Türk Milli Eğitim sisteminin; Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı, düşünme, algılama ve problem çözme yeteneği gelişmiş, demokratik değerlere bağlı, yeni fikirlere açık, kişisel sorumluluk duygusuna sahip, ulusal kültürü özümsemiş, farklı kültürleri yorumlayabilen ve çağdaş uygarlığa katkıda bulunabilecek, bilim ve teknoloji üretimine yatkın ve beceri düzeyi yüksek, üretken ve yaratıcı bilgi çağı insanının yetiştirilmesi amacını gerçekleştirmek için geliştirme ve yenileştirme çalışmaları büyük bir kararlılıkla sürdürülmektedir.
Türk Milli Eğitim sistemi, bireylerin eğitim gereksinimlerini karşılayacak şekilde, bir bütünlük içinde örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana bölümden oluşur.
Örgün Eğitim
Örgün eğitim, belirli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre hazırlanmış programlarla, okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Örgün eğitim, okul öncesi eğitimi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsar.
Okul Öncesi Eğitimi. Okul öncesi eğitim; isteğe bağlı olarak zorunlu ilköğretim çağına gelmemiş 3-5 yaş grubundaki çocukların eğitimini kapsar. Okul öncesi eğitim kurumları, bağımsız ana okulları olarak kurulabildikleri gibi, kız meslek liselerine bağlı uygulama sınıfları ile diğer öğretim kurumlarına bağlı anasınıfları olarak ve değişik bakanlık ve kuruluşlar tarafından, eğitim ya da bakım amaçlı anaokulu, ana sınıfı, uygulama sınıfı, kreş, yuva, gündüz bakımevi ve çocuk bakım yurtları olarak açılabilmektedir. 2002-2003 eğitim-öğretim yılında 11.314 okul öncesi eğitim kurumunda, 320.038 çocuk eğitim görmüş, 18.921 öğretmen görev yapmıştır.
İlköğretim. İlköğretim, 6-14 yaş grubundaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsar. İlköğretim kız ve erkek bütün yurttaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır.
İlköğretim kurumları 8 yıllık okullardan oluşur. Bu okullarda kesintisiz eğitim yapılır ve bitirenlere ilköğretim diploması verilir.
2002-2003 eğitim-öğretim yılında 35.168 okulda, 10.331.619 öğrenci öğrenim görmüş, 390.275 öğretmen görev yapmıştır.
Yatılı İlköğretim Bölge Okulları (YİBO) ve Pansiyonlu İlköğretim Okullarında (PİO) öğrenim gören öğrencilerin her türlü giderleri devlet tarafından karşılanmaktadır. 8 yıllık ilköğretimin başlangıç yılında (1997-1998 öğretim yılı) YİBO ve PİO sayısı 153 iken %252’lik artışla 2002-2003 öğretim yılında 538’e, bu okulların pansiyon kapasiteleri de 192.683’e ulaşmıştır.
Temel Eğitim Projesi I. Faz’ı kapsamında, Türkiye genelinde 2.802 ilköğretim okulunda toplam 3.188 adet tam donanımlı “Bilgi Teknolojisi Sınıfı” oluşturulmuş, bu okullarda öğrenim gören yaklaşık 2.200.000 öğrenciye iletişim ve eğitim teknolojilerinden yararlanma olanağı sağlanmıştır. 3.000 ilköğretim okulu ile devam etmesi planlanan BT sınıfı kurma çalışmaları, bu okullara ek donanım alımları ile başlamıştır. Bilgisayarlı eğitime geçmiş bulunan 2.802 ilköğretim okulu ile birlikte 3.000 ilköğretim okuluna video, tepegöz, televizyon, eğitsel içerikli saydam setleri ve video kasetlerin alımları ve okullara dağıtımları da tamamlanmıştır. Bu 3.000 ilköğretim okuluna kurulacak olan BT sınıflarının altyapısı, ücretsiz internet bağlantısı ile bilgisayar donanım ve eğitim yazılım alımları, Temel Eğitim Projesi’nin II. Faz’ı kapsamında gerçekleştirilecektir.
Ortaöğretim. Ortaöğretim; ilköğretime dayalı, en az 3 yıllık genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar. Ortaöğretim, çeşitli programlar uygulayan liselerden meydana gelir ve öğrenciler, istek ve yetenekleri doğrultusunda bu programlardan birine yönelerek yetişme olanağı bulurlar.
