Türkçe Bilgi: Işınlar

Işınlar Alm. Strahl (m), Fr. rayon (m), İng. rays. Işık kaynaklarından çıkan hayali ışık çizgileri. Homojen bir ortamda doğrusal bir yol takip ederek yayılan ve bir ışık demetini meydana getiren elemanlardır. Işın terimi ışınımların (radyasyon) yollarından başka bizzat kendilerini de belirtmek için kullanılmaktadır. Radyoaktif cisimlerden yayılan a, b, g ışınları, röntgen (X) ışınları, katot ışınları, kanal ışınları veya pozitif ışınlar, kozmik ışınlar birer şua (ışın) çeşididirler. Atomik veya moleküler ışınlar, içerisinde ileri bir boşluk meydana getirilmiş bir kap içerisinde diffüze edilmiş moleküllerden hasıl olurlar. Moleküller kademeli olarak incelen aralıklardan geçirilerek, neticede kafi derecede dar bir ışın demeti elde edilir.

On dokuzuncu yüzyıl sonlarına doğru uranyum tuzlarının fotoğraf kağıdına etki edecek şekilde ışın yaydığı ve gazları iyonize ettiği fark edildi. Bu radyasyon, maddenin bileşiminden ziyade miktarı ile alakalı idi. Daha sonra bu radyasyonun muhtelif ışınlar taşıdığı kuvvetli manyetik saha tatbiki ile meydana çıkarıldı. Bu ışınlar; alfa, beta ve gamma ışınları idi.

Alfa ışınları, elektromanyetik saha içinde artı yük taşıyan parçacıklar şeklinde hareket ediyordu. Daha sonra bu parçacıkların iki protonlu ve iki nötronlu helyum atomu çekirdeği olduğu anlaşıldı. Alfa ışınları çok ağır olduğu için, kütleleri delip geçme özelliği zayıftır. Yalnız delerek geçebildiği maddelerde kuvvetli iyonizasyona sebeb olur.

Beta ışınları, elektromanyetik saha içinde eksi yük taşıyan parçacıklar şeklinde hareket ediyordu. Daha sonra yapılan tespitlerde bu parçacıkların elektron olduğu anlaşıldı. Nötron yüksüz olmasına rağmen radyoaktif reaksiyon neticesinde proton ve elektrona dönüşür. Elektron beta ışını olarak yayılır. Beta ışınları alfa ışınlarına nazaran daha delici özelliğe sahiptir.

Gamma ışınları, röntgen ışınları ve ışık gibi enerjinin elektromanyetik dalga şekillerinden biridir. Radyoaktif reaksiyon esnasında alfa ve beta ışınları yayılırken radyoaktif maddenin kütlesinde çok az miktarda bir azalma olur. Bu azalan kütle, gamma ışınları halinde enerjiye dönüşerek çevreye yayılır. Çok delici bir özelliktedir.

X ışınları, on dokuzuncu yüzyılın sonlarında Röntgen tarafından bulunmuştur.

Özellikleri, ışık ışınları ile hemen hemen aynıdır. Fakat yüksek frekanslı elektromağnetik radyasyonlardır. Mor ötesi ışınlarının dalga boyu 3000-4000 angstrom arasında olmalarına karşılık X ışınlarınınki 20 angstromu geçmez. Bir X ışını demeti, şeffaf olmayan bir cisimden geçerken enerjisini yavaş yavaş bırakır. Absorbe edilen (yutulan) enerji, geçilen madde kalınlığı ile doğru orantılı olarak artar. Şayet bir elementin yutma tayfı incelenirse dalga boyunun bazı değerleri için ani değişimlere uğradığı görülür. Bu özel değerler, atom çekirdeğini saran farklı elektronların enerji seviyeleri ile alakalıdır. Bu sebepten X ışınlarının spektrumları (tayf) incelenerek atomların yapısı hakkında gerçekçi bilgiler elde edilebilir.

X ışınlarının maddenin içine işleme kabiliyeti fazladır. Muhtelif organik maddeler X ışınlarını büyük ölçüde yutarlar. İşte bu özellik X ışınlarının tıpta büyük ölçüde kullanılmasına sebeb olmuştur. Özellikle insan vücudunun incelenmesinde kullanılmaktadır. X ışınlarının insan vücudunda biyolojik etkileri de vardır. Tümör (kanserli bölge) gibi zararları yok edebileceği gibi kan çıbanı, bez iltihabı, siyatik şeklindeki ağrılı ve iltihaplı kısımları da iyileştirme işleminde kullanılabilirler.

Katot ışınları, havası boşaltılmış bulunan lambaların katodundan yayıldıkları için bu ismi alırlar. Elektronlardan meydana gelirler. (Bkz. Katot Işınları)

Kanal ışınları: Bunlara pozitif ışınlar da denmektedir. Havası boşaltılmış lambaların katotları delikli olunca bu deliklerin arkasından kanal ışınları görülebilir. Her bir delikten bir ışın demeti çıkar ve katot ışınlarının aksi istikametinde yayılırlar. Bu ışınlar pozitif yüklü iyonlardan meydana gelirler.

Kozmik Işınlar: (Bkz. Kozmik Işınlar)

ITIR (Pelargonium graveolens);

Alm. Pelargonium (n), Fr. pélargonium (m), İng. pelargonium. Familyası: Turnagagasıgiller (Geraniaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Her yerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.

Yaprakları güzel kokulu çok yıllık süs bitkisi. Bileşik çiçekleri basit şemsiye durumundadır. Çiçeklerin taç ve çanak yaprakları düzensiz ve büyüktür. Yapraklarının şekli güzel olup, Türk süslemeciliğinde motif olarak kullanılır.

Kullanıldığı yerler: Çiçekleri esans yapımında; yaprakları, Özellikle Ege bölgesinde, hoş bir koku vermesi için pekmezin kaynatılması esnasında kullanılır. Ayrıca evlerde çok yetiştirilen makbul bir süs bitkisidir.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Işınlar

Ultraviyole

Kozmik ışın

Gama ışını

Radyasyon

Beta parçacığı

Kızılötesi

Ozonosfer

Gökyüzü