Türkçe Bilgi: İtikadî mezhepler

İtikadi mezhepler ya da İnanç mezhepleri; İnançla ilgili konular İslam'da başlangıçta bir fıkıh branşı kabul edilen kelam, daha sonra ilm-i tevhid olarak adlandırılmıştır. Daha sonraları Fıkıh, ameli meseleler üzerinde, kelam ise itikadi meseleler üzerinde yoğunlaşmıştır. İ'tikadi mezheplerin ilgilendikleri konular İnanç mezhepleri, kader, insanın kendi amelinin yaratıcısı olup olmadığı ve buna bağlı olarak sorumlu tutulup tutulamayacağı, Allah'ın sıfatlarıın kendisinin aynısı mı, yoksa ondan farklı mı olduğu, Kur'anın yaratılmış olup olmadığı gibi bu ve benzeri sorulara cevap arama çabalarının sonucu olarak ortaya çıkmış din felsefesiyle ilgili mezheplerdir. Muhammed'in zamanından sonraki dönemlerde teolojik tartışmalar ilerlemiş, İslami uygulama ve anlayış geliştirmede Kur'an ve Muhammed'in sünnet yeterli görülmeyerek kıyas ve içtihad gibi yöntemlerle problemler çözülmeye çalışılmıştır. İslam toplumunda daha önceleri bir inanç konusu olarak ele alınıp tartışılmamış olan kader konusu, Hicri birinci yüzyılın son çeyreğinde tartışılmaya başlanmıştır. Bu tartışma ve fikri genişlemenin yanında siyasi sorunların i'tikadi yansımaları i'tikadi mezheplerinin doğumunda önemli rol oynamıştır. Örnek olarak büyük günah işleyenin durumu hususu verilebilir. Ortaya çıkan siyasi mezhepler farklı i'tikadi temellere dayanmış, Ehl-i Sünnet içinde de çeşitli i'tikad mezhepleri meydana gelmiştir.

Şiʿa-i Ula – Ehl-i Sünnet'ten oldukları kabul edilen i'tikadi mezhepler

* Selefiyye * Eş'ariyye * Maturidiyye

Mürcie

* Sünni

Mürcie

* Bid'atçı

Mürcie

İmamiyye Şiʿası, Ghulat-i Şiʿa ve Şiʿa-i Batın’iyye'ye ait olan inanç mezhepleri

* Mu'tezile; (İran, Irak, Yemen...) mezhebi Ehl-i sünnet vel cemaat dışında mütalaa edilegelmiş olup bir siyasi mezhep sayılan Şia'nın i'tikadi çizgisine yakın olan, akılcı bir i'tikadi mezhepdir. * Cehmiyye; İmam Ebu Hanife tarafından kafir olarak nitelendirilen "Cehm bin Safvan" isimli bir adamın kurduğu bir fırkadır. Allah hakkında söylenen "Allah her yerdedir." sözünü ilk olarak O başlatmıştır. O halde bu söz ne İmam-ı Azam Ebu Hanife'nin ne İmam Şafii'nin ne de diğer imamların söyledikleri bir söz değildir. Dolayısıyla "Allah her yerde hazır ve nazırdır." sözü de Cehm bin Safvan'ın başlattığı bu söze dayanmaktadır. * Müşebbihe ve Mücessime; Allah'ı yarattıklarına benzeten veya cisim olarak tasvir edenlerdir. Geçmişlerde kimileri Allah'ın tüysüz bir genç şeklinde bir varlık olduğunu, kimileri O'nun kılları ak ve siyah karışımında olan yaşlı bir adam şeklinde bir varlık olduğunu kimileri de ışık saçan bir nur olduğunu öne sürmüşlerdir ki bunlar İslam dairesinde addedilmezler. (bkn. Antropomorfizm) * Bunların dışında yine siyasi bir mezhep olan Haricilik de i'tikadi açıdan diğer mezheplerden ayrılır ve kendine has bir i'tikadi nedenle de siyasi bir mezhep olarak ele alınır. * Kur'an merkezli İslam; Bu düşünceyi savunanlar kurumsallaşma bazında başlı başına bir itikadi mezhep olmasalar da İslami bir inançsal düşünce sistemidirler. Bu sebeple itikadi bir mezhep olarak da kabul edilebilirler. Bu düşüncede olanlar hadislerin, ayetler gibi Allah tarafından konulmuş hükümler olmadığını bu sebeple de hadislerde Kur'an ayetlerinde olduğu gibi, ilahi bir değer bulunmadığını iddia ederler ya da hadislerin dini hüküm kabul edilseler dahi, Kuran gibi, Allah tarafından korunmadığına inandıklarından Kuran dışındaki tek dini metin olan hadisleri reddederler ve sadece Kur'an'ı İslam'ın ana kaynağı olarak görürler. Mezheplere ve hadis kitaplarına sorgulayıcı ve eleştirel yaklaşırlar. Muhammed'e yalnızca Allah'a ait olan sıfatların yakıştırılmasına ve Kur'an'a aykırı veya ek olarak gördükleri dini inanç (bid'at) ve uygulamalara karşı çıkarlar. İslam'ı anlamak için aklı kullanmanın gereğine inanırlar. İslam’da i'tikadi mezheplerin sınıflandırılması Selef’iyye (Hanbeliler) * Şeyh’ul-İslam İbn-i Teymiyye ** Ghulat Selef’iyye *** Vahhabilik Eş'ariyye * Bakıllan’iyye * Gazzal’iyye * Batıni-Eş'arilik ** Sünni Tarikat Maturidiyye

