Otomatik Yön Bulucu

Kısaca: Otomatik Yön Bulucu (ADF: Automatic Direction Finder) ...devamı ☟

otomatik yön bulucu
Otomatik Yön Bulucu

Otomatik Yön Bulucu (ADF: Automatic Direction Finder)

Yön Bulma Sistemi ve Tarihçesi

Yön bulma sistemi radyo dalgalarının seyrüsefer (navigasyon) amaçları için kullanıldığı bir sistemdir. Elektronik seyrüseferin bu formu yer bazlıdır. Fakat tarihteki ilk kullanılan seyrüsefer yöntemi yer bazlı değil gök bazlıydı. Eski çağlardan beri, belirli yıldızların yön bulmak için kullanılabileceği biliniyordu.Örneğin kutup yıldızının gece gökyüzünde sabit kaldığı tespit edilmiş ve bir referans olarak kabul edilmiştir.

Yönlü Olmayan Radyo Vericisi (NDB: Non-Directional Beacon) (Yer istasyonu)

Bir yer istasyonu belirli bir yerde bulunan, hava veya deniz seyrüsefer desteği veren radyo yayın istasyonudur. Her yer istasyonu bir, iki ya da üç harflik bir mors koduyla tanımlanmıştır. Yer istasyonları güç çıkışlarına ve kullanımlarına göre sınıflandırılmışlardır:
  1. L yer istasyonu 50 watttan az bir güce sahiptir.
  2. M yer istasyonu 50 wattan 2000 watta kadar bir güce sahiptir.
  3. H yer istasyonu 2000watt veya daha yüksek bir güce sahiptir.
Radyo dalgalarıyla yön bulma hala çok yaygın olarak kullanılıyor çünkü,

  • Görüş çizgisi iletimi güvenilirliğini kaybettiği zaman kullanılır.
  • Hava aracında veya yerde özelleşmiş seyrüsefer ekipmanı bulunmadığı zaman kullanılır.
  • Yer istasyonlarının kurulumu ve bakım maliyeti düşüktür ve ayrıca yer istasyonunun kurulumu sırasında havaalanları araç yardımı yapabilirler ve bu da ekonomik fizibilite sağlar.
  • Yer istasyonları 200 ile 450khz frekans bandı arasında iletim yapar. Sinyal VHF (çok yüksek frekans) ya da UHF(ultra yüksek frekans) a€˜in görüş hattında (LOS (live of sight)) iletilmez. Ama dünya üzerinde, dünyanın şeklini takip ederek kavis yapar; bu da alçak irtifalarda çok büyük mesafelerden alımın gerçekleşmesini sağlar.
  • Vericinin yön bulma için tasarlanmış olması gerekmez. Radyo veya televizyon istasyonu, iletişim istasyonu ya da bunlardan farklı herhangi bir yayın sistemi olabilir.


Yer istasyonu kullanımı:

Bir hava aracı bir yer istasyonuna doğru ya da yer istasyonundan zıt yöne doğru bir yönelim izleyebilir. Yer istasyonu yönelimleri uçakların uçabileceği planlı, güvenilir yollar sağlar. Hava araçları bu önceden belirlenmiş yoları izleyerek uçuş planını tamamlar.Hava yolları yüksek ve alçak irtifa hava yolları olarak numaralandırılmış ve standardize edilmiştir . Pilotlar çeşitli seyrüsefer istasyonlarından sinyal alarak bu yolları takip eder. Yer istasyonlarının uzun zamandır kullanılan diğer bir uygulaması ise sabitleri kesme yeteneğidir. Sabit gökyüzünde bir noktadır. Bu sabitler, seyrüsefer istasyonlarından başlayarak birbirleriyle kesişinceye kadar çizgiler çizilmesi ve tepe noktası sabit olacak şeklide üçgen oluşturması ile hesaplanır. Bu şekilde sabitleri belirlemesi bir pilota kabaca yatay pozisyonunu hesaplamasına yardımcı olur. Bu kullanım, DME (distance measuring equipment) (uzaklık ölçen ekipman) ile VOR(VHF omni-Ranging) gibi diğer seyrüsefer sistemleri herhangi bir şekilde arızalanırsa önemlidir.

