Hayatı
İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Abdullah bin İdris el-Hamudi el-Haseni, künyesi Ebu Abdullah’tır. Şerif el-İdrisi diye de bilinir. 1100 senesinde Endülüs’ün Septe şehrinde doğdu.İlim öğrenmek için memleket memleket gezdi. 16 yaşında Anadolu’ya geldi. Bu seyahat, coğrafyaya ilgisini artırdı. Güney Afrika ve İspanya’ya uzun süren seyahatler yaptı. Bir rivayete göre Fransa’nın Atlantik kıyısına, Güney İngiltere’ye gittiği söylenirse de, buralara ait bilgileri başka eserlerden almış olma ihtimali daha kuvvetlidir.
İdrisi, Sicilya’nın Norman Hükümdarı İkinci Roger’in daveti ile Sicilya Adasına gitti. İkinci Roger ondan, bilinen dünyanın bir coğrafi haritasını hazırlamasını istedi. İdrisi 1154 senesinde meşhur dünya haritasını yaptı. Bunun için 126 kg ağırlığında gümüşten bir küre kullandı. Kralın ölümünden bir süre önce haritayı tamamladı. Harita 180 derecelik bir dünya yüzeyini güneyde ekvatordan, kuzey kutbuna ve batıda Kanarya Adalarından, Doğu Çin’e kadar içine almakta ve o gün için bilinen Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarını oldukça doğru olarak göstermektedir. Sadece yönler değişiktir. Kuzeyi aşağıda, güneyi yukarıda, batıyı sağda, doğuyu da solda göstermiştir.
Bunun yanında İdrisi, Roger’in Kitabı adıyla meşhur yetmiş bir haritalık atlasını Roger’in sarayında hazırladı. Roger, ona sarayının bütün imkanlarını seferber etti. Roger’in, atlasın hazırlanmasını istemesini İdrisi şöyle anlatır: “İtalya krala itaat edince, kral, devletin hal ve şartlarını öğrenmeye karar vermişti. O; hudutları, yolları, her vilayetin iklimini, oralardaki deniz ve körfezleri, aynı şekilde diğer ülkelerin durumlarını da öğrenmek istiyordu. Ahalisinin kültüründen başka şehir ve arazilerin, dağ ve ovaların denizlerle vadilerin izahını tam olarak içine alan bir kitap yazılmasını emretti. Bu kitapta ayrıca her memlekette yetişen tahıl, meyve ve bitkilerin cinsleriyle özelliklerini, bu memleketlerdeki sanat ve meslekleri, çalışanların sayılarını, her memleketin ithalat ve ihracatını, örf, adet ve giyimleriyle din ve dillerinin etraflıca açıklanmasını istiyordu.”
Bu isteği yerine getirmek için İdrisi çalışmalarına başladı. Seyyahlar ve gemi kaptanlarından bilgi topladı. Uzak beldelere grup gezileri düzenledi. Böylece topladığı bilgileri birbirleriyle birleştirmeye çalıştı. Daha önceki coğrafya bilgilerini topladı ve değerlendirdi. Seyahatleri on beş sene sürdü ve nihayet muhteşem eserini 1145 senesinde tamamladı. Hazırlanan bu eser; doğruluk, görüş sahasının genişliği ve şumulü itibariyle Batlemyüs’ün dünya haritasını çok geride bırakmıştır.
İdrisi, eserine Kitab-ür-Rüşandi ismini verdi. Eserde, 180 derece boylamlık dünyayı yedi iklime böldü ve her iklimi de on altı bölüme ayırdı. Kitapta, başka Arapça kitaplarda bulunmayan Finlandiya, Polonya ve Rusya hakkında bilgiler verdi. Skotland’ı, Salisburg, Winchester, Southampton, Shoreham, Dover, Hasting, Tondon, Durham, Dorchester ve bazı İngiliz şehirlerini oldukça detaylı olarak tanıtmaktadır. İngiltere için; “Deve kuşunun başı gibi olan bir adadır. Büyük şehirleri, yüksek dağları, ova ve nehirleri mevcuttur. Toprağı verimli, insanları kuvvetli, cesur ve enerjiktir. Kış mevsimi hakimdir.” diye yazmaktadır.
İdrisi, eserde dünya hakkında şu bilgiye yer vermektedir: “Ekvatorun boyu 360 derecedir. Kutupla ekvator çizgisi arasında 90 derece vardır. Ancak yeryüzünün yaşanan bölümü ekvatorun 64 derecesine kadar olan kısmıdır. Geriye kalan bölgelerde çok sıcaktan veya çok soğuktan dolayı canlı varlık yoktur. Dünya aslında yuvarlaktır. Ancak tam bir küre biçiminde değildir. Su ise ona yapışık olup, ondan ayrılamaz. Yer ile su, yumurtanın içindeki sarı gibi, feleğin ortasında bulunur. Bir kuvvet onları kuşatmakta ve felek tarafına doğru çekmekte veya itmektedir. Bunun hakikatını Allahü teala bilir. Mahluklar yerin sırtında bulunurlar. Mıknatısın demiri çektiği gibi yer de üzerindekini çeker.”
Irak İlimler Enstitüsü tarafından 1951 senesinde İdrisi’nin haritası büyütülerek yeniden çizdirildi. İdrisi’nin kitabı ve bazı haritalarının kopyaları günümüze kadar geldi. Kitab-ür-Rüşandi, Amede’e Jaubert tarafından Fransızcaya, 1619’da Gabriel Sionita ile Joannes Hesronita tarafından Latinceye çevrildi. Bu tercümeler hatalıdır. Eserin yazma nüshalarının ikisi Paris’te, ikisi İstanbul’da, diğerleri Petersburg ve Kahire’dedir.
Ayrıca İdrisi, Kral Birinci Wilhelm için de büyük bir coğrafya kitabı hazırladı ve Kitab-ül-Memalik ismini verdi. Bu eserin bir özeti Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa kısmı, 688 numarada kayıtlıdır.
