Milli Mücadele öncesi
1 Kasım 1831`de çıkan Takvimi Vekayi türkçe ilk gazetedir. Süleymaniye Camii ile üniversite arasındaki Takvimhanei Amire`de II. Mahmud emriyle perşembe günleri yayınlanmıştır. Gazetenin Fransızca, Ermenice, Rumca, Arapça, Farsça baskıları yapılmıştır. 24 Kasım 1922`ye kadar çıktı.İlk yarı resmi gazete ise 1 Ağustos 1840`ta William Churchill`in yine haftalık yayınladığı Ceridei Havadis`tir. 1864`e kadar çıkmıştır.
İlk özel teşebbüs gazetesi Tercümanı Ahval`dir. 21 Ekim 1860`da çıkan gazete hazineden yardım almayan gazetedir. Sahibi Agah Efendi`dir. İlk senesinde haftalıktı, sonra haftada üç-beş gün çıkmaya başladı 1866`ya kadar çıktı. İmzalı başyazı, tefrika, tartışma bu gazeteyle başladı.
İlk polemik Ceridei Havadis`le Tercümanı Ahval arasındaydı. 1861 mayısında Tercümanı Ahval`in iki hafta kapatılmasıyla gazete kapatma tarihi başlamıştır.
Bu ilk üç gazeteden sonra Şinasi`nin Tasviri Efkar`ı (1862-1867), Ali Suavi`nin Muhbir`i (1866-1867), Basiretçi Ali`nin Basiret`i (1869-1878), Namık Kemal`in İbret`i (1870-1873), Eğribozlu Mehmet Arif`in Ayinei Vatan (1866-1869), Şakir Efendi`nin Muhip`i (1867-), bu dönemin gazeteleridir. ``Utarit, Terakki, Mümeyyiz, Vekayii Zaptiye, Hadika, Diyojen, Hayal, İstikbal, Asır, Devir, Bedir, Hülasatül Efkar, Medeniyet, Sadakat, Hakayikül Vekayi, Vakit, Terakki`` diğer Tanzimat dönemi İstanbul basınıdır.
İstibdatta Sabah (1875-1922)gazetesi (1920`de Peyamı Sabah)Şemseddin Sami ile yayına atılmıştır. Bu dönemde Ahmet Cevdet`in İkdam`ı (1894-1926), Ahmet Mithat`ın Tercümanı Hakikat`ı (1878-1923)yayınlanmıştır. Meşrutiyette ``İkdam, Sabah, Tercümanı Hakikat, Saadet`` en önemli istanbul gazeteleridir. Tanin ve Yeni Gazete de bunlara eklenmiştir. Tanin`i (1908-1925)Hüseyin Cahit, Tevfik Fikret ve Hüseyin Kazım çıkarmıştır. 1908 eylülünde Necip Nadir`in kısa bir süre çıkan ``Hukuku Umumiyesi ve aynı yıl çıkan Mevlanzade Rıfat`ın Serbesti`si, Mehmet murat`ın Mizan`ı, Kozmidis`in Sadayı Millet`i, Abdullah Zühtü`nün ``Yeni Gazetesi önemli gazetelerdir. İttihatçıların gazetesi Şurayı Ümmet`ti. Süleyman Nasyonel Sosyalistf`in ``Osmanlısı, Derviş Vahdeti`nin Volkan`ı bu dönem olaylarına karışan diğer gazetelerdir
1910, 1911, 1912 yıllarında ``Serbesti`` başyazarı Hasan Fehmi, ``Sadayı Millet`` başyazarı Ahmet Samim, ``Şehrah`` başyazarı Zeki Bey siyasi cinayetlere kurban gitmişlerdir. ``Silah`` gazetesi yazarı Hasan Tahsin`i İttihatçılar öldürmüştür.
İstanbul`da ilk sol gazeteyi Hüseyin Hilmi ``İştirak`` (1910-1912) adıyla yayınladı. Sosyalist ve Medeniyet kapatılmalardan sonra çıktı. Hüseyin Hilmi 1923`de suikastte öldü.
Muhalif gazetecilerden Lütfi Fikri, ``Tanzimat, Zühre, matbuat, Merih, Islahat, Maşrık, Tesirat, Takdirat, Teminat, İFham`` gazetelerini çıkardı.