Bir yer istasyonundan olan uzaklığı belirleme:

Bir yer istasyonundan olan uzaklığı belirlemek için şu basit yöntem kullanılacaktır: 1. Uçağı, kanat uçlarından biri direk istasyonun hizasında olacak şekilde döndürün 2. Bu yönelimde birkaç istasyon geçene kadar uçun ve zamanı ölçün 3. istasyona olan zaman = 60 x uçulan dakika sayısı / yönelim değişiminin derecesi 4. son olarak uçuş bilgisayarınızla istasyon ile hava aracı arasındaki mesafeyi hesaplayın yer istasyonlarının çeşitli sahipleri vardır, fakat genellikle devlet ve havalimanları yer istasyonlarına sahiptir. Türkiye`de de durum böyledir.

Otomatik Yön Bulucu (ADF):

Yön bulucunun daha kolay çalışması için otomatik yön bulucu geliştirilmiştir. Yön bulmak için herhangi bir manuel operasyon gerektirmez. ADF göstergesi sürekli seçilen yer istasyonu istasyonunu gösterir. Daha önce dikkat çekildiği gibi ADF sinyalleri dünya üzerinde, dünyanın şeklini takip ederek kavis yapar; bu da alçak irtifalarda çok büyük mesafelerden alımın gerçekleşmesini sağlar. ADF sinyallerinin gideceği maksimum sınır yer istasyonu`nin gücüne bağlıdır. ADF 190-1750khz arasındaki sinyalleri algılayabilir. ADF hem yer istasyonu üzerinden hem AM radyo istasyonundan sinyal alabilir. Ticari AM radyo istasyonları 540-1620khz arasında yayın yapar.

Tasarım ve Bileşenler:



ADF sistemi bileşenleri alıcı, kontrol kutusu, anten ve yönelim göstergesidir. Bir ya da iki ADF kontrol kutusu, bir veri yolu denetçisi, ya da bu iki metodun bir kombinasyonu ADF`i kontrol etmede kullanılabilir.

Alıcı:

ADF alıcısının üzerindeki kontroller, pilotun istenen istasyonun frekansını ayarlamasını ve çalışacağı modu seçmesini sağlar. Frekans ayarlamasını yaparken pilot istasyonu tanımlamalıdır. Düşük veya orta frekans yer istasyonları sesli iletişim hariç sürekli bir şekilde tanımlama yapmak için 1020 hertz civarında yayın yaparlar. Bütün yer istasyonları, sürekli olarak mors kodunda iki-üç karakterli tanımlama yayını yapar. Sinyal alınır yükseltilir ve ses sinyali ya da mors koduna çevrilir.

ADF alıcısında frekans ayarı yapmak için pilotun yerine getirmesi gereken işlem komutları aşağıda listelenmiştir:
  1. Fonksiyon düğmesi ANT moduna getir. Bu seti açar ve en iyi alımın olduğu modu seçer. ADF fonksiyonunun gerekli olmadığı durumlarda, ANT modunu ADF`in frekansını ayarlamak için ve sürekli dinleme yapmak için kullan.
  2. İstenilen frekans bandını seç, sesi arka fonda gürültü olana kadar ayarla
  3. Frekans ayar kontrolleriyle istenilen frekansı ayarla, sonra sesi en iyi dinleme seviyesini elde edene kadar ayarla ve istasyonu belirle
  4. Radyoyu otomatik yön bulucu olarak kullanmak için fonksiyon seçim düğmesini ADF moduna getir.
  5. Yönelim göstergesindeki ibre, istasyona göre uçağın burnunun yönelimini gösterir. Bir döngü anahtar göstergenin doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Anahtarı kapa. İbre seçilen istasyona doğru yönelimden uzaklaşmalıdır. Sonra anahtarı açın, ibre tekrar istenilen istasyona doğru yönelmelidir.


Kontrol Kutusu:

En modern hava araçları kokpitte bu tip bir kontrol sistemine sahiptir. Bu ekipmanda frekans ayarlaması frekans bandı yerine dijital sayıların okunması ile olur.
  • Fonksiyon seçici(mod kontrol): OFF, ADF, ANT ve TEST pozisyonlarının seçimini sağlar.
    • ADF - otomatik olarak seçilen istasyona doğru yönelimi belirler ve radyo manyetik göstergede(RMI) gösterir. Algılayıcı (sense) ve halka (loop) anten kullanır.
    • ANT - radyo sinyallerini algılayıcı (sense) anten sayesinde alır. Frekans ayarlama için gereklidir.
    • TEST - ADF sisteminin kendi kendisini test etmesini sağlar.RMI (radio magnetic indicator) göstergesi 315° yi gösterir.
  • Frekans seçici anahtarlar: üç tane iç içe geçmiş topuz çalışma frekansının seçilmesini sağlar. İki frekans önceden seçilebilir. Fakat aynı anda çalışamazlar ayrı ayrı çalışırlar. Transfer anahtarı kullanılan frekansı belirtir.
  • Seçilen Frekans göstergeleri: Seçilen frekansların görsel olarak okunmasını sağlar. Sayılar LEDler tarafından gösterilir.


