Ebru, bir sıvı üzerinde yüzdürülen boyaların kağıda geçirilmesi olan "marbling" işleminin Türk kültüründe uygulanan şeklidir. Koyulaştırıcı bir madde ile kıvamı arttırılmış suyun üzerine, içine öd katılmış, suda erimeyen boyaların serpilmesi ve su yüzeyinde meydana gelen şekillerin bir kağıda geçirilmesiyle yapılır. Ebru kelimesi Farsçadır; kaş, bulut anlamlarına gelmektedir. Ortaya çıkan şekillerin buluta benzemesi nedeniyle bu sanata ebru adı verilmiştir.
Ebru türleri
- Battal ebru : Su üzerine serpilen boyalara hiçbir müdahale olmaksızın yapılan ebru
- Gelgit ebru : Battal ebrudan sonra önce enlemesine boydan boya, daha sonra yukarıdan aşağıya çizgiler çekildiğinde elden edilen ebru
- Şal ebru : Gelgit ebrudan sonra çapraz çizgiler çekilerek elde edilen ebru
- Somaki ebru
- Taraklı ebru
- Bülbül Yuvası
- Çiçekli ebru
- Hafif ebru
- Koltuk ebrusu
- Hatip ebrusu
- Yazılı ebru
- Akkase ebru
- Kumlu ebru
- Neftli ebru
Ebru malzemeleri ve ön hazırlık
Kitre
Ebru yapımında kullanılan suyun belli bir yoğunluğa sahip olması ve özel olarak hazırlanan boyayı üzerinde tutabilmesi gerekmektedir, her hangi bir suyla ebru yapılamaz. Ebrunun suyuna bu özelliği veren maddenin ismi kitredir. Kitre, Türkiye`nin güney ve güneydoğu bölgelerinde kırlarda yetişen yabani bir dikenin özsuyudur. Köylüler kırlarda geven dikeninin gövdesine bıçakla çizik atar, birkaç gün beklerler. Bitkinin özsuyu çizik bölgeden akar ve kurur. Bir ağaç kabuğuna benzer görünüm alır. Bu kabuklar tek tek toplanır. Kabuk şeklinde olan kitre aktarlarda satılmaktadır. Ebrunun suyu hazırlanırken musluk suyunun içine belli ölçülerde kitre konulur. Su ağzı kapalı bir kapta bu şekilde bir süre bekletilir. Belli zaman aralıklarıyla çalkalanarak eriyen kitre özünün dağıtılması gerekir. Suyun yeterli yoğunluğa ulaşmasından sonra, içinde kalan erimemiş kitre kalıntılarını ayırmak için, ebru suyu iyice süzülmelidir.Kök boya ve öd suyu
Ebru yapılan suyun özel olduğu gibi kullanılan boya için de özel bir hazırlık gerekmektedir. En iyi sonuç veren ebru boyası kök boyadan yapılandır: renkleri çok canlı ve gerçeğe yakın olur. Kök boya da aktarlardan toz halinde edinilebilir. Rengin hazırlanacağı küçük bir kavanozun içinde edinilen toz, suyla iyice ve yavaş yavaş ezilmeli, hiç tortu kalmamalıdır. Hazırlanan boyanın içine daha önce kasaptan alınan büyükbaş hayvan öd kesesinden süzülmüş öd suyu belirli oranlarda eklenmeli ve karıştırılmalıdır. Boyanın içine katılan öd, boyanın özgül ağırlığını değiştirerek yayılmasını ve şekil verilecek hale gelmesini sağlar; ne kadar çok katılırsa boya o kadar çok yayılacağından miktara dikkat edilmelidir. Yapım aşamasında eğer boya çöküyor ise içindeki öd miktarı fazlalaştırılmalıdır.Fırça, tarak, bız
Kullanılan fırçalar geleneksel ebrucuların kullandığı şekilde atkılı ve kuru ağaç dallarından imal edilebilir ya da ebru için satılan fırçalardan alınabilir. Ebru yapımında kullanılan diğer malzemelerden tarak ve bız ise evde imal edilebilir ya da tığ şiş gibi bir çok araçla ikame olunabilir. Ebru için hazırlanmış tekneye aktarılan özel sudaki hava kabarcıkları "bız" denilen ve figür yapımında da kullanılan araçla alınmalıdır. Aksi takdirde kabarcık olan bölümde boya dağılamaz ve ebrunun alınacağı baskı yüzeyinin fonrengi yüzeyde leke şeklinde kalabilir.Tarihçe
Marbling Japonlarca da uygulanıyorsa da, bilinen Türk ebrusu tarzında eserler Orta Asya - Osmanlı coğrafyasında ortaya çıkmıştır. Ebrunun tarihi ile ilgili olarak sayın Uğur Derman, tarihi kestirilebilen en eski ebru olarak, üzerinde Maliki Deylemi`ye ait bir kıt`anın bulunduğu ve Gürcistan`da yazılmış olan 1554 tarihli bir ebruyu gösterir. Bu ebrunun, hafif ebru olarak yapılmış olması ve hafif ebrunun ancak belli bir ustalaşmadan sonra yapılabildiği gözönüne alınacak olursa, ebrunun orijinin çok daha eskilere dayandığı şüphesizdir.Osmanlı döneminde başlıbaşına bir sanat ve iş kolu olan ebruculuk, 20.yüzyıl başlarına gelindiğinde unutulma noktasına gelmiştir. Bu sanatın tekrar hayat kazanması, ebru sanatına `çiçekli ebru`yu hediye eden büyük sanatçı Necmeddin Okyay sayesinde olmuştur. Okyay`dan sonraki büyük merhale Mustafa Düzgünman`dır. Mustafa Düzgünman`ın talebelerinden Fuat Başar, Alpaslan Babaoğlu bu sanatın yeniden yaygınlaşmasında büyük gayret sarfetmişlerdir.
Edebiyatta ebru
Ebru hakkında Türkçe kaleme alınmış bilinen en eski eser, 1608`de yazılan "Tertib-i Risale-i Ebri" adlı yazma kitapçıktır.Ebru ve toplum
Çok değerli bu sanatın ve eşsiz eser üretimlerinin insanın , özellikle çocukların hayal dünyasının gelişmesinde ve ruhsal sağlığının düzelmesinde önemli derecede etkileri vardır.Ebru nun yapimi ile ilgili videolar
Turkish Islamic Art of Marbling
EBRU Fascination Fluid Flow Part I
EBRU Fascination Fluid Flow Part II
