Divan (Yerleşme Coğrafyası)

Tanım

Beylikler ve Osmanlı döneminde çoğunlukla Batı Karadeniz bölümünde görülen idari ve mali açıdan bir takım kolaylıklar sağlamak amacıyla köylerin bir araya getirilmesinden oluşan (köy ile kaza arasında yer alan) idari bir birimdir 2013.

Çeşitli Tanımlamalar

Divanla ilgili yapılan tanımlar şu şekilde sıralanabilir: “Osmanlı Devletinde birkaç köyden müteşekkil küçük bir idari birlik”, “Osmanlı yönetim terminolojisinde en küçük birimi temsil eden nahiyelerin yerel adı”, “Anadolu Beylikleri ve Osmanlıların ilk dönemlerinde, köylerden meydana gelen idari birim”, “bir kısım köylerin bir arada ve maruf bir merkez etrafında idari ve kazai birlik oluşturması”, “küçük iskan yerlerinden teşekkül eden bir mali-vergi bütünlüğü”, ”bir araya gelmiş köylerin ‘idari ve kazai birlik oluşturması”, "Batı Karadeniz Bölgesinin bir veya birkaç evlik küçük gruplar halinde ormanlara dağılmış ve her 50-60 tanesi bir kariye (köy) itibariyle evvelce bir divana, bugün bir muhtarlığa bağlı köy haneleri”, “Kuzey Anadolu’da, Samsun, Bolu, İstanbul üçgeni içinde kalan sahada bulunabilen ve kendisine has bir idari sistemin meydana getirdiği köy-altı iskan şekli”, “Osmanlı döneminde bazı yörelerde (Samsun-Bolu-İstanbul- üçgeni) dağınık halde bulunan köy yerleşmeleriyle irtibat kurmak ve vergi toplamada kolaylık sağlamak maksadıyla bir ünite içerisinde yer alan köy yerleşmeleri değişik sayılarda (üçerli, beşerli, onarlı) gruplanmasıyla oluşan idari birim”dir.

Tarihi Köken

XVI. yüzyıla ait olan tahrir defterlerinde yapılan taramalar neticesinde divanların Osmanlı klasik döneminde de var olduğu ve özellikle Batı Karadeniz’de Bolu Sancağı ‘nda (235 divan) yoğunlaştığı görülmektedir. Bolu Sancağı’ndan sonra divanlar, Çorumlu Sancağı (7 divan), Kengırı Sancağı (5 divan), Sivas-Tokat Sancağı (5 divan), Kastamonu Sancağı (3 divan), Bayburd Sancağı (1 divan) şeklinde sıralanmaktadır. Burada divan olarak kaydedilen merkezlere bağlı olarak, köylerin de kaydedildiği görülmüştür. Dolayısıyla tahrir kayıtlarından divanların kaza (bazı yerlerde idari bölünüşte kaza yerine nahiye kullanılmıştır ki bu durumlarda ise nahiye) ile köy arasında fonksiyonel amaçlar ile oluşturulmuş idari bir birim olduğu anlaşılmaktadır. Divanlar Batı Karadeniz Bölümü’nde, bu sahaya has topografik faktörlerin bir sonucu olarak dağınık küçük köylerin bir merkez etrafında toplulaştırılması amacıyla oluşturulmuş bir idari sistemdir. XV. ve XVI. yüzyıla ait olan tahrir defterlerine göre özellikle Batı Karadeniz’de Bolu ve Zonguldak çevresinde yoğunlaşan divanlar, Beylikler Dönemi’nde (Çobanoğulları (1277-1309), Candaroğulları (1383-1462), İsfendiyaroğulları (1292-1383/1462) devrinde ortaya çıkmıştır. Beylikler dönemininde vergi toplamayı ve yönetimi kolaylaştırmak için oluşturulduğu anlaşılan divanlar, Osmanlı egemenliğine girdikten sonra da kullanılmaya devam edilmiştir. 1864 Vilayet Nizamnamesinde Osmanlı idari yapısında bir takım düzenlemeler yapılmış, bu suretle divanların Osmanlı idari sisteminindeki yerini nahiyeler almıştır. Cumhuriyet dönemi ile birlikte nahiye (bucak) kullanımına devam edilmiş ancak günümüzde idari açıdan bucaklar işlevlerini yitirmişlerdir. İlker Yiğit, 2013. "Divan". Gümüşçü, O. ve Yiğit, İ. 2011. "Batı Karadeniz Bölümünde Divanlar", Kuzey Anadolu'da Beylikler Dönemi Sempozyumu, 3-8 Ekim 2011 Kastamonu, Sinop, Çankırı, Bildiriler Kitabı s. 388-406; Kenan Ziya TAŞ, Tapu Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Bolu Sancağı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, 1993, s. 87; Masuroğlu, Mecdud, (Tarihsiz), “Divan”, MEB. İA, C. 3, s. 596; Orhonlu Cengiz,“Divan; A Historical Term in the Settlement Geography of Turkey”, Disputationes ad:Montium Vocabula VIII/4, (10. International Congress Of Onomastic Sciences), Wien, 1969, s. 89-93; Özçağlar Ali, Coğrafyaya Giriş, Hilmi Usta Matbaacılık. Ankara 2006, s. 85; Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları İstanbul , 1993, c. I s. 457; Redhouse, J. W. Turkish and English Lexicon, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992, s. 940-941; Tanoğlu Ali, “İskan Coğrafyası, Esas Fikirler, Problemler ve Metod”, (Türkiyat Mecmuası, Cilt: XI'den ayrı basım), İstanbul, 1954, s.13; Taş Kenan Ziya, “Bir İskan Şekli ve Birimi Olarak Divan” SDÜ, Fen-Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 4, Isparta, 1999, s. 191-201; Tunçdilek Necdet, Türkiye İskan Coğrafyası Kır İskanı (Köy-altı İskan Şekilleri), İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1967, s. 132-133; Uzunçarşılı İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK Yayınları, Ankara 1998; Yaşar Yücel, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I, TTK Yayınları Ankara, 1991; Yakupoğlu Cevdet, Batı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi, Gazi Kitabevi, Ankara 2009.; Yediyıldız Bahaddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455-1613), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985, s. 44-46; Yılmaz Cevdet, “Türkiye’de Tarihçiler ve Coğrafyacılar Tarafından Farklı Anlamlarda Kullanılan Bir Terim: Divan”, History Studies, Volume 2/1 2010, s. 273-309.

Kaynaklar

Vikipedi

Divan (Yerleşme Coğrafyası)

Tanım

Çeşitli Tanımlamalar

Tarihi Köken

Kaynaklar

Yerleşme Coğrafyası

Devrek

Balkanlar

İran

Ankara

Adana

Türkiye Türkmenleri

Kütahya (il)

Divan (Yerleşme Coğrafyası)