Anten:

ADF hem halka (loop) hem algılayıcı (sense) anten tarafından sinyal alır. Halka (loop) anten hareket eden parçaları olmayan, küçük, düz bir antendir. Antenin içinde birbirlerine göre farklı açılarla yerleşmiş bobinler vardır. Halka (loop) anten, sinyalin gücünden istasyonun yönünü algılayabilir fakat yönelimin istasyona doğru yönde mi, zıt yönde mi belirleyemez. Algılayıcı (sense) anten daha sonra bu bilgiyi verir, ayrıca ADF fonksiyonu gerekli olmadığı zaman ses alımını sağlar.

Yönelim Göstergesi:

Yukarıda belirtildiği gibi, yönelim göstergesi hava aracının burnuna göre istasyona yönelimi belirler. Bu bilgi bağıl yönelim göstergesinden (RBI (relative bearing indicator)) gözlenebilir. Bu gösterge üzerine ibre eklenmiş bir pusula kart gibidir, fakat farkı kartın 0º si hava aracının burnundan geçen merkez çizgiye sabitlenmiş ve burun yönünü göstermektedir. Eğer pilot doğrudan istasyona uçuyorsa, yönelim göstergesi 0º yi gösterir. Sabit kart yönelim göstergeli bir ADF her zaman hava aracının burnunu 0º, kuyruğunu 180º olarak gösterir. Bir yer istasyonuna doğru veya zıt yönde hareket ederken, hava aracı özel bir yönelimi izleyebilir. Bunu yapmak için RBI` da okunan bilgi ile pusulada okunan bilgi arasında ilişki kurmak gerekir. Ötelemeyi belirledikten sonra, hava aracı, pusula yönelimi öteleme için istenen yönelim olacak şekilde ve aynı zamanda RBI 0º ya da 180º ±öteleme olacak şekilde uçurulmalıdır. Bir yer istasyonu hava aracının yolu üzerindeki bir noktanın yerinin belirlenmesinde de kullanılabilir. RBI` da okunan değer istenen yönelim değerine ulaştığı zaman hava aracı istenen pozisyonda demektir. Fakat, ayrı ayrı RBI ve pusula kartı kullanmak doğru bağıl yönelimi bulmak için oldukça fazla işlem gerektirir. Bu yükü ortadan kaldırmak için bir pusula kartı RBI`a eklenmiştir ve böylece “radyo manyetik gösterge”(RMI (radio magnetic indicator)) oluşmuştur. ADF ibresi hava aracının burnuna yönelmiştir ve hesaplamalar yapmaya gerek kalmamıştır.
Bağıl Yönelim(RB (relative bearing)):
Hava aracının merkez çizgisi ile hava aracından istasyona çizilen çizgi arasında kalan açıdır. Bu açı her zaman saat yönünde ve hava aracının burnundan ölçülür.
Manyetik Yönelim(MB (magnetic bearing):
Hava aracından istasyona doğru çizilen çizgi ile hava aracının burnundan manyetik kuzeye doğru çizilen çizgi arasında kalan açıdır. Pilot, manyetik yönelimi, göstergeden gösterilen bağıl yönelimi hava aracının manyetik yönelimine ekleyerek hesaplar. Örneğin, eğer hava aracının manyetik yönelimi 40º ve bağıl yönelim 210º ise istasyona manyetik yönelim 250ºdir. Ters yönelim ise manyetik yönelimin tersidir, manyetik yönelime 180 ekleyerek ya da çıkartarak bulunur. Pilot bunu sabit noktaları belirlerken kullanır.





