Türkçe Bilgi: Onikicilik

Onikicilik / Onikiciler İlahiyatı ya da On İki İmamcılık; Şiiliğin "İsnaaşeriyye" meşrebi içerisinde mevcud olan On İki İmamcı tüm tarikat ve mezheplerin ortak i'tikadını tanımlamak maksadıyla kullanılan bir fıkıh deyimi olup, Caferiyye Şiiliği, Anadolu Aleviliği, Bektaşilik ile Arap Aleviliği'ni de kapsamı altına almaktadır. Şiiliğin "İsnaaşeriyye" ya da "Onikiciler" şubesine göre "On İki İmam", Hazreti Muhammed'in ruhani ve siyasi takipçileri olarak kabul edilmektedirler. Onikiciler'in İlahiyatı'na göre, Hazreti Muhammed ile takipçilerinden oluşan toplam "On Dört Masum" insan (Muhammed Mustafa, Fatıma Zehra ve On İki İmam) sadece toplumu adaletle yönetmekle kalmayıp, ayni zamanda şeriatın tefsiri ve Kur'an-ı Kerim'in batıni te'vilini yapmakla selahiyetlendirilmişlerdir. Toplum için birer rehber ve model olma hususiyeti taşıyan peygamber ve imamlar hatadan ve günahtan arındırılmış şahsiyetler olup, Allah-u Teala tarafınadan ilahi bir hüküm yani nass neticesinde seçilerek tayin edilmişlerdir. Onikiciler'in i'tikadına göre, müslümanları ilgilendiren i'tikadi ve fıkhi konuların hepsi üzerinde tam bir mutlak otorite sahibi olan ve Cenab-ı Hak tarafından ilahi olarak atanmış olan bir "İmam-ı Zaman" her çağda mevcuttur. Bu sıra içerisinde Hazreti Ali birinci sırada yer almakta ve arkasından on bir tane imam daha gelmektedir. (Bu kural Sünni tarikat için de geçerli olup, orada yalnızca imama, "Hazreti Üstad", "Efendi", ya da "Pir" gibi ünvanlar verilmekte olup, fıkhi ve diğer hususlarda bu hazreti üstad efendiler tam bir mutlak otoriteye sahip bulunmaktadırlar.) Bunlar Hazreti Muhammed'in neslinden olup, onun kızı olan Fatıma Zehra'nın erkek çocuklarının soyundan gelmektedirler. Her bir "İmam-ı Zaman" evvelkinin erkek çocuğu olmak zorundadır ve silsile bu şekilde devam etmektedir. Burada istisnai kural sadece Hasan el-Mucteba'nın erkek kardeşi olan Hüseyin bin Ali için geçerlidir. On İki İmamcı tarikat ve mezhepler * On İki İmamcılık ** İsna‘aşer’iyye (Onikiciliğin en büyük mezhebi): *** Cafer’iyye (Onikiciler): On iki İmamlar'a Hazreti Muhammed'in hak vasi ve halifeleri ve Allah'ın masum evliya ve huccetleri olarak inanan Şia'nın esas ve yaygın olan ana koludur, yani özüdür. ** Kalenderilik (On İki İmamcılık): 8. yüzyıl Samaniler devri öncesi fa'al olan Melamilik akımından beslenen, Budizm ve Hinduizm etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen ya da sadece battaniyeyle örtünen, ve her türlü ilacın kullanımına karşı çıkanların yolu) *** Haydarilik (On İki İmamcılık): Kutb’ud-Din Haydar tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren Kalenderiğin en yaygın ve fa'al kolunu oluşturan, kendilerini hakir görmek ve aşağılamak suretiyle vücudlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekar kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu yol ** 'Vefa’iyye' (On İki İmamcılık): Ebu'l Vefa el-Bağdadi tarafından kurulan, manevi ve maddi temizliğe çok önem veren, sıklıkla zikir ve Semah uygulayan sufi/tasavvufi yol; *** Baba’iyye (On İki İmamcılık): Vefa’iyye tarikatına bağlı Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasani'nin müridlerinden olan Baba İshak Kefersudi'nin geliştirdiği sufi/tasavvufi yol. ** 'Barak’iyyun' (On İki İmamcılık): Başlangıçta Vefa'iyye tarikatından Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasani’nin halifesi Aybek