Mîzân-Ül-Hak Fî İhtiyâr-Il-Ehak
Kısaca: Mîzân-ül-Hak fî İhtiyâr-il-Ehak , Avrupalıların Hacı Kalfa, Osmanlı'nın Hacı Halife dediği Katip Çelebi'nin (1608-56)1656'da yazdığı eser. İçinde Hızır, Taganni, Raks, Salavat, Tütün, Kahve, Keyif Verici Maddeler, Firavun imanı, İbni Arabi, Regaib, Berat, Kadir, Millet, Rüşvet başlıkları bulunmaktadır. ...devamı ☟
Orhan Şaik Gökyay'ın editörlüğünü yaptığı yeni basımı MEB Yayınlarınca 1972'de basıldı. Tercüman 1001 Temel Eser Dizisinde bir baskısı çıktı.
Eserin sonunda yer alan yazarın hayat hikayesine göre Katip Çelebi İstanbul'da doğdu. Kuran'ı yarısına kadar ezberledi. Kaleme girdi, Anadolu ve Bağdat seferlerine katıldı. Kadızade'den ders aldı. Sefer sırasında Hicaz'a gitti, hacı oldu. Revan seferinden sonra cihadı asgardan cihadı ekbere, yani kendi deyimiyle küçük savaştan büyük savaşa (ilme) döndü. Halep'teyken birçok kitap aldı, İstanbul'a getirdi. Sefere çıkmayı bırakarak kendini ilme verdi. Arapça ve tefsir, ilmi huruf, ilmi esma, matematik ve astronomi, coğrafya ve denizcilik öğrendi. Hocaları Arec Mustafa Efendi, Keçi Mehmet Efendi, Kürt Abdullah Efendi'dir. Kalemde çalışırken eserlerini yazdı. Beyin kanamasından öldü.
Anlattığına göre rüyasında Peygamber Aleyhisselam'ı gördü. Peygamber ona akli ve nakli ilimlerle meşgul olmasını, dine yönelmesini emretti.
Mizan-ül Hak'dan müsteşrikler pek bahsetmez. İslam Ansiklopedisi'nde Mordtmann ve Babinger "birkaç şeri meseleyi tartışan bir eser" der.
Eserde Katip Çelebi felsefe ile din arasındaki problemleri tartışır. Devrinin taassubunu eleştirir. Abbasiler zamanında Yunan eserlerinin Arapçaya çevrilmesini, Osmanlı'da felsefe ve müspet bilimlerin medreseden kalkmasını, altı ay gece altı ay gündüz olan yerlerde nasıl ibadet edileceğini, geometri bilen kadı ile bilmeyen kadıyı yazar, karşılaştırır. Devrinin hocaları yazarı tam medrese eğitimi almadığı için pek ciddiye almaz, ona yazıcı (ketebe) denir.
Katip Çelebi'nin Cihannüma'sı coğrafya kitabıdır. Bu kitabı yazarken o zamanki kitap korsanlarına not düşmeyi ihmal etmez. Kitabında yaptığı şekilleri ve haritaları koymazlarsa "hak bela vire ve ömrü günü tay ola" diye beddua eder. Bu haritalara çok emek verdiğini göstermektedir. Kitabında eski yazarların bilgi ve çeviri yanlışlarını da gösterir. Tufanı çözümler, Aristo'dan bilgi aktarır, Kuran ayetlerini tefsir eder. Avrupa, Asya, Afrika, Amerika, Macellanika (Avustralya), Kutuplar hakkında yazarken Kristof Kolomb'u ayrıntılarıyla anlatır. Dizin sistemini ilk kullanan Katip Çelebi, Adnan Adıvar'a göre Türkiye'de ilim rönesansının müjdecisidir.
Kaynaklar:
A.Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul 2003, 6.bs.
Bu konuda henüz görüş yok.