** Kerram’iyye Cebriyye (Cehmiyye) * Cebriye-i Halisa * Cebriye-i Mutavassita Kaderiyye * Cuhen’iyye (Irak Kolu) * Dımeşk’iyye (Şam Kolu) * Mu'tezile ** Vasıl’iyye ** Huzeyl’iyye ** Nazzam’iyye ** Haitı’iyye ** Bişr’iyye ** Ma’mer’iyye ** Muzdar’iyye ** Sumam’iyye ** Hişam’iyye ** Cahiz’ıyye ** Hayat’ıyye ** Cubba’iyye ** Befşem’iyye ** Ghulat Mu'tezile *** Habit’iyye *** Hımar’iyye ** Batıni-Mu'tezile *** Müteşeyyi’ Tarikat Müşebbihe * Hulman’iyye * Mücessime ** Bu’ Müslim’iyye ** El-Mukannaʿiyye ** Babek’iyye ** Hattab’iyye *** Bezig’iyye *** Hattab’iyyet-ul Mutlaka *** Muammer’iyye *** Umeyr’iyye *** Mufaddal’iyye *** Muhammise ** Cevalik’iyye ** Rum Abdalları Batın’iyye (Meymun’ul-Kaddah) * Karmat’iyye '' * Türkistan Aleviliği (Nasır Husrev) * Tasavvufi-Batınilik (İbn-i Meymun) ** Anadolu Aleviliği *** Alevi Tarikat * İbah’iyyun ** Arap Aleviliği (Nusayriler) ** Dürziler (Hakim bi-EmrʿAllah) ** Haşhaşiler (Hasan Sabbah) ** Babailik (Baba İlyas Horasani) *** Kızılbaşlık ** Hurufilik '' *** Bektaşilik (Balım Sultan) Görüş farklılıkları İ'tikadi mezhepler birbirlerinden Allah'ın zatı ve sıfatları, ru'yetullah, marifetullah, nübüvvet, nübüvvetin vasıfları, Kuran'ın mahluk olup olmadığı, büyük günah işleyenin durumu, mucize, keramet, imamet, hidayet, irtidad, doğru ve yanlışın tanımı, irade, kesb, kader, kaza, ruh gibi önemli konularda yer yer farklı görüşler ileri sürerler. Ayrıca bakınız * Mezhep * İslam dini fıkıh mezhepleri * Fıkıh (İslam hukuku) * Kelam

Kaynaklar

Vikipedi

İtikadî Mezhepler

Şiʿa-i Ula – Ehl-i Sünnet'ten oldukları kabul edilen i'tikadi mezhepler

Mürcie

Mürcie

Mürcie

İmamiyye Şiʿası, Ghulat-i Şiʿa ve Şiʿa-i Batın’iyye'ye ait olan inanç mezhepleri

Mürcie

Mürcie

Mürcie

Kaynaklar

Mücessime

Müşebbihe

Zahirilik

Kelâm

Akide

Süleyman Uludağ

Selefilik

Sünnilik

İtikadî Mezhepler

İtikadî Mezhepler Hakkında Detaylı Bilgi

Şiʿa-i Ula – Ehl-i Sünnet'ten oldukları kabul edilen i'tikadi mezhepler

Mürcie

Mürcie

Mürcie

İmamiyye Şiʿası, Ghulat-i Şiʿa ve Şiʿa-i Batın’iyye'ye ait olan inanç mezhepleri

Mürcie

Mürcie

Mürcie

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Mücessime

Müşebbihe

Zahirilik

Kelâm

Akide

Süleyman Uludağ

Selefilik

Sünnilik