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası'nın 29. maddesine göre, nüfusu az ve dağınık yerleşim birimlerindeki eğitim binaları, öğretmen, yönetici ve diğer personelden azami derecede yararlanarak kaynak israfını önlemek, ilköğretimi tamamlayan öğrencilere ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda ortaöğretimden yararlanma olanağını sağlamak amacıyla çok programlı liseler (ÇPL) faaliyete geçirilmiştir. Çok programlı liselerde; hem yükseköğretime, hem de mesleğe, hayata ve iş alanlarına hazırlayan programlar uygulanmaktadır. Bu programlar, genel ve mesleki-teknik liselerde uygulanan programlardır.
Ortaöğretim; genel ortaöğretim ile mesleki ve teknik ortaöğretim olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Genel ortaöğretim, ilköğretim üzerine en az 3 yıl öğrenim veren ve 15-17 yaş grubu çocukların eğitimini kapsamaktadır. Genel liseler, Anadolu liseleri, Fen liseleri, Anadolu öğretmen liseleri, Anadolu güzel sanatlar liseleri ve Çok programlı liselerden oluşmaktadır.
Mesleki ve teknik ortaöğretim; iş ve meslek alanlarına işgücü yetiştiren ve öğrencileri yükseköğretime hazırlayan öğretim kurumlarıdır. Erkek teknik öğretim okulları, Kız teknik öğretim okulları, Ticaret ve turizm öğretimi okulları ve Din öğretimi okullarından oluşmaktadır.
2002-2003 eğitim-öğretim yılında 6.134 ortaöğretim kurumunda, 3.034.959 öğrenci öğrenim görmüş, 148.563 öğretmen görev yapmıştır.
Özel Eğitim. Özel eğitimin amacı; özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayarak onları toplumla bütünleştirmek ve meslek sahibi yapmaktır. Ülkede görme engelliler, işitme engelliler, ortopedik engelliler, zihinsel engelliler, uzun süreli hasta çocuklar olmak üzere beş engel grubundaki çocuklara ve gençlere yaygın bir şekilde eğitim hizmetleri sunulmaktadır.
Özel eğitim okulları Türk milli eğitim sistemindeki kademelendirmeye göre yapılandırılmıştır. Ancak, diğer okullardan farklı olarak, ilköğretim öncesinde hazırlık sınıfı bulunmaktadır. İlköğretime devam edecek durumda olan engelli öğrenciler hazırlık sınıfına alınmadan ilköğretime başlamaktadır.
Özel eğitim okullarında; görme, işitme, ortopedik ve zihinsel engellilerin, süreğen hastalığı olanların, otistik çocukların, üstün veya özel yeteneklilerin eğitimi ile kaynaştırma ve özel sınıflarda eğitim verilmektedir.
2002-2003 eğitim-öğretim yılında 325 özel eğitim kurumu/sınıfında, 19.455 öğrenci eğitim görmüş, bu kurumlarda 4.419 öğretmen görev yapmıştır.
Özel Öğretim. Özel öğretim kurumları her kademe ve türdeki özel okullar, özel dershaneler, özel mesleki ve teknik kurslar, özel motorlu taşıt sürücüleri kursları ile özel öğrenci etüt eğitim merkezlerini kapsamaktadır. Özel öğretim kurumları faaliyetlerini, MEB’in gözetim ve denetiminde sürdürmektedir.
2002-2003 eğitim-öğretim yılında 6.615 özel öğretim kurumunda, 1.698.482 öğrenci eğitim görmüş, bu kurumlarda 54.825 öğretmen görev yapmıştır.
Yükseköğretim. Yükseköğretim; ortaöğretime dayalı, en az 2 yıllık yüksek öğrenim veren ve öğrencileri ön lisans, lisans ve yüksek lisans düzeyinde yetiştiren eğitim kurumlarının tümünü kapsar. Önlisans, ortaöğretime dayalı en az 4 yarıyıllık bir öğretimdir. Bu öğretim ara insan gücü yetiştirmeyi amaçlamaktadır. Lisans, ortaöğretime dayalı en az 8 yarıyıllık bir öğretimdir. Yüksek lisans, lisans öğretimine dayalı en az 2 yarıyıllık ya da ortaöğretime dayalı en az 10 yarıyıllık bir yükseköğretimdir. Yüksek lisans yapan bir kişi, kendi alanında “uzman” ya da “yüksek” gibi bilimsel unvan alır. Yükseköğretim kurumlar; üniversite, fakülte, enstitü, yüksekokul ve uygulama-araştırma merkezlerinden oluşmaktadır.
