Oniki Ada

Kısaca: Türkiye’nin Ege kıyıları yakınında, Ege Denizinin güney-doğusundaki adaları topluluğu. Türkiye’ye iki kilometre mesâfedeki Sisam ile Rodos adaları arasında yay şeklinde dizilmiş olup, Sporatlar’ın güney bölümünü meydana getirirler. Yüzölçümleri toplamı; 1244 km2, nüfûsu takriben 200.000’dir. İdarî bakımdan Rodos’a, dolayısıyle de Yunanistan’a bağlıdırlar. ...devamı ☟

Oniki Ada
Oniki Ada

12 Adalar
12 Adalar
"Oniki Ada" ismi, Yunanca'dan tercüme edilmiş ve Batı dillerine de Yunanca'dan geçmiştir. Kelime, Yunanca "dodeca/oniki" ve "nesos/adalar" kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur ve "Dodecanesos" şeklinde söylenmektedir(1). Batı dillerinde de aynı şekilde adlandırılmakta ve "Dodecannese" denilmektedir.

Türkiye’nin Ege kıyıları yakınında, Ege Denizinin güney-doğusundaki adaları topluluğu. Türkiye’ye iki kilometre mesafedeki Sisam ile Rodos adaları arasında yay şeklinde dizilmiş olup, Sporatlar’ın güney bölümünü meydana getirirler. Yüzölçümleri toplamı; 1244 km2, nüfusu takriben 200.000’dir. İdari bakımdan Rodos’a, dolayısıyle de Yunanistan’a bağlıdırlar.

Oniki Ada, derinliği 200 m olan kara sahanlığı üzerindedir. Önceden batmış bir kara parçasının su üstündeki kalıntılarıdır. Tipik Akdeniz iklimi hüküm sürmekte olup yazları sıcak ve kurak, kışları da ılık ve yağışlıdır. Kayalık ve dağlık bir yapıya sahip olduklarından tarıma pek müsait değildirler. Rodos, Sisam ve İstanköy’de zeytin ve turunçgiller yetiştirilmektedir. Osmanlılar zamanında adaların iaşesi Batı Anadolu’dan sağlanırdı. Yunanistan’ın siyasi sınırları içinde bulunmalarına ve özel alaka gösterilmesine rağmen coğrafi yer açısından ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalan bu adaların halkı İkinci nDünya Savaşı sırasında Türkiye’nin yardımları sayesinde açlık felaketinden kurtulabilmiştir.



12 Ada'nın konumu
12 Ada'nın konumu
Anadolu’nun tabii bir uzantısı sayılan Oniki Adanın bir kısmı Türk karasuları içinde kalmaktadır. Türkiye’ye “horoz ötüşü” mesafesindedirler. Ege Adalarının da, karasuları olduğu kabul edilirse, bunların karasuları Türk karasuları ile karışmaktadır. Hal böyle olunca devletler umumi hukuku kuralıyla çatışan durumlar ortaya çıkmaktadır. Oniki Adanın stratejik ehemmiyeti tarihte olduğu gibi gelecekte de büyük önem arzedecektir.

Osmanlılarda ise; önceleri "Ege Adaları" denilmiş, sonra ise "Cezair-i Bahr-i Sefid (Akdeniz Adaları)" ve "Cezair-i isna aşer" denilmiştir. Daha sonra yönetim vilayeti olan Akdeniz Adaları, Sisam ve Sakız adası gibi Oniki Ada'nın dışında kalan adaları da içine almaktaydı.

Oniki Ada kelimesi, sadece on iki adet adayı hatırlatmasına rağmen; bu ad, güney Ege'de ada görünümündeki çok sayıda adalar grubunu işaret etmekte ve güney Ege kıyılarındaki irili ufaklı 20'den fazla adayı ifade etmektedir. Bunlara "Güney Sporat adaları", "Güney Sporatlar" denilmektedir. Ayrıca her adanın ismi vardır. Adaların isimlerinin çoğu Yunanca'dır.

Türkler bu adların bazılarını Türkçe'nin hançeresine uydurmuş, bazılarına ise Türkçe isimler vermişlerdir. Rodos ismi olduğu gibi kalmış; Kasos, Kaşot olmuş; Karpethos, Kerpe; Aliminya, Limoniye; Simi, Sömbeki; Tilos, İlyaki; Nisiros, İncirli; Mandraki, Yalı; Kos, İstanköy; Astropalya, Koçbaba; Kalimnos, Kilimli; Kharki, Herke olmuş; Patmos, Meis, Chalke, Lipos, Leros ise olduğu gibi söylenmiştir.