Baba’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem Hacı Bektaş-ı Veli’nin halifesi hem de Rufai tarikatına bağlı Sarı Saltuk Baba’nın müridi olan Barak Baba’nın geliştirdiği sufi/tasavvufi yol; *** Anadolu Aleviliği (On İki İmamcılık); ** 'Arap Aleviliği ' (Onbircilik; kısmen On İki İmamcıdır): Hazreti Ali’ye uluhiyet isnad eden ghulat ' fırka. ** Huruf’iyye' (Kısmen On İki İmamcı/Onbircidir):Tanrı'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarakta yedinci Şii imamı Musa el-Kazım’ın soyundan gelen ve Huruf’iyye inancının kurucusu olan "Feyzl’ul-Lah Ester-Âbad"’nin bedeninde vücud bulduğuna, ve ("Feyzl’ul-Lah Ester-Âbad") Naimi’nin "Cavidan el-Kebir" (Cavid-Name)’sinin Kur'an-ı Kerim’i ilga ettiğine inanan sufi/tasavvufi yol; *** Nuktav’iyye (On İki İmamcılık): Hazreti Muhammed’in daha yüksek seviyede reenkarnasyonu olduğu iddiasiyle 1397 yılında kendisini Mehdi ilan eden "Mahmud Pasikhani" tarafından İsmailiyye-Nizarilik mezhebi ile tanınan İsfahan Eyaleti'nin Kaşan şehri yakınlarında "Anjudan" köyünde Huruf’iyye’nin bir yan kolu olarak kurulan ve Pasikhani’nin ölümünden sonra da Şah Tahmasp’ı Mehdi ilan etmeğe kalkışan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol. ** 'Bektaş’iyye' (On İki İmamcılık): Adını, 13. yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşması sürecinde etkin olarak fa'aliyet gösteren ve Horasan Melametiliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedani'nin öğrencisi Hoca Ahmed Yesevi'nin öğretilerinin Anadolu'daki uygulayıcısı olan büyük Türk mutasavvıfı Kalenderi / Haydari şeyhi Hacı Bektaş-ı Veli'den alan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol. *** Âhiler (On İki İmamcılık); *** Dedebabalık (On İki İmamcılık): Hacı Bektaş-ı Veli'nin soyundan gelen Balım Sultan tarafından, 14. ile 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan Hurufilik akımının da etkisinde kalarak İbahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hülul anlayışlarını da Bektaşilik içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle Balkanlar'daki Türkler arasında yaygın olan On İki İmamcı tasavvufi yol; ** 'Safev’iyye' (On İki İmamcı ve Onikiciliğin menşei): Safeviler'in son dönemlerinde Ahbarilik itikadi ekolü tarafından biçimlendirilen On İki İmamcı sufi/tasavvufi inanç; *** Kızılbaşlık (On İki İmamcılık): 16. yüzyılda Azerbaycan'da yaşayan ve Safevi Devleti'nin kurulması için önemli destek sağlamış olan Hürremiyye (Ḵhorram-Dīnān) adlı bir dini ve siyasi topluluğun ruhani torunları; *** Celalilik (On İki İmamcılık): Kendini Mehdi ilan eden Bozoklu Şeyh Celal taraftarlarının oluşturduğu On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol. ** 'Niʿmetullah’iyye' (On İki İmamcılık): Altıncı İmam Cafer-i Sadık soyundan gelen ve Kadiri Sufilerinden ʿAbd-Allah Yefa’i'nin müridi olan Sünni Şah Niʿmetullah-i Veli (Nur’ed-Din Kirmani) tarafından tarafından kurulan ve daha sonra da Ömer ibn Hattab'ın katledildiği gün olan Zilhicce ayının yirmialtısını karnavalımsı bir resmi bayrama dönüştüren Şah İsmail’in Şiiliği mecburi devlet dini ilan etmesiyle Şiiliği benimsemek zorunda kalan On İki İmamcı sufi/tasavvufi yol; *** Nurbakş’iyye (On İki İmamcılık): Dr. Cavid Nurbakş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan tasavvufi Yeni-Niʿmetullahilik yolu. ** 'Rufailik': Ahmed Er Rufai tarafından kurulan sufi/tasavvufi yol; *** Galibilik (On İki İmamcılık): Abdülkadir Geylani ile Ahmed Er Rufai'nin Tasavvufi prensiplerini benimseyen, mezhepte Hanefi meşrepte ise Alevi olan Sufi/tasavvufi yol. ----------------------------------------------