2002-2003 öğretim yılında 53’ü devlet, 23’ü vakıf olmak üzere toplam 76 üniversite bünyesinde 627 fakülte, 238 yüksekokul, 603 mesleki yüksekokul ve 290 enstitü bulunmaktadır. 2002-2003 öğretim yılında açıköğretim de dahil olmak üzere, öğrenim gören toplam öğrenci sayısı 1.894.079, öğretim üye ve eleman sayısı ise 74.134’tür.
Üniversitelere öğretim elemanı yetiştirmek amacıyla yurtdışında özel ve resmi burslu statüde öğrenim görenlerin sayısı; lisans düzeyinde 12.702, lisansüstü düzeyinde 6.020 olmak üzere toplam 18.722’dir.
Yurtiçinde öğrenim gören yükseköğrenim öğrencilerinin büyük bir çoğunluğuna Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu (Yurt-Kur) tarafından Öğrenim ve Katkı (Harç) Kredileri yardımı yapılmakta, öğrencilerin barınma ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yurt hizmeti verilmektedir. Ön lisans, lisans, master ve doktora yapan 493.250 öğrenciye öğrenim kredisi verilmekte, halen ön lisans ve lisans, yapan 404.366 öğrenci katkı kredisinden yararlanmaktadır. Kurum 78 il, 60 ilçede bulunan 190’ın üzerinde yurt ile 85.465 kız, 55.221 erkek olmak üzere toplam 140.686 öğrenciye barındırma hizmeti vermektedir.
Üniversitelere bağlı fakülte ve yüksekokullara, Yüksek Öğretim Kurulu'na bağlı Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından yılda bir kez yapılan tek basamaklı sınav sonuçlarına göre öğrenci alınmaktadır. Yükseköğrenimlerini Türkiye'de yapmak isteyen yabancı uyruklu öğrenciler için ÖSYM tarafından yılda bir kez ayrı sınav açılmaktadır. Yabancı uyruklu öğrencilerin giriş sınav soruları Türkçe ve İngilizce olduğundan bu sınava katılmak için Türkçe bilmek zorunluluğu bulunmamaktadır.
Sınav sonucunda Türkiye'de yükseköğrenim yapma hakkını kazanan, ancak Türkçe bilgisi yetersiz olan öğrenciler üniversiteye kayıt yaptırdıktan sonra dil öğrenmek için bir yıl izinli sayılmaktadır. Yabancılara Türkçe öğretmek üzere Ankara Üniversitesi Rektörlüğü'ne bağlı Türkçe Öğretim Merkezi (TÖMER) hizmet vermektedir. Ayrıca, İstanbul ve İzmir'de bulunan üniversiteler de Türkçe öğrenmek isteyen yabancı öğrenciler için kurslar açmaktadır.
Yükseköğretim Sistemi. Türkiye'de bütün üniversite ve yüksekokullar, Yüksek Öğretim Kurulu'na (YÖK) bağlıdır. YÖK, yükseköğrenimi düzenleyen, yüksekeğitim kurumlarının çalışmalarına yön veren "Yükseköğretim Kanunu" ile kendisine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahip bir kuruluştur.YÖK, yükseköğretim kurumlarının kurulması, geliştirilmesi, ihtiyaç duyulan öğretim elemanlarının yurtiçi ve yurtdışında yetiştirilmesi için kısa ve uzun vadeli planlar hazırlar ve uygulamayı izler. Ayrıca yükseköğretim kurumları arasındaki işbirliği ve koordinasyonu sağlar.