İngiltere'de yayımlanan Britannica Ansiklopedisi'nde şu ifade yer almaktadır(2):

"Oniki Ada ismi, Türklerin bu adaların idaresinde uygulamış oldukları özel bir sistemden gelmektedir."

Osmanlılar, adaların yönetiminde "12 üyeli mahalli meclis" sistemini uygulamışlardır. Dolayısıyla, "Oniki Ada" isminin bu sistemle ilgili olarak ortaya çıktığını söylemek, yanlış olmayacaktır.

Yunanca'daki (Dodecanesos) ifadesi, zamanla Batı dillerine geçmiş, yerleşmiş ve oradan da Türkçe'ye çevrilerek bizde de "Oniki Ada" olarak kullanılmaya başlanmıştır.

"Oniki Ada" denilen adalar grubunda, isminin çağrıştırdığı gibi 12 adet ada yoktur. Sadece büyük olanları sayarsanız 14 ada, büyüklü küçüklü hepsini sayarsanız 20'den fazla ada ve adacık vardır. Buradaki 12 sayısı adaların sayısı değil, "12 üyeli meclisle yönetilen adalar, 12'li adalar" anlamında olmalıdır.

Avrupa kaynaklarında ise, söz konusu adalar grubu için "Güney Sporatlar Adaları" veya "Güney Sporatlar" ifadeleri kullanılmıştır.

Ada sayısı da 12'yi çok geçtiğinden "Oniki Ada" (Dodecanesos) isminin bilimsel bir değer taşımadığı ortadadır(3).

"Oniki Ada" tabiri, Yunanlılar tarafından, Balkan Savaşı öncesinde, adaların İtalyanlar tarafından işgalinden sonra kullanılmıştır(4). 1975 yılında İstanbul'da basılan "Lozan-II" adlı kitabın 376. sayfasında, "Oniki Ada" isminin bu adalara 730 yılında Bizans idarecileri tarafından konulduğu belirtilmektedir. Ancak bu pek kabul edilebilir değildir. Çünkü, "Oniki Ada" ifadesi, 1800'lü yıllardan sonraki yazılı metin ve anlaşmalarda görülmeye başlanmıştır(5).

"Oniki Ada" kelimesinin bilimsel bir değer taşımadığını belirten Prof. Dr. Talip Yücel ise, Ege denizinin güneyinde yer alan bu adaları, Büyük Menderes ile Fethiye'nin doğusunda bulunan Kocaçay ve Denizli'nin Tavas ilçesi arasındaki sahayı kaplayan Menteşe bölgesinin bir devamı olarak görmüş ve konuyla ilgili kitabına "Menteşe adaları" adını vermiştir(6). Bu durumda Meis adası kelimenin kapsamı dışında kalmaktadır. Prof. Dr. Talip Yücel, bu noksanlığı gidermek için, ifadeyi, "Menteşe adaları ve Meis" şeklinde kullanmaktadır. Yücel'in kullanımı, hem pratik pratik değildir; hem de çağrışımı zayıftır. Ayrıca Meis adası, Menteşe bölgesi yerine Karamanoğulları'na ait bir bölgenin devamıdır(7).

"Oniki Ada" ismi, gerek Türkçe söylenişi, gerekse "Dodecannese" olarak Batı dillerinde kullanılması dolayısıyla, sözü edilen adaları çağrıştırmaktadır. Dolayısıyla, adaları ifade ederken "Oniki Ada" kelimesinin kullanılmasında bir sakınca yoktur.

Oniki Adalar Tarihi

Antik Çağda Yunan dünyasının bir parçası olan adalardan özellikle Rodos ve Kos (İstanköy) köklü tarihleriyle öne çıkarlar.Helenistik dönemde ve Roma döneminde siyasal ya da coğrafi bir birim oluşturmayan adalar, Bizans yönetimi altında Kyklad Adalarını'da içine alan Dhodhekanisos Theması olarak düzenlendi.Bunu izleyen Osmanlı yönetimi sırasında, Rodos ve Kos dışındaki adalara belirli ayrıcalıklar tanındı. Başlangıçta yönetim açısından Midilli sancakbeyliği içinde içinde yer alan adalar daha sonra Kaptanpaşa Eyaleti'ne, 1867'de de Cezair-i Bahr-i Sefid Eyaletine bağlandı. Bu düzenleme, İtalyan kuvvetlerinin Trablusgarp Savaşı sırasında adaların büyük bölümünü ele geçirmesine (Mayıs 1912) değin sürdü.Aynı dönemde İkaria Yunan kuvvetlerinin eline geçerken, Meis Osmanlıların elinde kaldı.