On İki İmamcı başlıca tarikat ve mezhepler ile Şiilikteki önemli kişiler arasındaki tarihi yakınlıkların basitleştirilmiş şeması:
Ayrıca bakınız * İmamilik * İmamiye Şiası * İmamiye-i İsnaaşeriye * Caferiyye Şiiliği * Anadolu Aleviliği * Arap Aleviliği ; Başvuru kitapları ;Genel tanıtım * Engin, Ismail & Franz, Erhard (2000). Aleviler / Alewiten. Cilt 1 Band: Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 59/2000). ISBN 3-89173-059-4 * Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 2 Band: İnanç ve Gelenekler / Glaube und Traditionen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 60/2001). ISBN 3-89173-061-6 * Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 3 Band: Siyaset ve Örgütler / Politik und Organisationen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 61/2001). ISBN 3-89173-062-4 * Kehl-Bodrogi, Krisztina (1992). Die Kizilbas/Aleviten. Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Die Welt des Islams, (New Series), Vol. 32, No. 1. * Kitsikis, Dimitri (1999). Multiculturalism in the Ottoman Empire : The Alevi Religious and Cultural Community, in P. Savard & B. Vigezzi eds. Multiculturalism and the History of International Relations Milano: Edizioni Unicopli. * Kjeilen, Tore (undated). " Alevism," in the (online) Encyclopedia of the Orient. * Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. Curzon Press. * Shindeldecker, John (1996). Turkish Alevis Today. Istanbul: Sahkulu. * White, Paul J., & Joost Jongerden (eds.) (2003). Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill. * Yaman, Ali & Aykan Erdemir (2006). Alevism-Bektashism: A Brief Introduction, London: England Alevi Cultural Centre & Cem Evi. ISBN 975-98065-3-3 * Zeidan, David (1999) " The Alevi of Anatolia." Middle East Review of International Affairs 3/4. ;Alevilik / Bektaşilik tarihi * Birge, John Kingsley (1937). Bektashi order of dervishes, London and Hartford. * Brown, John (1927), The Darvishes of Oriental Spiritualism. * Küçük, Hülya (2002) The Roles of the Bektashis in Turkey’s National Struggle. Leiden: Brill. * Mélikoff, Irène (1998). Hadji Bektach: Un mythe et ses avatars. Genèse et évolution du soufisme populaire en Turquie. Leiden: Islamic History and Civilization, Studies and Texts, volume 20, ISBN 90-04-10954-4. * Shankland, David (1994). “Social Change and Culture: Responses to Modernization in an Alevi Village in Anatolia.”In C.N. Hann, ed., When History Accelerates: Essays on Rapid Social Change, Complexity, and Creativity. London: Athlone Press. * Yaman, Ali (undated). " Kizilbash Alevi Dedes." (Based on his MA thesis for Istanbul University.) ;Ghulat (Köktendinci) tarikatler * Halm, H. (1982). Die Islamische Gnosis: Die extreme Schia und die Alawiten. Zurich. * Krisztina Kehl-Bodrogi, Krisztina, & Barbara Kellner-Heinkele, Anke Otter-Beaujean, eds. (1997) Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill, pp. 11-18. * Moosa, Matti (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects, Syracuse University Press. * Van Bruinessen, Martin (2005). " Religious practices in the Turco-Iranian world: continuity and change." French translation published as: "Les pratiques religieuses dans le monde turco-iranien: changements et continuités", Cahiers d'Études sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, no. 39-40, 101-121. ;Alevi kimliği * Erdemir, Aykan (2005). "Tradition and Modernity: Alevis' Ambiguous Terms and Turkey's Ambivalent Subjects", Middle Eastern Studies, 2005, vol.41, no.6, pp.937–951. * Koçan, Gürcan/Öncü, Ahmet (2004) “Citizen Alevi in Turkey: Beyond Confirmation and Denial.” Journal of Historical Sociology, 17/4, pp.464–489. * Olsson, Tord & Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere, eds. (1998). Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives. Istanbul: Swedish Research Institute. * Stokes, Martin (1996). “Ritual, Identity and the State: An Alevi (Shi’a) Cem Ceremony.”In Kirsten E. Schulze et al. (eds.), Nationalism, Minorities and Diasporas: Identities and Rights in the Middle East, , pp. 194-196. * Vorhoff, Karin (1995). Zwischen Glaube, Nation und neuer Gemeinschaft: Alevitische Identität in der Türkei der Gegenwart. Berlin. ;Avrupa'da Alevilik * Geaves, Ron (2003) “Religion and Ethnicity: Community Formation in the British Alevi Community.” Koninklijke Brill NV 50, pp.52– 70. * Kosnick, Kira (2004) “‘Speaking in One’s Own Voice’: Representational Strategies of Alevi Turkish Migrants on Open-Access Television in Berlin.” Journal of Ethnic and Migration Studies, 30/5, pp. 979-994. * Massicard, Elise (2003) “Alevist Movements at Home and Abroad: Mobilization Spaces and Disjunction.” New Perspective on Turkey, 28, pp.163–188. * Rigoni, Isabelle (2003) “Alevis in Europe: A Narrow Path towards Visibility.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview, Leiden: Brill, pp.159–173. * Sökefeld, Martin (2002) “Alevi Dedes in the German Diaspora: The Transformation of a Religious Institution.” Zeitschrift für Ethnologie, 127, pp.163–189. * Sökefeld, Martin (2004) “Alevis in Germany and the Question of Integration” paper presented at the Conference on the Integration of Immigrants from Turkey in Austria, Germany and Holland, Boğaziçi University, Istanbul, February 27–28, 2004. * Sökefeld, Martin & Suzanne Schwalgin (2000). “Institutions and their Agents in Diaspora: A Comparison of Armenians in Athens and Alevis in Germany.” Paper presented at the 6th European Association of Social Anthropologist Conference, Krakau. * Thomä-Venske, Hanns (1990). “The Religious Life of Muslim in Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe, New York: Mansell, pp.78–87. * Wilpert, Czarina (1990) “Religion and Ethnicity: Orientations, Perceptions and Strategies among Turkish Alevi and Sunni Migrants in Berlin.” In: Thomas Gerholm/Yngve Georg Lithman (eds.) The New Islamic Presence in Western Europe. New York: Mansell, pp.88–106. * Zirh, Besim Can (2008) “Euro-Alevis: From Gasterbeiter to Transnational Community.” In: Anghel, Gerharz, Rescher and Salzbrunn (eds.) The Making of World Society: Perspectives from Transnational Research. Transcript; 103-130. ;Bibliografya * Vorhoff, Karin. (1998), “Academic and Journalistic Publications on the Alevi and Bektashi of Turkey.” In: Tord Olsson/Elizabeth Özdalga/Catharina Raudvere (eds.) Alevi Identity: Cultural, Religious and Social Perspectives, Istanbul: Swedish Research Institute, pp.23–50. ;Türkçe eserler * Ata, Kelime. (2007), Alevilerin İlk Siyasal Denemesi: (Türkiye Birlik Partisi) (1966–1980). Ankara: Kelime Yayınevi. * Aydın, Ayhan. (2008), Abidin Özgünay: Yazar Yayıncı ve Cem Dergisi