Milli Mücadele
16 Mart 1920`de işgal kuvvetleri İstanbul`a girdi. İstanbul basınında iki grup ortaya çıktı. Padişahı destekleyenler milli mücadelecileri ihanetle suçluyordu. İkinci grup milli mücadeleyi destekliyordu.20`li yıllarda kamuoyunu etkileyen İstanbul basını idi. Bilhassa 6 gazete ``Tanin, Tevhidi Efkar, Vatan``, ``Akşam, İkdam, İleri`` ve bunların yazarları Hüseyin Cahit Yalçın, Ziyad Ebüzziya, Ahmet Emin Yalman, Falih Rıfkı Atay, Yakup kadri, Celal Nuri. ilk üçü milli mücadeleye muhalif. İstanbul basınındaki Ankara düşmanları cumhuriyetin ilanını usulsüz göstermek, halifeyi yüceltmek, Rauf Orbay`la mülakat gibi neşriyat yapıyordu. Halifeci paşalar Rauf Orbay, Refet Bele, Kazım Karabekir`di.
Şeyh Sait isyanında 1925`de ``Tevhidi Efkar, Son Telgraf, İstiklal, Tanin`` gazeteleri kapatılacaktır. Solcu ``Aydınlık`` ile şeriatçı ``Sebilürreşad`` dergisi de.
Gazi Mustafa Kemal İstanbul basını için `satılmışların hakimiyeti kalemiyesindeki matbuat` dedi. (Aydemir, ``Tek Adam``, s.292)
1930`da İstanbul basını bu defa SCF`yi destekledi. Refet, Rauf ve Kazım paşalar halifeye sıcak ilgi gösterdi. 24 Kasımda Ağa Han ile Emir Ali`nin halifeye mektubunu Tanin yayınladı. Bunun üzerine Hüseyin Cahit Yalçın tutuklandı. Basın, Ankara aleyhine yazmaya başladı.
``Akşam, Yeni Gün, İleri, Vakit`` gazeteleri milli mücadeleyi destekliyordu. Bunların yazarları Yunus Nadi, Celal Nuri, Falih Rıfkı, Mehmet Asım, Ahmet Emin`di.
Milli mücadeleye saldıran gazeteler ``İstanbul, Alemdar, Peyamı Sabahtı. Yazarları Sait Molla, Refi Cevad, Refik Halit, Ali Kemal`dir.
Milli mücadele sempatizanları ``Tasviri Efkar, İkdam, Tercümanı Hakikat, Sebilürreşad, Tanin, Aydınlık``.
Bu İstanbul basını dışında tamamıyla milli mücadele içinde bulunan ``İradei milliye``, Hakimiyeti milliye, ``Hukuku Beşer``, ``Öğüt``, ``ses``, Doğru Söz, ``İzmir7e Doğru``, ``Yeni Adana``, ``Açık Söz``, ``Babalık`` gazeteleri Anadolu basınının temsilcileriydi. Anadolu basını içinde ``İrşad`` ve ``Ferda`` gazeteleri milli mücadele aleyhtarıydı.
CHP dönemi
İstiklal mahkemelerinde Hüseyin Cahid, Ahmet Cevdet, Velid Ebüzziya, Lütfi Fikri yargılandı. İstanbul basınını susturmak için Takriri Sükun Kanunu çıkarıldı. 6 Mart 1925`te İstanbul basınının büyükleri, sol ve şeriatçı basın kapatıldı. Güdümlü basın desteklendi.Tek parti döneminde ``Cumhuriyet, Vatan, Hakimiyeti Milliye (Ulus), Milliyet, Tan, Haber, Akın, Hergün, Zaman, Açıksöz, Son Telgraf, Tasviri Efkar`` gazeteleri yayındadır.
DP dönemi
``Akşam, Vatan, Hür Vatan, Yeni Sabah, Tasvir, Hürriyet, Zafer, Milliyet, Dünya, Tercüman, Yeni İstanbul.``27 Mayıs`tan 12 Eylül`e
``Hürriyet,Milliyet, Cumhuriyet, Son Havadis, Babıalide Sabah, Bizim Anadolu, Yeni Asya, Milli Gazete, Orta Doğu, Millet, Bayrak, Hergün, Yeni Ortam, Politika, Günaydın.``12 Eylül`den sonra
12 Eylül 1980`den sonra İstanbul basını her zamanki gibi sansür ve baskılarla, kapatılmayla karşılaştı.``Hürriyet, Milliyet, Sabah, Tercüman, Milli Gazete, Zaman, Yeni Asya, Cumhuriyet, Ortadoğu`` bugüne kadar geldi. ``Güneş, Günaydın, Yeni Yüzyıl`` kapandı. ``Radikal, Vatan, Birgün, Vakit`` yayınlandı.
Kaynaklar
Hıfzı Topuz, ``100 Soruda Türk Basın Tarihi``, İstanbul 1973.M.Nuri İnuğur, ``Basın ve Yayın Tarihi``, Der Y. İstanbul 1993.
