Peru´yu işgal eden Francisco Pizarro´nun İspanya birlikleriyle beraber bölgeye gelen Hıristiyan rahipler, İnkaların Kipus adını verdikleri hasırlara yazdıkları kayıtların hepsini yaktılar. Ancak bugünkü inanışa göre Kipuslar, fonolojik ve logografik verilerin üzerine kaydedilebildiği ikili bir sistemle yazılıyorlardı. Günümüzde İnkalarla ilgili bildiklerimiz ya Hıristiyan rahiplerin anlatımlarından, ya İnka mimarisi ve el sanatlarındaki işlemelerden (ikonografi) ya da yerli insanlarca dilden dile aktarılan mitler ve efsanelerden gelmektedir.
İnka Kuruluş Efsaneleri
Manco Capac, Peru´daki İnka Hanedanlığı´nın efsanevi kurucusudur. Efsaneler hakkında çeşitli rivayetler vardır. Bir efsanede, Viracocha´nın oğlu olduğu söylenir. Bir diğerinde ise Titicaca Gölü´nde Güneş Tanrısı İnti tarafından büyütüldüğü söylenir.Manco Capac´nın iktidara gelişi hakkında da birçok efsane vardır. İlkinde, Manco Capac ve kardeşi Pachacamac, Inti´nin oğullarıdır. Manco Capac, babasi tarafindan ateş ve güneş tanrısı olarak kutsanmistir. Cuzco´ya ulasmak icin yeralti tünelleri kazmistir ve bir tapinak yapmistir. Yolculuklari sirasinda Manco´nun kardeslerinden birisi taşa dönüşmüştür (``huaca``). Bir diger efsanede ise Cuzco´ya yeraltindna gitmek yerine Titicaca Gölü´nün icinden gitmislerdir.
Tici Virachocha efsanesinde Manco Capac, Cuzco´nun 25 km güneyindeki Pacari-Tampu, bugün bilinen adiyla Pacaritambo´lu Tici Viracocha´nin ogludur. O ve erkek kardesleri (``Ayar Anca``,``Ayar Cachi``, ve ``Ayar Uchu``); ve kız kardesleri (Mama Ocllo, ``Mama Huaco``, ``Mama Raua``, ve ``Mama Cura``) Cuzco´ya yakin bir yerde yasadilar. Cesitlilik arz etmesine ragmen genel inanis, Manco´nun acgözlü davranarak diger kardeslerine ihanet edip onlari öldürmesiyle beraber Cuzco´nun tek hakimi haline geldigidir.
Tanrılar
Roma İmpataratorluğu gibi İnkalar da hükümdarlıklarına kattıkları kültürlerin kendi dinlerini korumalarına izin vermiştir. İnka tanrılarından bazıları aşagıda listelenmiştir. Çoğunun görevleri birbiriyle kesişir.- ``Apo`` Dağların tanrısı
- ``Apocatequil`` (aka ``Apotequil``) şimşek tanrısı
- ``Ataguchu`` yaratilis mitine yardim eden tanrı
- ``Catequil`` şimşek ve yıldırım tanrısı
- ``Cavillace``, bakire tanrı. Coniraya´nin spermi ve Ay Tanrısı.
- ``Chasca`` şafak ve alacakaranlık tanrıçası
- ``Chasca Coyllur`` çeçek ve genc kiz tanricasi
- ``Mama Coca`` (aka ``Cocomama``) saglik ve iyilik tanricasi. Vücudunun ikiye ayrildigi ve bir parcasinin coca bitkisine dönüstügü söylenir.
- ``Coniraya`` Ay Tanrisi
- ``Copacati`` Göl tanricasi
- ``Ekkeko`` kalp ve zenginlik tanricasi
- ``Illapa`` iklim tanrisi.
- ``Inti`` Güneş tanrisi. İnti en önemli tanri olarak kabul edilir.
- ``Kon`` yagmur ve rüzgar tanrisi. Inti ve Mama Quilla´nin ogullari.
- ``Mama Allpa`` bereket tanricasi
- ``Mama Cocha`` deniz ve balik tanricasi
- ``Mama Pacha`` (aka ``Pachamama``) deprem tanricasi
- ``Mama Quilla`` Ay Anne. Evlilik tanricasi. Inti´nin kardesi ve karisi. Manco Capac, ``Pachacamac``, ``Kon`` ve ``Mama Ocllo``´nun aneleri.
- ``Mama Zara`` mahsül tanricasi.
- ``Pacha Camac`` toprak yapici tanri
- ``Pariacaca`` su ve sel tanrisi.
- ``Paricia`` sel tanrisi
- ``Supay`` ölüm tanrisi. Seytan soyundandir.
- ``Urcaguary`` zangin yeralti madenlerinin tanrisi.
Önemli Yerler
- ``Uca Pacha``: Aşıklar dünyası. Cehenneme benzer. Dünyanın merkezindedir.
- ``Hanan Pacha``: Yüksek dünya. Cennete benzer.