Kurucusu. İstanbul: Niyaz Yayınları. * Balkız, Ali. (1999), Sivas’tan Sydney’e Pir Sultan. Ankara: İtalik. * Balkız, Ali. (2002), Pir Sultan’da Birlik Mücadelesi (Hızır Paşalar’a Yanıt). Ankara: İtalik. * Bilgöl, Hıdır Ali. (1996), Aleviler ve Canlı Fotoğraflar, Alev Yayınları. * Coşkun, Zeki (1995) Aleviler, Sünniler ve … Öteki Sivas, Istanbul: İletişim Yayınları. * Dumont, Paul. (1997), “Günümüz Türkiye’sinde Aleviliğin Önemi” içinde Aynayı Yüzüme Ali Göründü Gözüme: Yabancı Araştırmacıların Gözüyle Alevilik, editör: İlhan Cem Erseven. İsntabul: Ant, 141-161. * Engin, Havva ve Engin, Ismail (2004). Alevilik. Istanbul: Kitap Yayınevi. * Gül, Zeynel. (1995), Yol muyuz Yolcu muyuz? İstanbul: Can Yayınları. * Gül, Zeynel. (1999), Dernekten Partiye: Avrupa Alevi Örgütlenmesi. Ankara: İtalik. * Güler, Sabır. (2008), Aleviliğin Siyasal Örgütlenmesi: Modernleşme, Çözülme ve Türkiye Birlik Partisi. Ankara: Dipnot. * İrat, Ali Murat. (2008), Devletin Bektaşi Hırkası / Devlet, Aleviler ve Ötekiler. İstanbul: Chiviyazıları. * Kaleli, Lütfü. (2000), “1964-1997 Yılları Arasında Alevi Örgütleri” içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 223-241. * Kaleli, Lütfü. (2000), Alevi Kimliği ve Alevi Örgütlenmeri. İstanbul: Can Yayınları. * Kaplan, İsmail. (2000), “Avrupa’daki Alevi Örgütlenmesine Bakış” içinde Aleviler/Alewiten: Kimlik ve Tarih/ Indentität und Geschichte, editörler: İsmail Engin ve Erhard Franz. Hamburg: Deutsches Orient-Institut, 241-260. * Kaplan, İsmail. (2009), Alevice: İnancımız ve Direncimiz. Köln: AABF Yayınları. * Kocadağ, Burhan. (1996), Alevi Bektaşi Tarihi. İstanbul: Can Yayınları. * Massicard, Elise. (2007), Alevi Hareketinin Siyasallaşması. İstanbul: İletişim. * Melikoff, Irene. (1993), Uyur İdik Uyardılar. İstanbul: Cem Yayınevi. * Okan, Murat. (2004), Türkiye’de Alevilik / Antropolojik Bir Yaklaşım. Ankara: İmge. * Özerol, Süleyman. (2009), Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu. Ankara: Ürün. * Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. (2001), Hızır Paşalar: Bir İhracın Perde Arkası. Ankara: İtalik. * Şahhüseyinoğlu, Nedim. (1997), Pir Sultan Kültür Derneği’nin Demokrasi Laiklik ve Özgürlük Mücadelesi. Ankara: PSAKD Yayınları. * Şahhüseyinoğlu, Nedim. (2001), Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara: İtalik. * Salman, Meral. 2006, Müze Duvarlarına Sığmayan Dergah: Alevi – Bektaşi Kimliğinin Kuruluş Sürecinde Hacı Bektaş Veli Anma Görenleri. Ankara: Kalan. * Saraç, Necdet. (2010), Alevilerin Siyasal Tarihi. İstanbul: Cem. * Şener, Cemal ve Miyase İlknur. (1995), Şeriat ve Alevilik: Kırklar Meclisi’nden Günümüze Alevi Örgütlenmesi. İstanbul: Ant. * Tosun, Halis. (2002), Alevi Kimliğiyle Yaşamak. İstanbul: Can Yayınları. * Vergin, Nur (2000, [1]), Din, Toplum ve Siyasal Sistem, İstanbul: Bağlam. * Yaman, Ali (2000) " Anadolu Aleviliği’nde Ocak Sistemi Ve Dedelik Kurumu.” Alevi/Bektaşi. * Zırh, Besim Can. (2005), “Avro-Aleviler: Ziyaretçi İşçilikten Ulus-aşırı Topluluğa” Kırkbudak 2: 31-58. * Zırh, Besim Can. (2006), “Avrupa Alevi Konfederasyonu Turgut Öker ile Görüşme” Kırkbudak 2: 51-71. امام
Kaynaklar
Vikipedi

Onikicilik

On İki İmamcı başlıca tarikat ve mezhepler ile Şiilikteki önemli kişiler arasındaki tarihi yakınlıkların basitleştirilmiş şeması:

Kaynaklar

Onikiciler

Teberru

Tarikat

Alevilik

Caferilik

Safevî-Kızılbaş tarihi

Kızılbaş

Muhammed Ali Cinnah