Orhun Alfabesi, (Orhun yazıtlarında bulunan), Türk dilinin ikinci alfabesidir ve 38 harf ile şekillenmiştir (6, 7 ve 8. yüzyıllar).
Uygur Alfabesi 18 harften oluşur, 4`ü seslidir. Yukarıdan aşağıya doğru yazılır.
1926`da Baku`da toplanan Türkologlar Kongresi tüm Türki dillerin Latin alfabesi ile yazılmasına karar almıştır. 1929`lu yıllarda geliştirilen Ortak Türk Alfabesi, ufak farklılıklarla 1930`lu yıllarda Sovyetler Birliği`ndeki Türki halklar tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Ancak, Türki Cumhuriyetlerin kullandıkları bu Latin alfabeleri, 1938-40 yılları arasında yerlerini, Sovyet idaresinin baskısı ile Kiril alfabesinden geliştirilmiş olan farklı alfabelere bırakmak zorunda kalmıştır. Bundan önce Türk halkları ortak alfabeleri ile birbirlerine yaklaşabilmişken, her Türk halkına diğerlerinden farklı bir Kiril alfabesi geliştirilmesi ile, aslında birbirlerine yakın olan bu dillerin zamanla farklılaşmaları sağlanmışlardır.
Türkiye`de Yeni Türk alfabesi, Latin harfleri temel alınarak, 1 Kasım 1928 gün ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir. Bu kanuna göre, Yeni Türk Alfabesi`nde 29 harf bulunur. Alfabeyi oluşturan büyük ve küçük harfler, sırasıyla aşağıdaki biçimde yazılır.
Sovyetler birliğinin yıkılmasından sonraki gelişmeler
ilk kez 1920`li yıllarda kullanılmaya başlanıp 1938-40`ta Kiril alfabesi`ne geçilene kadar kullandıkları, Latin alfabesinden türetilmiş "ortak" Türkçe alfabeler. Bunların yanında Türkiye Türkçesi`nin alfabesinden geliştirilmiş olan daha modern bazı Türkçe alfabeler de gösterilmiştir.]1989 yılında Sovyetler birliğinin yıkılmasından sonra, 1991 yılında Azerbaycan`da Latin alfabesine dönülmesine karar verilmiştir. Azerbaycan`da kullanıma giren bu yeni alfabe Türkiye`deki Latin alfabesinden türetilmiştir ve onda bulunmayan í¤, x ve q harflerini içerir, j harfi ise yoktur. Bu ek harfler Azerbaycan Türkçesi`ne has olan sesleri yazmak için geliştirilmiştir.
30. Ekim 1992 tarihinde Ankara`da Orta Asya Türk Cumhuriyetleri Toplantısı yapılmıştır. Bu toplantıda Türki Cumhuriyetlerin Türkiye`de kullanılan Türk alfabesine uyum sağlamaları kararı alınmıştır. Ayrıca Azerbeycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan`ın 2005 yılına kadar kendi resmi Türk dilleri için bir Türkçe latin alfabesi kullanmaya başlayacakları konusunda anlaşılmıştır. Azınlık olarak yabancı yönetim altında yaşayan Türk halklarının (özellikle Suriye, Irak, Iran ve Rusya Föderasyonunda) Türk-Latin alfabesine geçişleri için 2010 yılına kadar bir süre verilmiştir.
Aynı yılda Aralık ayının 22`sinde Azerbeycan devleti Türkçe`yi tek resmi dil olarak, ve Latin alfabesini kabul etmiştir. Azerbeycan`da kullanılan bu Latin alfabesi İran`da yaşayan milyonlarca Azeri tarafındanda kullanılmaya başlanmıştır. Böylece (resmi olmuyarak) Iran`da da Türkçe artık Latin alfabesi ile yazılmaya başlamıştır. Iran devletinin aslında rahatsız olduğu ama önleyemediği bu gelişim, daha da ilerlemektedir; mesela "Varlık" adındakı gazetesi 1994`ten beri "Ortak Türk Alfabesi" ile basılır. Bu alfabe Türkiye`de "Öz alfabe" olarak adlandırılır. Orta Asya`da geliştirilmiş olan bütün Latin alfabeleri bu alfabeden kaynaklanır. Özbekistan ve Türkmenistan`da alfabelerini bundan türetmişler, ama Türkiye`nin Orta Asya`da nüfuzunun artmasına engel olmak amacıyla sonradan apayrı alfabeler geliştirmişlerdir.
2000 yılında Rus parlamentosu, Rus Federasyonu içerisinde Kiril alfabesinden başka bir alfabe kullanılmayacağını açıklayınca, buna tepki olarak Tataristan Özerk Cumhuriyeti`nde hemen bir Türkçe Latin alfabesi kullanıma alınmıştır.
Irak ve Suriye`deki Türk azınlıkları da Türkiyenin resmi dilini ve alfabesini kullanmaktadırlar.
Bağlantılar
- Yeni Orkun Alfabesi
- http://sophistikatedkids.com/turkic/33WritingTuranian/TurPismrEn1-9.htm
- http://sophistikatedkids.com/turkic//31Alphabet/Table1En.htm Turan Alfabesi ile Orhun Alfabesi tablosu
- http://www.tonyukuk.net/tongiris.htm Bilge Tonyukuk Taşları
- //www.obib.de/Schriften/AlteSchriften/alte_schriften.php?Runen/Orkhon/Runen.html~Text Turan alfabesi alman internetsitesi
Törki tele í¤lifbası
misafir - 8 yıl önce