Türkçe Bilgi: Muş tarihi

Anadolu’da bilinen tarih devrini açan ve yine Anadolu’da ilk defa siyasi birlik kuran Hititler, Muş bölgesine erişemediler. Sami Asurlular bu bölgeye ulaşmışsa da uzun müddet ve tam olarak bu bölgede hakimiyet kuramadılar.

Hurri-Mitanni Krallığı ve bölgede bulunan Urartu kitabelerinden Urartu Krallığının bu bölgeye hakim olduğu anlaşılmaktadır. M.Ö. 7. asırdan itibaren Medler ve bilahare Persler bölgeyi ele geçirdiler. Babilliler bu bölgeye gelmişlerse de, tamamen ele geçiremediler. M.Ö. 4. asırda Makedonya Kralı İskender, Anadolu ve İran’ı istila ederek Pers Devletini ortadan kaldırarak bölgeyi Makedonya Krallığına bağladı. İskender’in ölümünden sonra Makedonya Krallığı, bu topraklarda hakimiyetini devam ettiremedi.

Partlar yeniden İran Devletini kurunca, İran asıllı Ermeni derebeyleri bu bölgeyi Partlar adına idare ettiler. Bölge, M.S. 1 ve 2. asırda Roma İmparatorluğu ile Partlar arasında; sonra da Partların yerine geçen Sasaniler ile Doğu Roma(Bizans) arasında defalarca el değiştirdi. Yedinci asır ortalarında hazret-i Osman zamanında İslam orduları Muş ve çevresini fethettikten sonraki devirlerde İslam devleti zayıflayınca Ermeni Derebeyleri Bağdat’taki Abbasi halifelerine tabi olarak Muş’u idare ettiler. İslam Devleti iç karışıklıklar ve bölücü faaliyetlerle zayıflayınca, Bizans; Muş ve Doğu Anadolu’daki birçok şehri ve Malazgirt kalesini de fevkalade bir şekilde tahkim ettiler.

Selçuklu Hakanı Sultan Tuğrul Bey, Malazgirt Kalesini kuşattıysa da alamadı. Tuğrul Beyin halefi ve yeğeni Sultan Alparslan, Bizans İmparatoru Romanos Diogenes’in emrindeki çok kalabalık Bizans ordusunu Malazgirt sahrasında 26 Ağustos 1071’de yenerek Anadolu’nun kapısını Türklere açtı ve bu zafer Türkler için tarihi bir dönüm noktası oldu. Alparslan’ın yeğeni Kutalmışoğlu Süleyman Şah, yedi yıl içinde bütün Anadolu’yu feth etti. 1077’de Türkiye Selçukluları Devletini kurdu.

On ikinci asırda Erman Şahlar ve Artukoğulları gibi Türk Atabeyleri, Selçuklulara tabi olarak Muş ve civarını idare ettiler. On ikinci asır sonlarında bir müddet Eyyubilerin elinde kalan bölgede Türkiye Selçukluları Devleti Hükümdarı Sultan AlaeddinKeykubad, Selçuklu hakimiyetini yeniden tesis etti. Devletinin 1243 yılında Kösedağında Türkleşmiş Moğolların kurduğu İlhanlı Devletine yenilmesi üzerine Türkiye Selçukluları Devleti yıkıldı. Bundan sonra sırasıyla İlhanlılar, Celayirliler ve Timur Han Muş’u zaptederek kendi devletlerine bağladılar. Timur’dan sonra Karakoyunlular ve bilahare Akkoyunlular Muş’a hakim oldular.

On altıncı asır başlarında Akkoyunlu Devletini yıkan Şah İsmail Safevi İran’da yeni bir Türk Devleti kurdu ve Muş gibi Doğu Anadolu’daki bazı şehirleri Tebriz’e bağladı.

Şah İsmail’in Anadolu’da Şiiliği yayarak Osmanlı Devletini yıkmak ve Anadolu’yu kendi devletine ilhak için emperyalist bir siyaset takibini şehzadeliği zamanından beri endişeyle takip eden Yavuz Sultan Selim Han, 1514 Çaldıran Savaşında Şah İsmail’i yendi ve Tebriz’e kadar bu bölgeyi Osmanlı Devletine yeniden kattı. Osmanlı devrinde Muş Sancağı, Van Beylerbeyliğinin (eyaletinin) 14 sancağından biri oldu. Malazgirt Sancağı ise, Erzurum Beylerbeyliğinin 12 sancağından biri oldu. Tanzimat’tan sonra Muş sancağı, Bitlis vilayetinin 4 sancağından biri oldu. 5 kazası vardı.

1901’den itibaren Rusya’nın yardımı ve İngiltere’nin teşvikiyle Ermeni Taşnak Komitesi, Muş çevresinde Müslüman-Türk köylerini basarak çok büyük katliamlar yaptılar. Osmanlı Devleti bu isyanları şiddetle bastırdı. Birinci Dünya Harbinde Rusların teşvik ve yardımı ile yine Ermeniler, Ermeni Devleti kurma hayaliyle büyük katliamlar yaptılar. Müslümanlara ait binalar, ağaçlar, hatta mukaddes kitabımız Kur’an-ı kerim dahil her türlü dini eserleri yaktılar. 18 Şubat 1916’da Ruslar, Muş’u işgal etti. 26 Temmuz 1916’da Türkler Muş’u yeniden ele geçirmesine rağmen, takviye alan Rus birlikleri, 9 Ağustos 1916’da yeniden Muş’u işgal ettiler. Böylece 5 ay 6 gün ve 8 ay 23 gün olmak üzere toplam; 1 sene 1 ay 29 gün devam eden işgal esnasında Ruslar ve Ermeniler çok büyük katliamlar yaptılar. Muş ve çevresini tamamen tahrip ettiler. Cami, türbe, medrese, mezarlık ve nice tarihi eserleri yakıp yıktılar. Mayıs 1917’de Türk ordusu Muş’u düşman (Rus) işgalinden kurtardı. Ruslar geri çekilirken Ermeniler de Ruslarla beraber geri çekildiler. Cumhuriyet devrinde bütün sancaklara (mutasarrıflıklara) vilayet (il) denilince Muş da vilayet merkezi oldu. 1929-1935 arasında Bitlis bu vilayete bağlandı.

Muş Tarihi

Muş

Muş (il)

Muş Havalimanı

Muş Alparslan Üniversitesi

Aydoğan, Muş

Bilek, Muş

Ağıllı, Muş

Kayaşık, Muş