Türkçe Bilgi: Cahız

edebiyat, zooloji ve antropoloji alimi. İsmi, Amr bin Bahr bin Mecnun el-Kinani el-Fakimi el-Basri olup, künyesi Ebu Osman’dır. Basralı olup, Zeys kabilesindendir. Biraz şaşı ve patlak gözlü olduğu için, Cahız ismiyle anılmış ve böyle meşhur olmuştur. 767 (H. 150) senesinde Basra’da doğdu. 869 (H. 255) senesinde aynı şehirde vefat etti.

Cahız, Bağdat ve Basra’da ilim tahsil etti. Ebu Ubeyde, Esmai, Ebu Zeyd el-Ensari’nin derslerini dinledi. Sapık yollardan olan Mutezile fırkasının tanınmış alimi Ebu İshak İbrahim bin Seyyar el-Besra el-Belhi, Cahız’ın keskin zeka ve kabiliyetini görerek, onu elde etti. Eserlerini felsefecilerin bozuk fikirleri ile dolduran Ebu İshak Cahız’ın saf zihnini de ifsat etti. Bir taraftan fen ve edebiyat ilimlerinde yetiştirirken, diğer yandan onun itikadını bozdu. Küçük yaşta ilmi araştırmaları takib eden, hatta bu maksatla yapılan toplantılara iştirak eden Cahız, kısa zamanda yetişerek, ilmi konularda eserler vermeye başladı. Cahız’ın kabiliyetini ve zekasının üstünlüğünü gören Mutezile’nin önde gelenleri, ona büyük alaka gösterip maddi yardım sağladılar. Böylece kendi sapık itikatlarına göre yetişmesinde destek oldular.

Edebiyat sahasında da meşhur olan Cahız, fesahat ve belagatta çağdaşlarını geride bıraktı. Ehl-i sünnet alimlerinden bazıları, onun belagat ilmine dair yazdığı eserlerden faydalandılar. Eserlerinden birini okuyan Halife Me’mun, onu sarayına aldı. Vezir İbn-i Zeyyad, Cahız’ı koruyarak ilmi çalışmalarında destek oldu.

Cahız, devrinin en büyük zooloji ve antropoloji alimiydi. Hayvanların her türünü inceledi. Eserlerinde hayvanların yaşayışları hakkında ince bilgiler verdi ve hayvanları deney için kullanan ilk alim oldu. Tedkik ve deneylerini, o konu hakkında doğru bilgi elde edinceye kadar sürdürdü. Hayvanlardaki uzvi değişiklikleri de inceledi. Hayvanların adetlerini ve hususiyetlerini izah ederken, Allahü tealanın onları yaratmasındaki hikmeti de gözler önüne serdi.

Cahız, kendi düşüncelerini, eserlerinde hayvanları konuşturmak suretiyle ortaya koydu. Bu durum daha önce doğu edebiyatlarında Kelile ve Dimne ile Hint’te, 13. asırda Mesnevi-i şerif ile Mevlana’da görülür. Cahız’dan tam sekiz asır sonra dünyaya gelen 18. asır Fransız edebiyatçısı La Fontentaine, onun hayvanları konuşturma üslubunu taklid ederek üne kavuşmuştur. İlk defa hayvanları konuşturma sanatını ortaya çıkaranın La Fontaine olduğu batılılarca iddia ediliyorsa da, onun bu sanatı Cahız’dan ve diğer Müslüman milletlerin edebiyatçılarından aldığı açıkça ortaya çıkmaktadır.

Avrupa bilginleri, milletlerarası ilmi toplantılarda, teneffüs faaliyetinin sadece akciğerlere mahsus olmadığını, teneffüsün ciltteki delikler vasıtasıyla da yapıldığını ilk ortaya çıkaranların kendileri olduğunu söylerler. Fakat bu arada Cahız’ı zikretmeyi kasten unutur görünürler. Halbuki Cahız, asırlar önce bu hakikatı ortaya koyan tek alimdir. El-Hayvan isimli eserinde şöyle demektedir: "Her kıl dibinde, bedenin teneffüsünü temin eden delikçikler mevcuttur. Şayet bunlar olmasaydı, insan ilk anda ölürdü." Bu, Cahız’ın, tecrübeleriyle ortaya koyduğu açık bir hakikattır.

Cahız ilk defa kuru destilasyona tabi tutmak suretiyle hayvan gübresinden amonyak elde etmeyi de başarmıştır.

Halife Mütevekkil zamanında saraydan çıkarılan Cahız, Basra’ya yerleşti. Orada uzun bir ömür sürdü. Nihayet 869 senesinde Basra’da öldü. Öldüğü zaman kucağında ilmi birçok kitap bulunuyordu.

İlmi konularda araştırma yapan kimseler, Cahız’ın eserlerinden büyük ölçüde istifadeyle, buluşlarını da tasdik etmişlerdir. Kazvini ve Demiri gibi zoologlar onun eserlerinden çok faydalanmışlardır. Edebi alanda da kendisinden sonra yetişenlere tesiri çoktur. Birçok edebiyatçı, eserlerini yazarken Cahız’ı taklid etmiştir.

Eserleri:

Çeşitli konularda ilmi eserler yazmış, bir kısım eserlerinde ise, insan psikolojisi üzerine geniş bilgiler vermiştir. Edebiyat, antropoloji ve tabiat ile ilgili eserlerinden bazıları şunlardır:

1) Kitab-ül-Hayvan: Bu eserinde, hayvanların güçleri üzerinde araştırma yaptı. Hayvanın doğumu, yetişmesi, terbiyesi ve yiyecekleri hakkında geniş bilgiler verdi. Yine hayvanın sıcak, soğuk, güneş ve gölgeden etkilenmesini, insanlara olan yakınlığını da inceledi. 2) Kitab-üz Zerven-Nahl: Ekin ve hurma hakkındadır. 3) Kitab-üs-Süraha vel-Hucana: Nesebi asil olanlar ve olmayanlar hakkındadır. 4) Kitab-üs-Sudan ve Bizzam: Siyah ve beyaz ırklara dairdir. 5) Kitab-ül-Meadin: Madenler hakkındadır. 6) Kitab-ül-Mesail: Kibir ve kıskançlık hakkındadır. 7) Kitab-ün-Nisa: Kadınlarla ilgilidir. 8) Kitab-ül-Beyan vet-Tebyin: Edebiyata dairdir. 9) Risale fi Beyanı Fezail-il-Etrak: Türklerin üstünlüklerini anlatan bir eserdir. 10) Kitab-ül-Marifet, 11) Kitab-ür-Reddi alen-Nasara, 12) Kitab-ül-Lüsus, 13) Kitab-ül-Esnam, 14) Kitab-ül-Mizah vel-Ciddi, 15) Risaletün fi Kitab-il-Kimya, 16) Kitab-ül-Âlim vel-Cahil. Ayrıca zamanın ticari hayatını anlatan birçok risalesi vardır. Cahız’ın edebi ve ilmi eserlerinin sayısı 390’ı aşmaktadır.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Cahız

Léon Cahun

Cahın

Dürrüşehvar Sultan

Ca Mau Havaalanı

Kırım bayrağı

Turancılık

Assassin'S Creed: Brotherhood

Cindy Sherman