Hazini
Kısaca: on ikinci yüzyılda Türkistan’da yetişen yer çekimi ve terâzilerle alâkalı çalışmalar yapan fizik, astronomi ve matematik âlimi. İsmi Abdurrahmân el- Mansûr el-Hâzinî olup,künyesi Ebü’l-Feth’tir. Doğum târihi belli değildir. Türkistan’ın Merv şehrinde yetişti ve 1118 (H.512) senesinden îtibâren tanınıp meşhur oldu. 1155 (H.550) senesinde vefât etti. ...devamı ☟
Abdurrahman Hazini, doğup büyüdüğü Merv şehrinin ünlü alimlerinden iyi bir tahsil gördü. Özellikle fizik, astronomi ve matematik ilimlerinde devrinde söz sahibi oldu. İbn-i Heysem ve Biruni’nin eserlerini inceleyip istifade etti. Astronomiye çok önem verdi. Birçok İslam şehirlerinde kıblenin nasıl bulunabileceği hususunda esaslı çalışmalar yaptı.
Fiziğin dinamik ve hidrostatik konularına ağırlık verip bilhassa hidrostatik üzerine yöneldi. Sıvıların yoğunluğunu ölçme aletini keşfetti. Ayrıca, Biruni’nin kullandığı altı geniş, üstü dar konik bir kap biçimindeki alet ile, cisimlerin sıvılar içindeki sürüklenme mukavemetleri konusunu da inceledi. Birçok katı ve sıvı cismin yoğunluklarını son derece hassas ve bugünkü neticelere yakın bir şekilde tesbit etti.
Ünlü ilim tarihçisi Aldo Mieli, Biruni’nin ve Hazini’nin yapmış oldukları katı maddelerin yoğunluk tesbitlerini modern değerlerle şöyle mukayese etmektedir:
Madde Biruni’ye Hazini’ye Modern
göre göre ölçüm
æææææææææææææææææææææææææ
Altın19.2619.0519.26
Demir7.827.747.79
Bakır8.928.838.85
Yakut3.753.603.52
Zümrüt2.732.622.73
Kuvarts2.532.582.58
Kalay11.4011.2911.35
İnci2.732.622.75
Yine Hazini, yoğunlukları ölçmek için aerometre kullandı. Sıvı maddelerin yoğunluğunu hesaplama metodunu ve cisimlerin hava içindeki ağırlıklarını hesaplamak için hikmet terazisi denilen beş kefeli teraziyi geliştirdi.
Hazini havanın ağırlığının bulunduğunu ve ölçülebileceğini ortaya koymakla, Toriçelli’den önce meseleyi ele almış ve incelemiş olmaktadır. Hazini, sıvılar gibi havanın da bir ağırlığı ve kaldırma gücü bulunduğunu ve hava içinde bulunan cismin ağırlığının, kaldırma kuvveti sebebiyle azalmış olduğunu ve cismin noksanlaşan bu ağırlığının, havanın kesafetine göre değişeceğini söyledi. Arşimed kanununun sadece sıvılar için geçerli olmadığını, gazlar için de söz konusu olduğunu ve bunun bütün sıvılar için böyle olduğunu ifade etti. Hazini’nin bu ve benzeri ilmi araştırmaları, barometrenin (basınç ölçme aleti) keşfedilmesinde temel teşkil etmiştir. Böylece o, Toriçelli, Paskal, Boyle ve bazı diğer batılı bilim adamlarına öncülük etmiş oldu ve Akışkanlar Mekaniği ilmini kurdu.
