Kayaç Nedir

Kayaçlar çeşitli mineralleri veya taş parçacıklarının veya tek bir mineralin çok sayıda birikmesinden meydana gelir. Kayaç bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir bütündür. Granit ve bazalt çeşitli minerallerden kumtaşı değişik özelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır. Granit ve bazalt çeşitli minerallerdei kum taşı, değişik kum tanelerinden, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır. Kayaçların oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan bir çeşit belgelerdir. Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri bu çeşit kayaç üzerinde izlenmiştir. Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır. Yeri oluşturan, toprakların ve canlıların ya da bunların fosilleşmemiş kalıntılarının dışında kalan, pekişmiş ya da pekişmemiş her tür gereç. Yerkabuğunun oluşturucu gereçleri olan ve bileşim, yapı, köken bakımından aynı nitelikleri taşıyan mineral kütleleri, Kayaçların özellikleri, kendilerini oluşturan minerallerin sayısız bir araya geliş biçimine bağlıdır. Kayaçlar, mekanik niteliklerine göre sıkı (granitler, kireçtaşlan, killer) ya da gevşek (kumlar), geçirimli (kireçtaşları ve kumlar) ya da geçirimsiz (killer), eriyebilen (karbonatlı ve tuzlu kayaçlar) ya da erimeyen kayaçlar olarak sınıflandırılabilir; kayaçların, engebe biçimleri, hidrolojik yapı ve bitkisel oluşumlar üstünde çok büyük etkileri vardır. Sözgelimi, geçirimli kireçtaşı Causses'daki (Güney Fransa) yaylaların, kurak, verimsiz ve çok kısa çimenli. dolin adı verilen çanaklardan oluşan bir görünüm kazanmasına yol açmıştır. kireçsizlenmesinden doğan küle örtülüdür: geçirimsiz olan bu kil daha çok su tuttuğundan, çok suya gereksinim duyan bitkiler için elverişli bir ortam hazırlar. Bununla birlikte, sınıflamada alınan ölçüt, kayaçların bileşim kökeni ve yerleşmesidir. Buna göre kayaçlar, iki büyük öbeğe ayrılırlar: Derinlerde oluşmuş iç kayaçlar; yüzeyde oluşmuş dış kayaçlar. İÇ KAYAÇLAR İç kayaçlar, derinlerde gaz, sıvı ve billur magmasından oluşurlar; Yer'in yüzeyinde, sonradan oluşan ve biyosferi taşıyan büyük birimlere (denizler ve okyanuslar; tortul havzalar ve sıradağlar) destek görevi yapan kayaçlı kabuğun bütününü meydana getirirler. Gerçekte, günümüzde Yer yüzeyinde görülmeseler bile iç kayaçlar, dış kaynaklı bütün jeolojik oluşumların tabanı olarak belirirler. İç kayaçlar, bir dizi yavaş soğuyan kütlesel püskürme olayı sonucu yüzeye çıkarlarsa, çoğunlukla granit yapılı kayaçlar içeren sıradağlar ya da kalkanlar oluştururlar. İç kayaçların yerleşmelerinin başlıca nedeni yanardağ etkinlikleridir; hızla yüzeye çıkma ve hızla soğumaya bağlı özgün biçimlerin (yanardağ konileri, akıntıları) kaynağı olan yanardağ etkinlikleri, aynı zamanda özel tipteki kayaçların (bazaltlar) da kaynağını oluşturur. DIŞ KAYAÇLAR Genellikle tortul olan dış kayaçlar, atmosfer etkenlerinin (soğuk ülkelerde birbirini izleyen donma ve çözülme olayları; tropikal ülkelerdeki sürekli yüksek sıcaklıklar; rüzgârlar ve yağmurlar; suların akması; vb.) iç kayaçlara yaptığı etkiler sonucunda oluşurlar. Aşınma olayı, iç kayaç kütlelerinin yıpranması ve akarsular tarafından taşman gevşek gereçlerin oluşması biçiminde ortaya çıkar; gevşek gereçler çökelerek ilk dış kayaçları oluştururlar. Öte yandan, minerallerin ve canlı varlıkların kimyasal süreçlerle bozulmaları, eriyebilir hale gelmiş parçacıkların çökelmesiyle kireçli ve marnlı tortul kayaçların oluşmasına yol açar. Aşınma etkisinde kalan dış kayaçlar, püskürük kökenli tabanların çökelmelerden sonra gerçeklesen hareketlerine bağlı olarak, birçok değişiklik geçirirler. Bu durumda, magmanın değdiği yerde (basınçlar ve sıcaklıklar yüksektir) başlangıçtaki tortul yapılarından ileri gelen özellikleri çeşitli oranlarda koruyan başkalaşmış kayaçlar oluşur. Sözgelimi, dış kayaçlar şistlere ya da gnayslara dönüşürler. PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR Yerkabuğunda en bol bulunan kayaçlar olan püskürük kayaçlar, akışkan bir magmanın Yer'in yüzeyine ulaşması ve burada lav biçiminde akmasıyla oluşur. Yüksek sıcaklıktaki (1 000°C' ınüstünde) birsu,gaz ve silikatlar karışımı olan magmaların, yer Kayaç Nedir?-kayac3-jpg kabuğunun temelinde, sıvılar içeren ceplerin bulunduğu yerlerde oluştukları sanılır. Bu magma ocaklarının yerleşmeleri, yerel bir sıcaklık yükselmesine yol açan radyoaktif kaynakların aşırı derecede yoğunlaşmasından kaynaklanır. Bu sıvı magmalar, yer kabuğundaki kırıkların içine girerek yüzeye çıkma eğilimi gösterirler; bu durum, yanardağ etkinlikleriyle yer sarsıntılarınm sık sık bir arada ortaya çıkmalarını açıklar. Kaynak: gelişim hachette cilt/6-syf.2310-2312

