin kullandığı valflar, teknik yönden çok gelişmişti.
Modem sistem göz önüne alınarak eser incelendiğinde sistemlerin blok diyagramları ile ifade edilebilen sifon, çift sifon, debi ile kontrol, şamandıralı valf, hazneli şamandıra ile kontrol edilen valf, valflı terazi, hava kontrolü, iki konumlu terazi, kontrol vanası gibi motiflerden meydana geldiği görülmektedir; Ayrıca basınç kontrollü türbin, sifonlu valf, akıtmalı ve kademeli terazi gibi orijinal motifler de bulunmaktadır.
2) Kitabü Beni Musa fil-Karastur: Terazi tekniği ile ilgilidir. 3) İlm-ul-Eskal: Yüklerin büyüklük, bileşke ve tatbik noktalarını tespit etme keyfiyetinden bahseden bir eserdir. 4) Kitabu Me-Sahat-iI-Ekr, 5) Kitab-ün- Yahtevi ala Tenkihi Mahrutatı Apdarius,6) Kitabün fil-Alat-il-Harbiyye,7) Kitabü Şekl-il-Müdevyer vel-Mustatil: Eliptiklerle ilgili bir eserdir. 8) Kitabü Kıyas-ı Mesahat-il-Musattahati vel-Müstedireti: Bu eser Avrupa'da, "Hendesede, Üç Kardeş" diye bilinir. Latince ye tercüme edilmiştir. 9) Kitabü Hareket-il-Felek-il-Ula, 10) Kitab-uş-Şekl-il-Hendese, 11) Kitabü Cüzi, 12) Kitabün ala Maiyyetil-Kelam, 13) Kitab-ul-Mahrutat, 14) El,Kitabül-Müselles, 15) Kitabü Tekavim-i Menazil-is-Seyyarat: Gezegenlerin uzaydaki faaliyetleri ile ilgili bir eserdir.
Kaynak : Yeni Rehber Ansiklopedisi; Cilt-3, Sayfa:342-343