Hazini, ışığın kırılma prensiplerini de inceledi ve gök küreye temas eden güneş ışınlarının dünyaya doğrudan doğruya dik olarak değil de kırılarak ulaştığını söyledi. Ayrıca, yer çekimi konusu üzerinde araştırmalarda bulundu. Birçok ilmi deneyler yaptı ve sonunda bütün cisimlerin yer kürenin merkezine doğru, bir cazibe kuvveti (gravitasyon) ile çekildiklerini gösterdi. Cisimlerin bu çekilme kuvvetinin farklı oluşunu da, düşen cisim ile çekim merkezi arasındaki mesafeye bağlı olduğunu söyledi. Biruni’nin yaptığı araştırmayı geliştirerek, kütleler arasındaki çekim prensibini ortaya koydu. Bu konuyu eserinde şöyle anlatır: “Kuvvet, hacim, şekil ve alemin merkezinden uzaklık bakımından birbirinin aynı olan cisimlerin ağırlıkları birbirlerine eşittir. Dünyanın merkezine muayyen uzaklıktaki ağırlığı belli olan her cismin, dünyanın merkezine olan uzaklığının farklılığına göre ağırlığı da farklıdır. Dünyanın merkezine olan uzaklık arttıkça, ağırlık da artar, yaklaştıkça hafifler. Bu sebeple bir cismin ağırlığının diğer cismin ağırlığına nisbeti, onların dünyanın merkezine olan uzaklıklarının nisbeti gibidir.” Görüldüğü gibi yer çekimini Newton (1665) değil, ondan beş yüz elli sene önce yaşayan iki İslam alimi keşfetmiştir. Batılılar, ilmi ahlaka aykırı olarak Müslümanların her buluşunu kendilerine mal ettikleri gibi, yer çekimini de kendi ilim adamlarının bulduğu iddiasındalar. Hazini, vardığı bütün bu ilmi neticeleri, tamamen ilmi deneyler ve mukayeselere dayandırıyordu. Bu özelliğinden dolayı Hazini’ye; “Dinamik ve Hidrostatiğin üstadı, öncüsü ve Akışkanlar Mekaniğinin ve Gravitasyon prensibinin kaşifi” ünvanını vermek gerekir.
Eserleri:
1. Ez-Zic-ül-Mu’teber-il-Senceri: Merv şehrindeki rasathanesinde yaptığı astronomik gözlemler sonucu hazırladığı bu eserini, Sultan Melikşah’ın oğlu Sultan Sencer’e sundu. Eserinde, bütün gezegenlerin gözlem sonuçlarını, pozisyonlarının hesaplanmasını yaptı. Güneş ve ay’ın pozisyonlarını hesapladı. Sonraki asırlarda Kutbüddin Şirazi’nin çalışmalarına zemin hazırladı. Bu eserini hazırlarken, Hüsameddin Salar ve Envari adlı iki ilim adamıyla çalışarak gözlemler yaptı. Ayrıca bu eserinde, Merv şehri enlemine göre yıldızların durumları hakkında da bilgi vermektedir.
2. Kitab-ül-Âlat-il-Acibeti: Bu eserinde rasad aletleri üzerinde durmakta ve astronomi nazariyesini ortaya koymaktadır.
3. Kitabu Mizan-il-Hikme: Bu eser sekiz ciltten meydana gelmiştir. Her ciltte ayrı konular ele alınmaktadır. Birinci ciltte; hidrostatik konuları, ikinci ciltte muhtelif yoğunluk hesaplamaları, üçüncü ciltte yerçekim nazariyeleri, dördüncü ciltte Arşimed ve Menelaos’un hidrostatikle ilgili görüşleri, beşinci ciltte muhtelif maddelerin ağırlık ölçümleri, altıncı ciltte muhtelif cisimlerin yoğunluklarının hesaplanması, yedinci ciltte muhtelif konularda kendi buluşlarına ait örneklerin incelenmesi, sekizinci ciltte ise astronomi ile ilgili konular anlatılmaktadır.
Hazini’nin beş eseri M.Khanikov tarafından kısmen incelenmiş ve İngilizceye tercüme edilerek Amerika’da New Haven’de 1859’da neşredilmiştir.
Eserlerini inceleyen bilim adamları hayranlıklarını ifade ve itiraf etmekten kendilerini alamamışlardır. Fizik konularındaki buluşları, günümüzün modern üniversitelerinde incelenmekte olup, sahasına ışık tutmaktadır. Bilim Tarihi otoritelerinin çoğu, Hazini’nin bütün asırların fizik üstadı olduğunu, İbn-i Sina, Biruni ve İbn-i Heysem gibi üstatlarını bu sahada geride bıraktığını kabul etmektedirler.
