Kutbüddin Şirazi
Kısaca: Kutbüddin Şirazi fıkıh, tefsir, astronomi ve matematik alimi. İsmi, Mahmud bin Mes’ud bin Muslih el-Farisi eş-Şirazi olup, lakabı Kutbüddin’dir. 1236 (H.634) senesi Safer ayında Şiraz’da doğdu. Hafızası çok kuvvetli olan Kutbüddin Şirazi, önce fen alimi ve tabib olan babasından ilim öğrendi. Amcasından ve daha sonra da Zeki el-Berkeşai Şems-ül-Ketbi’den tıp bilgileri öğrenerek tabib oldu. Matematik ve astronomi ilimlerini ise Nasireddin Tusi’den öğrendi. Kutbüddin Şirazi, ilim aşkı ile ...devamı ☟
Kutbüddin Şirazi, ilim aşkı ile pekçok ülkeleri gezdi, İran, Irak, Suriye ve Anadolu’ya gitti. Sivas ve Malatya civarında bulundu ve kadılık yaptı. Oradan Şam’a elçi gönderildi. Sonra Tebriz’e yerleşerek akli ve nakli ilimlerde ders verdi. Çok talebe yetiştirdi. Zarif ve latifeci idi. Dımaşk’da da ders okuttu. Fakirleri gözetir, cemaatle namaza önem verirdi. Zamanın alimleri ona, büyük alim manasına gelen Şarih-ul-Allame dediler. Şirazi, 1311 (H.710) senesi Ramazan-ı şerif ayında Tebriz’de vefat etti.
Büyük hadis alimi Zehebi onun hakkında; “Kutbüddin eş-Şirazi’nin itikadı düzgün ve kuvvetli olup, Kur’an-ı kerim’in çok okunmasını söylerdi. Kendisi medh olunduğu zaman tevazu gösterir ve; “Keşke ben, Resulullah’ın yaşadığı zamanda yaşasaydım da, kör ve sağır olsaydım. Belki Resul-i ekremin mübarek nazarı bana rastlardı” derdi. Güzel huylu idi. Talebeleri ona çok hürmet ve saygı gösterirlerdi” demektedir.
Kutbüddin Şirazi, çeşitli ilim dallarına ait bir çok eser yazdı. Eserlerinden bazıları şunlardır: 1- Dürret-üt-Tac li Gurret-ud-Dibac-fil-Hikme: Matematik ve astronomi konusunda geniş muhtevalı ansiklopedik bir eserdir. Eserin astronomi ile ilgili bölümü, Tusi’nin eserinin şerhidir. Matematik bölümünde ise geometri ve aritmetik kısımları mevcuttur. Aritmetik bölümü; a) Farklı türden olan sayıların özellikleri, b) Mantıki bağıntılar, c) Poligonal sayılar, d) Oranlar olmak üzere dört kısma ayrılmıştır. Kutbüddin Şirazi, sayıları çift, tek, mükemmel, eksik gibi türlere ayırmaktadır. Daha sonra bunlarla ilgili özellikleri ele almaktadır. Bu arada aritmetik dizinin toplamının kapalı formülünü bildirmektedir. Çeşitli sayı serilerini incelemekte, onların genel terimleri için formüller geliştirmektedir. Asal sayılar dizisini incelemiş bunları diğer sayılarla karşılaştırıp özelliklerini bildirmiştir. Mükemmel sayı olarak (2n-1).2n-1’i tarif etmektedir. Böyle tarif ettiği diğer sayı dizileri, Sabit bin Kurra’dan sonra sadece Kutbüddin Şirazi’nin eserinde bulunmaktadır.
2- Nihayet-ül-İdrak fi Dirayet-il-Eflak: Astronomi alanında en önemli eseridir. Bu kitap, yalnız çok tafsilatlı bir astronomi eseri olmayıp, aynı zamanda jeodezi, meteoroloji, mekanik ve optik dallarında da bilgiler vermektedir. Esas olarak Nasıreddin Tusi’nin Tezkire adlı eserine dayanırsa da, ondan daha geniş olup, pek çok yenilikler ihtiva etmektedir. İbn-i Heysem ve Nasıreddin Tusi, gezegen yörüngelerinin kürevi yüzeylere teğet olduklarını ileri sürmüşlerdir. Kutbüddin Şirazi, bunların arasında bir mesafenin olabileceğine dikkat çekmektedir. Eserde ayrıca dünyanın durması veya hareket etmesine dair uzun bir inceleme mevcuttur. Pek çok astronomik el kitapları gibi bu eser de kısmen coğrafi niteliğe sahiptir. Mesela, denizler hakkında bilgi vermekte ve iklimleri, Biruni’ye benzer şekilde anlatmaktadır.
3- İhtiyarat-ı Muzafferi, 4- Kitab-üt-Tuhfet-iş-Şahiyye fil Hey’e: Astronomiye dairdir. Nihayet-ül-İdrak’ın bir şerhidir. Bu eser, 1281’de tamamlanmış olup, dört bölümden ibarettir. El yazması, Leningrad Devlet Üniversitesi Kütüphanesinde mevcuttur. 5- Kitab-ut-Tebsira fil-Hey’e, 6- Şerh-ut-Tezkiret-un-Nasırıyye: Nasireddin Tusi’nin Tezkiresi’nin şerhidir. 7- Kitabu fe’altü fela Takvimü fil-Hey’e, 8- Risale fi Hareket-id-Derece ven-Nisbe Beyn-el-Mustevi vel-Münhani: Dönme hareketi ve doğru ile eğri arasındaki münasebet hakkında bir eserdir. 9- Risale fi Beyan-il-Hace ilet-Tıbb ve adab-il-Etibba ve Nesayahum: Tıbbın üzerine açıklamalar ve tabibin davranışı, vazifeleri hakkındadır. 10- Şerhu Hikmet-ül-İşrak, 11- Feth-ül-Mennan fi Tefsir-il-Kur’an.
Şirazi, astronomi ile ilgili eserlerin yanında göz hastalıkları hakkında ve Farisi olarak şiir şeklinde, dini birçok eser yazmıştır. Bu eserler Taşkent, Özbek Bilimler Akademisinde Şarkiyat El yazmaları bölümünde mevcuttur.
Kutbüddin Şirazi, optik alanında büyük rol oynamıştır. Ünlü talebesi Kemalüddin Farisi başta olmak üzere bu alanda çalışan pekçok talebe yetiştirmiştir. Maalesef Kutbüddin-i Şirazi’nin yazdığı eserlerin hiçbiri basılmamış ve ilgili ilim adamlarının tedkikine sunulmamıştır.
Kaynak: Rehber Ansiklopedisi
Bu konuda henüz görüş yok.