YÖK’ün üniversiteler arası eşgüdüm kurumu haline getirilmesi, üniversitelerin tam özerkliğe kavuşturulması, öğretim üyesi, araştırma görevlileri ve öğrencilerin üniversite yönetimlerinde temsiline olanak sağlanması için çalışmalar sürdürülmektedir. Ayrıca eğitim-öğretim sistem ve programlarının, uluslararası eğitim sistemi ve standartlarına uygun hale getirilmesi konusuna da büyük önem verilmektedir.
Yaygın Eğitim
Yaygın eğitim, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden birinden ayrılmış olan bireylere ilgi ve gereksinim duydukları alanda örgün eğitim yanında veya dışında düzenlenen eğitim faaliyetlerinin tümünü kapsar. Türkiye’deki yaygın eğitim faaliyetlerinin düzenlenmesi ana görevi MEB Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. MEB’e bağlı yaygın eğitim kurumları olan halk eğitimi merkezleri, pratik sanat okulları, yetişkinler teknik eğitim merkezleri, açık öğretim uygulamaları ve özel öğretim kurumları tarafından ve bu kurumlarla işbirliği halinde yürütülen yaygın eğitim amaçlı kurslara yılda yaklaşık 3.926.788 kişi katılmaktadır. Kurs dışı aktivitelerle birlikte bir yıl süresince düzenlenen yaygın eğitim amaçlı faaliyetlere katılanların sayısı yaklaşık 9 milyon civarındadır.
Yaygın eğitim; halk eğitimi, çıraklık eğitimi ve uzaktan eğitim yoluyla gerçekleştirilmektedir.
Halk Eğitimi. Örgün eğitim kurumları dışında düzenlenen eğitim faaliyetleri büyük ağırlıkla ülke genelindeki halk eğitimi merkezlerinde yerine getirilmektedir. Bu merkezlerde, her yaş ve eğitim düzeyindeki insana yönelik olarak; okuma-yazma kursları, meslek kursları, sosyal kültürel kurslar ve uygulamalar düzenlenmektedir.
Çıraklık Eğitimi. Çıraklık eğitimi; ilköğretimi bitirip bir üst öğretime gidemeyen veya çeşitli nedenlerle örgün eğitimin dışında kalmış ortaöğrenim çağındaki çocukların ve gençlerin eğitimini kapsamaktadır. En az ilköğretim okulu mezunu olanlardan 14 yaşını tamamlamış ve 19 yaşından gün almamış olanlar çıraklık eğitimine devam edebilmektedir.
Çıraklık eğitimi; mesleğin özelliğine göre 3-4 yıl sürelidir. Bu eğitimi tamamlayanlar kalfalık sınavlarına girebilmektedir. Kalfalık belgesi almaya hak kazananlar ustalık eğitimine devam etmeleri halinde 3 yıl, bu eğitime devam etmemeleri halinde ise 5 yıl süreli iş deneyiminden sonra ustalık sınavlarına girebilmektedir. Ustalık belgesi olmayanlar müstakil işyeri açamamakta, usta olarak çalışamamaktadır.
2002 yılında 7.181 yaygın eğitim kurumunda (halk eğitim merkezi ve çıraklık eğitim merkezlerinde) 3.038.982 kursiyer öğrenim görmüş ve 46.247 öğretmen görev yapmıştır.
Uzaktan Eğitim. Eğitimde fırsat eşitliği sağlamak, ilk ve ortaöğretim kurumlarında verilen eğitimi desteklemekamacıyla uzaktan eğitim hizmetleri verilmektedir. Uzaktan eğitim hizmetleri kapsamında açık ilköğretim okulu (AİO) ve açık öğretim lisesi (AÖL) yer almaktadır.
Açık ilköğretim okulu, daha önce ilkokullardan mezun olan ancak herhangi bir nedenle ortaokula devam edememiş yurtiçi ve daha sonra da yurtdışındaki yurttaşlara uzaktan eğitim yöntemi ile 8 yıllık ilköğrenimlerini tamamlama olanağı sağlamaktadır.
Açık öğretim lisesi, çeşitli olanaksızlıklar nedeniyle, yüz yüze eğitim yapan örgün eğitim kurumlarına devam edemeyen; örgün eğitim çağını geçiren ve liseye devam ederken açık öğretim lisesine geçmek isteyen öğrencilere hizmet vermektedir.
2002-2003 eğitim-öğretim yılında 781.785 öğrenci açık öğretim uygulaması kapsamında öğrenim görmüştür.
