Haritacılık Tarihinde Önemli Olan Türk Bilim Adamları Kimlerdir
misafir - 8 yıl önce
Türkler tarafından yapıldığı bilenen en eski harita
Kaşgarlı Mahmut’un çizdiği dünya haritasıdır.
Dilbilimci Kaşgarlı Mahmut bu haritayı
Türkçe’nin değişik şivelerle konuşulduğu
Dünyadaki bölgeleri göstermek için çizmiş ve
“Divan-i Lügat it Türk” adlı kitabına eklemiştir [5].
Bu harita Orta Asya’nın büyük bir kısmını Çin ve
Kuzey Afrika’yı içermektedir. Batıda ise Volga
nehrini fazla geçmemektedir. Dünya'nın tepsi gibi
düz ve yuvarlak olduğu kabul edilen bu dünya
haritası, çeşitli ülkelerin birbirlerine göre konumu
belirtilmiş olan bir kroki görünümündedir. O
zamanki başkent “Balasagun” ise haritanın
merkezindedir. Haritanın yazılara göre olan üst
tarafı, Güneşin doğduğu doğu yönü seçilmiştir.
15. yy başlarından 16.yy sonlarına kadar özellikle Osmanlı Türkleri askeri alanda olduğu kadar diğer
alanlarda da altın çağlarını yaşamışlar, yenilikleri izleme ve üretme çabası içerisinde olmuşlardır. 16.yy da
Osmanlı İmparatorluğu, Akdeniz havzasının büyük bir kısmına sahip, Karadeniz’i bir iç deniz haline
getirmiş, güneyde Arabistan yarımadası ortalarından Kuzey Afrika’ya kadar, kuzeyde Kırım’dan batıda
Viyana önleri ve doğuda Hazar Denizine kadar uzana büyük bir alana sahiptir [6]. Fatih Sultan Mehmet ile
başlayan coğrafyaya yönelik ilgi yaklaşık 150 yıl sürmüş ve denizciler haritalar üretmeye başlamıştır.
15. ve 16. yy arasında Türkler tarafından üretilmiş haritalar:
- İbrahim Katibi “Akdeniz Portolonu” (1413)
- Mürsiyeli İbrahim “Akdeniz Portolonu” (1461)
- Piri Reis “Atlantik Haritası” (1513), “Kitab-ı Bahriye” (1521-1525), “Kuzey Atlantik Haritası” (1528)
- Hacı Ebul Hasan “Avrupa-Afrika Haritası” (1552)
- Ali Macar Reis Atlası (1567)
- Anonim Atlas (16. yy’ın ikinci yarısı)
Portolon Harita, 14. ve 17. yy arasında daha çok Akdeniz Havzasına ait deniz navigasyonu için çizilmiş,
üzerinde pafta ağı görünümünde pusula doğrultuları çizgilerle belirtilmiş haritalardır [6].
İbrahim Katibi Akdeniz Portolonu: Akdeniz kıyıları ve Akdeniz adaları oldukça iyi çizilmiştir. Özellikle
Britanya Adalarında ve Batı Avrupa kıyılarında diğer kesimlerdeki doğruluğa ulaşılamamıştır, fakat bu
haritanın sahip olduğu genel doğruluk ve bilgi zenginliği bu haritayı önemli kılmaktadır.
Mürsiyeli İbrahim Akdeniz Portolonu: Akdeniz, Ege ve Karadeniz’in tamamı ile Batı Avrupa kıyılarını ve
İngiliz Adalarını içermekte, kıyı biçimleri bakımından oldukça doğru bir haritadır.
Piri Reis Haritaları
Türk Amirali Piri Reis (1470-1554), Osmanlı Donanması amirallerinden Kemal Reis’in kardeşinin oğludur.
Piri, amcası ile birlikte bir dizi deniz savaşına katılmış, deniz navigasyonunun vazgeçilmez aracı olan
haritalar ve haritacılık ile ilgilenmiştir. Piri Reis’in bugüne ulaşmış üç adet eseri bilinmektedir.
1923 yılından sonra başlayan yeniliklere paralel olarak müzecilik alanında da atılımlar başlamıştır. Topkapı
Sarayı’nın düzenlenmesi sırasında Milli Müzeler Müdürü Halil Erdem’in bulduğu bir Atlantik Haritası
Alman bilimci Paul Kahle tarafından incelenmiştir. Kahle tarafından yapılan araştırmalar ile harita bilim
dünyasına tanıtılmış, bu çerçevede Türk tarihçileri Afet İnan ve İbrahim Hakkı Konyalı da özellikle haritanın
nasıl üretildiği konusunda araştırmalar yapmışlardır. Daha sonraki yıllarda haritaya olan ilgi giderek artmış,
yabancı bilim adamları harita ile ilgilenmiş, Piri Reis adına sempozyumlar düzenlenmiş, Erik Von Daniken’in
“Tanrıların Arabaları” isimli kitabındaki iddialar ile harita tüm dünya kamuoyuna mal edilmiştir [6].
Araştırmacılar 1513 tarihli Atlantik Haritası ve Kuzey Atlantik Haritasının Piri Reis’in çoğu parçaları
kaybolan Dünya Haritasının birer parçası olduklarına inanmaktadırlar. İTÜ Jeodezi ve Fotogrametri
Mühendisliği Bölümü Başkanı ve Kartografya Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Doğan UÇAR’ın da yaptığı
çalışmalar neticesindeki sonuçlar da bu doğrultudadır. 21 parçadan meydana gelen bu haritanın 65x90 cm’lik
bir paftası Topkapı müzesindedir. Colombus’un 1489 tarihli bir haritasından da yararlandığını haritasının
üzerine yazan Piri Reis'in bu tarihte Amerika içlerini ve güney kutbundaki dağları da gösteren bu haritayı nasıl yaptığı bilim adamlarınca merak konusu olmuştur. Ayrıca "Hadikat'ül Bahriye", "Netayic'ül-Efkar fi
Cezayir'ül Bihar", “Bilad'ül- Aminat” ve harita yapımıyla ilgili "Eşkalname" (o zamanlar haritaya eşkal
deniliyordu) adında bir bilim kitabı ile 1528 tarihini taşıyan "Hint Denizi Haritası" gibi yapıtları İstanbul
Deniz Müzesindedir. Piri Reis Hürmüz kalesi kuşatmasında uğradığı bir iftira sebebi ile 1554 de idam
edilmiştir [5].
Piri Reis’in harita çizme merakı artarak devam etmiş, Akdeniz ve Ege Denizi limanlarına ve adalarına ilişkin
tuttuğu krokileri kullanarak Osmanlı donanmasının hakim olduğu denizlere ait "Kitabı Bahriye" isimli
eserinde çeşitli liman, koy, körfez, kıyı, kale vb. yerlere ait haritalar ile bu denizlerdeki gemiciliğe ait
akıntılar, sığ yerler, tehlikeli kayalık yerlere ait bilgileri de vermiştir [5].
misafir - 8 yıl önce