Hazini, Mizan-ül-Hikme’sinde, düşmekte olan cismin sürati, aldığı mesafe ve geçen zaman arasındaki münasebet (ilişki) üzerinde de geniş inceleme ve araştırmalarda bulundu. Onun tesbit edip incelediği bu mühim münasebet, çıkan mühim ilmi prensip ve denklemler, batılı bilim adamlarına (mesela Galileo, Keppler ve Newton) mal edilmektedir ki, bunun apaçık bir hata ve yanlışlık olduğu ortaya çıkmış bulunmaktadır. İşin doğrusu şu ki, Abdurrahman Hazini’nin bu pek mühim eseri, orta çağlarda batı dillerine tercüme edilmiş, onun ilmi görüşlerinden Avrupa ilim çevreleri ziyasiyle istifade etmişlerdir. Bilim tarihçisi G.Sarton, Hazini’nin Mizan-ül-Hikme’sini, ortaçağlar İslam dehasının en önde gelen eseri olarak vasıflandırmakta ve o devir dünyası için eşsiz bir eser saymaktadır.
4) Cami-üt-Tevarih, 5) Kitabün fil-Fecri veş-Şafak, 6) Kitab-üt-Tefhim.
Hazine Müsteşarlığı
2 yıl önceHazine Müsteşarlığı, Türkiye Başbakanlığına bağlı Türkiye'nin hazinesinin yönetiminde sorumlu devlet kurumuydu. Osmanlı Devleti'nde Hazine, çeşitli aşamalardan...
Hazine Müsteşarlığı, 13 Aralık, 1983, 1994, 2003, 5 Mayıs, 9 Aralık, Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü, Ekonomik Araştırmalar Genel MüdürlüğüOfra Haza
2 yıl önceOfra Haza (İbranice: עפרה חזה, d. 19 Kasım 1957, Tel Aviv - 23 Şubat 2000, Ramat Gan), İsrailli şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu. Ofra Haza ayrıca tanınmış...
Ofra Haza, Eurovision, Lüksemburg, Madonna, Müzisyen, Taslak, Tel Aviv, Wikimedia Commons, İsrail, 19 Kasım 1957Büyük Hazine (film)
6 yıl önceBüyük Hazine. Gates ailesi altı nesildir hazine peşinde koşmaktadır ve ABD'de tarihle ilgilenenler tarafından "deli" olarak görülmektedirler. Gates'lerin...
Mustafa Hazım Dağlı
6 yıl önceMustafa Hazım Dağlı (1906, Çankırı - 7 Mayıs 1990), Türk siyasetçidir. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Serbest avukatlık, Kurucu Meclis...
Mustafa Hazım Dağlı, 10 Ağustos, 15 Ekim, 1906, 1961, 1965, 1968, 1990, 20 Åubat, 27 Ekim, 2 HaziranKutsal Hazine Avcıları
6 yıl önceKutsal Hazine Avcıları (ayrıca Indiana Jones ve Kutsal Hazine Avcıları olarak da bilinir) George Lucas'ın yapımcılığında Steven Spielberg tarafından yönetilen...
Hazım Türegün
6 yıl önceHazım Türegün, (d. 1891, İstanbul) - (ö. 15 Mayıs 1977, Belçika), Türk hukukçu. İstanbul Darülfünun Hukuk Mektebi mezunudur. İstanbul Şehremaneti Meclisi...
Hazım Türegün, 1952, 1954, Biyografi, Danıştay, Ragıp Tartan, Sumru Çörtoğlu, Süleyman Sırrı Kırcalı, Taslak, Türk, Türkiye CumhuriyetiHazine
2 yıl önceHazine (Arapça: خزينة, ḫazīne), yeniden keşfedilene kadar kayıp ve/veya unutulmuş olarak kabul edilen servet yığınıdır. Bazı yargı bölgeleri hazineyi neyin...
Devlet, Maliye, Maliye BakanlığıHazım Oktay Başer
6 yıl önceHazım Oktay Başer, (d. 1937) - (ö. 1 Haziran 2009) Türk bürokrat. 1959 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni bitirdi. Çamlıdere, Şabanözü...
EREN - 3 yıl önce
EREN - 3 yıl önce