1. Dünya Savaşı sonrasında Sevres Antlaşmasıyla Oniki Ada ve Meis İtalya'ya bırakıldı.Lozan Antlaşması'nda da Oniki Ada'nın İtalyan yönetiminde kalması onaylandı.2.Dünya Savaşında İtalya'nın 1943'te teslim olmasından sonra İngilizlerin adaları alma girişimi başarısızlığa uğradı.Denetimi ele geçiren Alman birlikleri ancak Mayıs 1945'te adalardan çıkarılabildi.Adalar Paris Antlaşmasıyla ,1947'de resmen Yunanistan'ın yönetimine geçti.

Oniki Ada şunlardır:

1. Batnos (Patmos): Sisam’ın güneyinde ve Leros Adasının kuzey batısındadır. Anidro, Arkoı, Gaydaro, Kaproni, Strongilo, Maroti, Lunga, Gilyomodi, Grilusa ve Petrokaravi adacıkları buna bağlıdır.

2. Lipsos (Lipsoı): Batnos’un doğusundadır. Lodos tarafında Skorno denilen tabii bir limanı vardır. Arefuza, Kalepodi, Kalavropa, Kulura veFranko adacıkları buna bağlıdır.

3. Kerupe (Karpatos): Rodos’un güney-batısında olup, uzun ve dağlıktır. Kaşot ve Kerpe, Preveze Deniz Savaşından önce Barbaros tarafından fethedilmiştir. İstanköy’e 30 km mesafededir. Bağcılık yapılmakta ve turunçgil yetiştirilmektedir. Sarya, Skastro, Stakida, Sofrana, Karavi, Avga, Üniye ve Kamila adacıkları buna bağlıdır.

4. İstanköy (Kos): Eskiden Türk deniz üssüydü. Limanı batı rüzgarlarına kapalıdır.

5. Kaşot (Kasos): Kerupe Adasının güney-batısındadır. Yüzölçümü 100 km2 kadardır. Kuzeyindeki tabii limanı, üç küçük adayı kuzey rüzgarlarına karşı korumaktadır. Armatio, Makra ve Platio adacıkları buna bağlıdır.

6. İstanbali Stampalea: İstanköy’ün doğusunda olup, Adelfi, Karvi, Grossa, Sinenda, Fokinisya, Ova, Ofridusa, Pondikosa, Sisina, Treskoli, Sirina, Mezzo ve Placida adacıkları buna bağlıdır.

7. Hereke (Kalkiya): Rodos’un batısındadır. Sen Teodara veTraguza adacıkları buna bağlıdır.

8. Sömbeki (Simos): Datça’nın güneyinde, Rodos’a 33 km, Türkiye’ye de 5 km mesafededir. Yüzölçümü 61 kilometrekaredir. Eskiden bu adada yapılan gemilere Sömbey denilirdi. Söm Bey, adada tersaneyi kuran eski bir Türk denizcisidir. Arazisi dağlık olup, taraça haline getirilmiş yamaçlarında bir miktar ziraat yapılmaktadır. Nimo, Sesoli, Kamoka, Diovata, Sesli ve Trombeto adacıkları buna bağlıdır.

9. Leryos (Leros): Batnos’un güney-doğusunda, Kilimli’nin de kuzeyindedir. Arkangelo, Farmako, Levita, Pega, Sandormenik, Farado, Strongilo, Triptio, Leriko ve Kinaros adacıkları buna bağlıdır.

10. Kilimli (Kalimnos): İstanköy’ün kuzeyinde olup, 109 kilometrekaredir. Kalovro, Kalolino, Kaprari, Psarimo, Nera, Sandomenika, Tolendo, Sopra ve Sari Galbioni adacıkları buna bağlıdır.

11. İncirliada (Nisiros): İstanköy’ün güneyinde volkanik bir ada olup, kaplıcaları vardır. Yüzölçümü 40 kilometrekaredir. Tek yerleşim yeri Mandrake’dir. Türkiye’ye uzaklığı 17 kilometredir. Kandelyuza, Yalı, Priguza ve Rakkiyya adacıkları buna bağlıdır.