mineraller belli atomik yapılarıyla dikkat çekerler her mineralin bir kimyasal yapısı mevcuttur örneğin kalsiyum bir mineraldir. işte doğada amorf (şekilsiz) veya kristalize (heksagonal rombolidal kübik sistem vb) olarak bulunan bu mineraller birleşerek belli yapıya bürünürler ve kayaçlar teşekkül eder

Kayaçlar Kayaçlar su, gaz ve organik varlıkların dışında yerkabuğunu meydana getiren unsurlardır. Yol yarmaları, maden ocakları ve taş ocakları gibi yerlerle, toprak veya enkaz örtüsünden yoksun topografya yüzeylerinde mostralarına rastladığımız kayaçlar, yer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde rol oynayan önemli etmenlerden biridir. Onların fiziksel ve kimyasal özelliklerindeki farklılıklar yer şekillerinin de farklı olmalarına sebep olur. Çünkü bu özellikler, kayaçların, aşındırma etmen ve süreçlerine karşı dayanıklı veya dayanıksız olmalarını tayin eder. Örneğin kalker ve jips gibi eriyebilen kayaçların bulunduğu sahalarda lapya, dolin, uvala gibi özel yer şekilleri oluşmaktadır. Genel olarak, tektonik hareketlerle ters durumlar meydana gelmemişse, aşınmaya karşı dayanıklı kayaçlar yüksek yer şekillerini, kolay aşınan ve parçalanan kayaçlar ise alçak yer şekillerini meydana getirirler. Granitlerden müteşekkil sahalarda granit topografyası adı verilen özel bir topografya tipi oluşur. Benzer şekillere siyenit, diorit, andezit, bazalt ve gnays gibi heterojen kayaçlar üzerinde de rastlanır. Kayaçlar kökenlerine göre üç ana grup altında toplanırlar: 1. Magmatik kayaçlar 2. Tortul kayaçlar 3. Metamorfik kayaçlar 1) Püskürük Taşlar (Mağmatik): a)İç püskürük taşlar : Yer kabuğu altındaki mantonun yer kabuğunun çatlak ve kırık kısımlarından tıkanarak soğumasıyla oluşan taşlardır. (Granit) b)Dış püskürük taşlar : Yer kabuğu altındaki mantonun yer kabuğunun çatlak ve kırık kısmından yeryüzüne çıkması ve soğuması ile oluşur. (Bazalt ve andezit) 2) Tortul taşlar : Diğer yüzüne dış güçler tarafından getirilen maddelerin tortulanmasıyla (Üst üste birikmesiyle) oluşur. İçerisinde yer yer fosiller bulunur. a) Mekanik tortullar : Dış güçlerin etkisiyle getirilen çakıl, kum, kil gibi malzemelerin yeryüzünün çukur yerlerine birikmesiyle oluşur. (Kum taşı, kıl taşı) b) Kimyasal tortullar : Suda erimiş halde bulunan minerallerin suyun geçtiği yere çökelmesi veya tortulanması ile oluşurlar. (Kireç taşı, alçı taşı) c) Organik tortular : Hayvan, bitki gibi canlı kalıntılarının üst üste birikip katılaşması ile oluşan taşlardır. (Tebeşir) 3) Başkalaşmış(Metamorfik) taşlar : Tortul ve püskürük taşları yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak değişikliğe uğraması ile oluşur. (Mermer oluşumu)