Göktürk Yazıtlarının Din, Siyaset ve Tarih Açısından Önemi Nedir?

Göktürk yazıtları yada kitabeleri (Orhun ve yenisey yazıtları) Türk dünyası için birçok yönden önem taşır. Bunların başında yazıtların Türkçenin ilk yazılı belgeleri olması gelir. Gerçektende günümüze dek yapılan araştırmalara göre Orhun alfabesiyle yazılmış yazıtlar ve belgeler, Türk dili tarihinin ilk somut verilerini oluşturur. Bu yazıtların dili incelendiği zaman Türkçenin o döneme göre oldukça gelişmiş bir dil olduğu sonucu çıkarılabilir. Gerek dilbilgisi birimlerinin çeşitliliği, gerek sözcük dağarcığının kullanarak uygulanması, bu belgelerdeki dilin sözlü ve yazılı anlatıma büyük yatkınlık gösterdiğini açıklamaktadır. Göktürk yazıtları (Orhun yazıtları), düz yazı örnekleridir, bununla birlikte kimi dilciler yazıtların şiir biçiminde yazıldıklarını ileri sürmektedirler. Ancak bunu doğrulamak pek olanaklı değildir. Gerçi yazıtlardaki dil ve söyleyiş şiire elverişli görünmektedir. Ama bu özelliği onun türünden kaynaklanmaktadır. Orhun Yazıtları, anı-söylev karışımı bir türde yazılmıştır denilebilir. İlk bakışta dikkati, konuşan kişi, yani Bilge Kağan çekmektedir. Bilge Kağan'ı güçlü bir söylevci yapmaktadır. İkinci vurgulanması gereken yönde yazıtların tarihsel ve siyasal bir içerik taşımasıdır. Orhun Yazıtları, Türk tarihi, toplum yaşamı, kültürel yapısı yönünden de aydınlatıcı bilgilerle doludur. Yazıtlar Göktürk Kağanlığı'nın resmi ağızdan yazılmış bir tarihi görünümündedir. Tarihte ilk kez Türk adıyla kurulan bu devlet bozkır devletlerinin belirgin özelliklerini taşır. Aynı soydan gelen bütün boylarını "il" adıyla oluşturacak yapıda merkezi otoriteye bağlanması, siyasal erkin hemen bütünüyle orduya dayandırılması, dolayısıyla da iktisadi gücün bu orduyla sağlanması. Yazıtlar siyasal bir bildiriyle donatılmıştır; "Türklük bilincini oluşturmak ve Türk birliğini sağlamak." Kendinden önceki Kağanlar gibi Bilge Kağan''da, Orta Asya'da Türk birliğini gerçekleştirmeyi siyasal amacı olarak her şeyin üstünde tutmuştur. Ulusuna geçmiş dönemin dağınıklığını, başka ulusların buyruğu alanında geçirilen yılların acılığını verirken çözümü de göstermektedir: “Bilgili ve cesur Kağanların çevresinde ulus toplanmak ve töreyi kurmak. Bir askerlik ve siyaset tarihinden çok farklı olmayan yazıtlarda, "il" e. Ulusal bilince ve ulusal birliğe verilen önemin her biçimde ön planda tutulması boşuna değildir.

Türk adının geçtiği ilk edebi metin ve şuan bilinen ilk Türkçe metin Göktürk Kitabeleridir. Kitabede; taşlar üzerine yazılmış ilk Türk tarihi, Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, milletle hesaplaşması, devletin ve milletin karşılıklı vazifeleri, Türk nizamının, Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün büyük vesikası, Türk askerinin dehasının, Türk askerlik sanatının esasları, Türk feragat ve faziletinin anlatılması yönünde önemli bir yeri vardır Türk Tarihi açısından.

[Göktürk yazıtları] ilk yazılı eserlerimizdir Hitabet şeklinde yazılmıştır Bu yönüyle nutka benzer Kendi dönemine göre çok sadedir, Tük dilinin geçtiği ilk eserdir. Bilge kağan, Tonyukuk ve Kültigin adına yazılmıştır Üç taştan oluşur Göktürk alfabesiyle yazılmıştır Siyaşi amaçla yazılmıştır Türklerin çinlilerle olan mücadelelerinden bahsetmiştir

1- Bugün (G) ile başlattığımız sözler, Göktürkçe'de (K) ile başlar. Göz, gelmek, görmek kelimeleri köz, kelmek, körmek şeklindedir. 2- Göktürkçe'deki bazı (T) ler bugün (D) olmuştur. Timiş, tiyip yerine demiş, diyip gibi. 3- Bugün kullandığımız bazı (Y) lerin yerine Göktürkçe'de (D) kullanılmıştır. Ayak, boy, uyumak yerine adak, bod, udımak gibi. 4- Bugünkü bazı (V) lerin yerine Göktürkçe'de (B) vardır: vermek, var, ev yerine bermek, bar, eb gibi. 5- Göktürkçe'de olmak fiili bolmak, su ismi sub şeklindedir. 6- İsmin (i-) hali Göktürkçe'de (-g veya 'ig) şeklinde bulunur. Kişi-y-i, ordu-y-u, iş-i, yerine kişiğ, ordug, işig gibi. 7- İsimin (e)hali Göktürkçe'de (-ke, -ga)şeklindedir. Kime kağana yerine kim-ke, kağan-ka gibi. 8- Göktürkçe'de belirsiz isim takımları çoğunlukla takısız söylenir. Türk milleti, Türk hakanı, Gök tanrısı yerine Türk budın, Türk kağan, Kök tengir gibi. 9- Kelimelerden isim ve sıfat türetmeye yarayan 'li (lı, lu lü) eki Göktürkçe'de 'lig, lıg şeklindedir. Vatan-lı millet, Hakan-lı millet yerlerine il-lig budın, kağanlığ budın gibi.