12. Tilos (Tilostos): Datça Yarımadasının güneyinde Rodos’a 32 km mesafededir. Yüzölçümü 63 kilometrekaredir. Eskino ve Antitilo adacıkları da buna bağlıdır.

KAYNAK: Taşkıran, Dr. Cemallettin-; Oniki Ada'nın Dünü ve Bugünü, Gnkur. ATASE Yayını, Gnkur. Basımevi, Ankara 1996, s. 3-4. turk-yunan.gen.tr Rehber Ansiklopedisi

DİPNOTLAR: 1) The Columbia Encyclopedia; 2 edit, New York 1956, p. 549. 2) Encyclopedia Britannica v. 7, p. 492. 3) Erinç, Yücel-; a.g.e., s. 55. 4) Grece, Les Guides Blue; Paris 1956, s. 678. Hamilton Fish Armstrong; The New Balkans, USA 1926, p. 53. 5) Stephanopoli, Jeanne Z.-; a.g.e., s. 198. 6) Erinç -; a.g.e., s. 55-56. 7) Stephanopoli-; s. 33.

uygar - 4 yıl önce
Bilgi amaçlı yazdığınız yazıdaki yazım yanlışlarına dikkat ederseniz insanlara daha faydalı olursunuz. Yazıyı yazan arkadaş bundan sonra kılavuza falan bakıp öyle yazsın... Türkçe sözcüğüne gelen eklerin ayrılmadığını da öğrenin artık.

Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Oniki parmak bağırsağı
6 yıl önce

Latince duodenum digitorum yani "oniki parmak"tan gelmektedir. Türkçe ismi olan onikiparmak bağırsağı da buradan gelir. Oniki parmak bağırsağı 25–38 cm (10-15...

Duodenum, Anatomi, Anüs, Ağız, Jejunum, Kalın bağırsak, Karaciğer, Kolon (anatomi), Latince, Mide, PH
Londra Paktı
2 yıl önce

istediği topraklar veriliyor, ayrıca Arnavutluk kıyılarındaki Avlonya, Oniki Ada, Batı Anadolu'da Antalya ve Konya yöresi ve Afrika'daki Alman sömürgelerinin...

12 (anlam ayrımı)
6 yıl önce

Magnezyum'un element no'su. On iki On İki Ada On İki İmam On İki Olimposlu On iki Havari On iki İsrail Kabilesi On iki casus Oniki - Jasper Kent'in tasarlayıp yayımladığı...

Nero (anlam ayrımı)
6 yıl önce

ailelerinden olan Cladius Ailesi'nin bir üyesi Oniki Ada (Nero Island), Ege Denizi'nde Yunanistan'a ait olan bir grup adaya verilen ad Lake Nero, Yaroslavl Oblast...

Tiberius
2 yıl önce

Suetonius, Oniki Sezar'ın hayatları, Tiberius'un hayatı 11 28 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^ Suetonius, Oniki Sezar'ın hayatları...

Tiberius, 14, 16 Kasım, 16 Mart, 37, Augustus, Avrupa tarihi, Caligula, M.í–. 38, M.í–. 42, Roma İmparatorluğu
12 Hayvanlı Takvim
2 yıl önce

Kıpçaklar ve Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine, Dr. Gülnisa AYNAKULOVA, Millî Folklor, 2007, Yıl: 19, Sayı: 74 Tuncer Baykara, “Türk Takvimi, Oniki Hayvanlı...

Asya, Edouard Chavannes, Gregoryen takvimi, Göktürk Yazıtları, Göktürkler, Güneş takvimi, Hicri takvim, Takvimler, Mısır, Türk, Miladi takvim, Hicri takvim, Celali takvim, Türkler
Kolesistokinin
2 yıl önce

"pankreatozimin" adı verilen kolesistokinin, ince bağırsağın ilk bölümü olan oniki parmak bağırsağındaki hücrelerce salgılanır. Pankreastan sindirim enzimlerinin...

Acta Apostolicae Sedis
6 yıl önce

Latince yayınlanan bir gazetedir. Kutsal Makam'ın resmi gazetesidir ve yılda oniki kez yayınlanır. Papa 10. Pius tarafından 1909 yılında yayınlanmaya başlamıştır...