Kerhi
Kısaca: Kerhi on birinci yüzyılda Bağdat’ta yetişen Ünlü matematik alimi. İsmi Muhammed bin Hasan el-Hasib, künyesi Ebu Bekr’dir. Kerh’te doğduğu için Kerhi nisbetiyle Ünlü oldu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Genç yaşta din ve fen ilimlerini öğrendi. Fıkıh ilmi, İslam hukuku ve matematik alanlarında söz sahibi oldu. Ömrünü Bağdat’ta geçiren Kerhi, kısa bir süre dağlık bölgelerde yaşamış ve bu esnada geometri üzerinde çalışarak, cebiri bu ilimden ayırmaya çalışmıştır. matematik alanında cebir i ...devamı ☟
Genç yaşta din ve fen ilimlerini öğrendi. Fıkıh ilmi, İslam hukuku ve matematik alanlarında söz sahibi oldu. Ömrünü Bağdat’ta geçiren Kerhi, kısa bir süre dağlık bölgelerde yaşamış ve bu esnada geometri üzerinde çalışarak, cebiri bu ilimden ayırmaya çalışmıştır. matematik alanında cebir ilmine esaslı hizmetleri ile tanınan Kerhi, 1019 senesinde doğduğu yerde vefat etti.
Ünlü ilim tarihçisi G. Sarton, eserinde Kerhi hakkında; “Avrupa, cebirdeki başarılarının çoğunu Kerhi’ye borçludur. Eserleri 19. asra kadar Avrupa üniversite ve bilim çevrelerinde kullanılan Kerhi; cebir ilminde selefi Harezmi ve Ebu Kamil Şuca gibi alimleri takib ederek, analitik metodları uygulamış ve bu sahada kendine has keşiflerde bulunmuştur.” demektedir.
Geliştirdiği yeni cebir metodları sebebiyle, matematik düşünüşte derinlik ve orijinalite sahibi olduğunu gösteren Kerhi, iki sayının küplerinin toplamının hiçbir zaman küp olamayacağını ortaya koydu. Bu teorem daha sonra Fransız fizikçi P. Fermat tarafından tekrar ortaya çıkarıldı.
Kerhi, diğer taraftan pozitif rasyonel sayıların teoremleri ve onların cebirsel ve geometrik ispatlarıyla Ünlü olmuştu.
Kerhi’nin kuadratik denklemlerin çözümünü hem aritmetik, hem de geometrik olarak ispat metodu, Diophantus’a benzetilir. Ünlü Pascal üçgeninin, Fransız düşünürü Pascal’a ait değil de, Kerhi’ye ait olduğu ve Pascal’dan dört asır önce onun tarafından kullanılıp uygulandığı, El-Bahr fil Cebr adlı eserde açıkça belirtilmektedir. Eser, Yahya bin el-Mağribi tarafından yazılmıştır. Müellif, Kerhi’den aldığı bu metodu eserinde şekillerle izah etmektedir. Pascal bu metodu, İslam alimlerinden, belki de doğrudan doğruya Kerhi’nin eserlerinden almıştır. Fakat o da, diğer Avrupalı bilginler gibi aldığı kaynağın adını ve sahibini belirtmeyerek, kendine mal etmiştir. Kerhi, bu üçgeni zekayı geliştirmek ve ihtimal hesapları yapmak için kullanmıştır. Daha sonra da Yahya ibn el-Mağribi, Tusi ve Kaşi tarafından geliştirilerek, bugünkü modern binom teoreminin temelini tşkil etmiştir.
Eserleri:
Kerhi, matematik alanında pek fazla eser yazmıştır. Fakat bunların çoğu kaybolmuş, ancak az bir kısmı zamanımıza ulaşmıştır. 1) El-Bahr fil-Cebr ve Mukabele: En önemli eseridir. Zamanın veziri Fahr-ül-Melik’e ithaf ettiği eserin, nüshaları Oxford, Paris ve Kahire kütüphanelerinde bulunmaktadır. F. Woepcke tarafından yapılan Fransızca özeti 1852 senesinde yayınlanmıştır. Ömer Hayyam’ın cebir alanında yazdığı eserden sonra, bu dalın en önemli eseridir. Eserin bir özelliği, sayıların ifadesinde rakamlar yerine harflerin kullanılmasıdır.
2) El-Bedi fil-Hisab: Bu eserde Oklid ve Nicomachus tarafından ele alınan sabit noktalar incelenmiş ve cebirsel işlemlere önemli yer ayrılmıştır.
3) El-Kafi fil-Hisab: Eser, fonksiyonların kullanımı hakkında yazılmıştır. Ayrıca aritmetik, cebir ve geometrinin özetleri mevcuttur. Yazma tek nüshası Gotha’da bulunmaktadır. 1878-1880’de A. Heoheim tarafından Almancaya tercüme edilerek, üç fasikül halinde yayınlanmıştır.
4) İnbat-ül-Miyah-ül-Hafiyye: Su getirme hidroliğine ait mükemmel bir eserdir. Kendi hayatına ait notlar yanında, yeryüzü coğrafyası ile ilgili kavramlar da mevcuttur. Topoğrafya aletlerinden ve bunların prensiplerinden bahsetmektedir. Aynı zamanda kuyu ve hidrolik yapıların inşası ve hukuki durumlarını da incelemektedir. Eser, 1845 senesinde Haydarabad’da basılmıştır.
5) Risaletun fi Ba’zetin-Nazariyyat fil-Hisab vel-Cebr, 6) Risaletun fin-Nisbe, 7) Risaletun fi İstihrac-il-Cüzur fis-Sima, 8) Risaletun fil-A’dad-it-Tabi’iyye, 9) Risaletun fil-Cebr, 10) Risaletun fi Muadelat-il-Cebriyye, 11) Risaletun fi Hisabi Mesahati Ba’z-is Sütuh bilinen diğer eserleridir.
Kaynak: Rehber Ansiklopedisi
Bu konuda henüz görüş yok.
