İkinci Meşrutiyetten sonra kurulan en güçlü muhalefet partisi olan Hürriyet ve Îtilaf Fırkası, son derece bunalımlı bir dönemde kuruldu. Meclis içinde bulunan mutedil (ılımlı) Hürriyet perveran ve Ahali fırkalarına mensup mebuslarla, Rum, Arnavut, Arap, Ermeni mebusları ve hiçbir partiye üye olmadıklarını söyleyen Hizb-i Müstakil mebuslarının birleşmesiyle ortaya çıktı. Böylece İttihat ve Terrakki karşısında dağınık durumda olan muhalefet toplanmış oldu. Ayrıca meclis dışında bulunan eski İttihatçılar, devre dışı bırakılan ilmiyeciler, eski Ahrarcılar, demokratlar ve sosyalistler gibi düşünceleri farklı ve İttihat ve Terakkiye karşı olan kimseler de bu fıkra içinde yer aldılar.Tek başlarına İttihat ve Terakkiye karşı koyamayan kişilerin ve partilerin birleşmesi neticesinde ortaya çıkan fırkanın belli bir ideolojisi yoktu. Asıl gayeleri, İttihatçıların, çeteciliğini ve komitacılığını önlemek ve iktidar tekelini kırmaktı. Ancak bünyesinde topladığı unsurların eğilimine göre, Osmanlıcılık, adem-i merkeziyetçilik ve teşebbüs-i şahsi (yerinden idare ve hür teşebbüs), meşrutiyetçilik, liberal ekonomi gibi fikirlerin savunuculuğunu yaptı. İttihat ve Terakki fırkasıyla kıyasıya mücadele etti. Sopalı seçim olarak bilinen 1912 seçiminde pek az mebus çıkarabilen fırka, İttihat ve Terakkinin uyguladığı baskı politikaları yüzünden etkinliğini kaybetti.Meclis-i Mebusanın 4 Ağustos 1912 tarihinde feshedilmesinden sonra, Balkan Savaşının bunalımlı günlerinde seçimler ertelendi. 1914 yılına kadar meclissiz bir meşrutiyet denemesi yapıldı.
Meclissiz dönemdeki Gazi Ahmed MuhtarPaşa ve Kamil Paşa hükumetleriyle iyi münasebetler kuran Hürriyet ve Îtilaf Fırkası, Babıali baskınıyla iktidarı tekrar ele geçiren İttihat ve Terakki Fırkasına karşı mücadeleye devam etti.
Bünyesinde çeşitli unsurları barındıran ve kitle partisi hüviyetinde olan Hürriyet ve Îtilaf Fırkasının, Teşkilat,Tahdirat, Teminat,Merih,Hemrah, Islahat, Şehrah, İfham gazeteleri gibi yayın organları vardı. Fırkanın faaliyet ve fikirlerini İkdam, Yeni ikdam, Yeni Gazete,Alemdar gazeteleri desteklediler. Fırkanın ideolojik birliğe ve herhangi bir sosyal sınıfa dayanmayışı, mensubları arasında görüş ayrılıklarına ve tartışmalara yol açtı. İlk olarak, Avrupai düşünceli gençlerle ilmiyeciler arasında çıkan tartışmalar istifalara sebeb oldu. İstifalardan sonra fırka, Miralay Sadık Bey, ŞabanEfendi, Gümülcineli İsmailBey takımının idaresine girdi.Küçük bir hizbin eline geçen Hürriyet ve Îtilaf Fırkası gittikçe zayıfladı.
Sadrazam Mahmud Şevket Paşanın öldürülmesinden sonra daha sert tedbirlere başvuran İttihat ve Terakki, kurduğu divan-ı harbde Hürriyet ve itilaf Fırkası liderlerinden Gümülcineli İsmail Bey ile önde gelen meşhur kişileri gıyaben idama mahkum etti. Fırkanın bazı elemanları da, Sinop’a sürüldüler. Ağır cezaya çarptırılmış olanlardan kimi idam edildi, kimi ülke dışına kaçtı. Hükumet tarafından resmen kapatılmamış olan Hürriyet ve Îtilaf Fırkası kendiliğinden siyasi hayattan çekildi. Yurt dışına kaçan muhalefet mensupları Paris’te birleşerek, Milli Muhalefet Fırkasını kurdular. Bu yeni fırkaya, Islahat-ı Esasiye ile Osmanlı Sosyalist Fırkaları da katıldı.
Mütareke döneminde 14 Ocak 1919’da yeniden kurulan Hürriyet ve Îtilaf Fırkasında;MüşirNuri Paşa (Reis),Zeki Paşa,Abdülkadir Efendi, Mustafa Sabri Efendi, Ali KemalBey, Refik Halid(Karay), Rıza Tevfik(Bölükbaşı) gibi kimseler yer aldılar. 1919’da yapılanMeclis-i Mebusan seçimine katılmayan Hürriyet ve Îtilaf Fırkası, Damad Ferid Paşa kabinelerinde etkili oldu. Zamanla Damad FeridPaşa hükumetlerinin icraatını beğenmeyen bazı kimseler, Mutedil Hürriyet ve Îtilaf Fırkasını kurdular. Daha sonra bu iki ayrı fırka birleştirilmek istendiyse de netice alınamadı. Anadolu’daki milli mücadele hareketlerine karşı çıkan Hürriyet ve Îtilaf Fırkası, bu hareketin başarıya ulaşması üzerine kendiliğinden ortadan kalktı. Mensupları, yurt dışına çıkarak İtalya, Balkanlar,Suriye, Mısır, hatta Cava adasına kadar dağıldılar.