ADF Gösterge Çeşitleri

Günümüzde 4 çeşit ADF göstergesi kullanılmaktadır. Bütün çeşitlerde ibre seyrüsefer istasyonunu gösterir. Sabit pusula kart: Cihazın üstüne sabitlenmiştir hareket edemez. 0º her zaman hava aracının burnunu gösterir. Hava aracının istasyonla olan ilişkisine “istasyona yönelim” MB(manyetik yönelim) denir. Bu tip bir göstergede pilot yönelimi MB=RB+MH formülün ile hesaplar. Dönebilir pusula kart:üst yüzey bir düğme sayesinde döndürülebilir. Kartı, hava aracının manyetik yönelimi(MH) ibrenin altında kartın en üstünde olacak şekilde döndürerek; istasyona yönelim(MB) herhangi bir hesaplama yapmadan pusula karttan okunabilir ve pilotun işi de kolaylaşmış olur. Bugünlerde otomatik olarak pusula kartı manyetik yönelimle çakışacak şekilde tasarlanmışlardır. Bu nedenle istasyona yönelim (MB) her zaman pusula kartı manuel olarak ayarlamadan elde edilebilir. Tek ibre radyo manyetik gösterge: radyo manyetik gösterge, sürekli rota, yönelim, dairesel bilgi sağlamak için radyo ve manyetik bilgiyi birleştirir. Tek ibre RMI`ın yüzü dönebilir kart ADF yüzüne çok benzer. Çift ibre radyo manyetik gösterge: çift ibre RMI, tek ibre RMI`a benzer; tek farkı 2 ibresi olmasıdır. İlk ibre tek ibre gibi çalışır. İkinci ibre VOR istasyonunu gösterir. Çift ibre gösterge hava aracının yerini belirlemede kullanılır.

ADF Fonksiyonları

Görüntüleme

Genelde ADF alıcısı hiç sistem hatasına sahip olmadığı için ya da pilotu ani istasyon hatalarında veya alıcı hatalarında uyaracak uyarı bayrakları olmadığı için, ADF uyarı sesi her zaman dinlenmelidir. Uyarı sesleri her durumda en az bir pilot ya da uçuş görevlisi tarafından dinlenmelidir.

Yönelme

En yaygın ADF kullanımlarından biri de istasyona yönelmedir. Bu prosedürde, sabit kart ADF kullanan pilot bir istasyona doğru yönelim göstergesini 0ºde sabit tutarak uçar. Pilot şu basamakları izlemelidir:
      • İstenen frekansı ayarla ve istasyonu tanımla, fonksiyon belirleyen topuzu ADF`e ayarla ve bağıl yönelimi not et
      • Hava aracını bağıl yönelime doğru yönelim göstergesi 0ºyi gösterene kadar çevir
      • Bağıl yönelim 0ºyi koruyarak uçuşa devam et.
Şekilde görüldüğü gibi, pilot manyetik yönelimi 0ºde tutarsa hava aracı rüzgardan dolayı ötelenir, sapar. Eğer pilot rüzgara karşı düzeltme yapmazsa, hava aracı bir yay izleyerek istasyona ulaşır(yönelim göstergesi sıfırda sabit kalacak şekilde).

Bir İstasyondan Uzaklaşma

Pilot ADF kullanarak ve manyetik yönelme desteği prensiplerini uygulayarak bir istasyondan uzaklaşabilir. Manyetik yönelme desteği, pilotun hem rota göstergesini hem yönelim göstergesini kullanıp yorumlamasını gerektirir.



Pozisyon Sabitleme

ADF alıcısı pilota pozisyon sabitlemede 2 ya da daha çok istasyon veya üçgenleme yöntemini kullanarak yardım edebilir. Hava aracının kesin yerini belirlemek için pilot şu basamakları kullanmalıdır: a)hava aracının etrafındaki iki istasyonu belirle, frekansları ayarla ve tanımla b)fonksiyon seçici topuzu ADF`e getir yönelim göstergesinde okunan manyetik yönelimi not et. Bu yönelimde uçmaya devam et ve her istasyon için bağıl yönelimi not et c)her istasyonun bağıl yönelimini manyetik yönelime ekle. Manyetik yönelimi doğru yönelimi elde etmek için doğu-batı varyasyonuna göre düzelt d)her doğru yönelim için tersini kaydet. Hava aracı yönelim doğrularının kesişim noktasındadır.

Bis İstasyona Uçmak İçin Zaman Hesaplaması

    • Hava aracını ADF ibresi 90º ya da 270º olana kadar çevir ve zamanı not et,
    • ADF ibresi 10ºlik bir değişim gösterene kadar sabit bir manyetik yönelimde uç, zamanı tekrar not et ve aşağıdaki formülü uygula:


yönelim değişimi arasındaki zaman(sn) / yönelim değişiminin derecesi = istasyona olan zaman(dak.) Örneğin, 10ºlik bir yönelim değişimine uçmak 45 sn alıyorsa, hava aracı istasyona 45/10=4.5 dak. uzaklıktadır.

Kaynaklar

1.Avionics Navigation Systems (2nd Ed.) - KAYTON Myron, FRIED Walter R. Yayıncı: John WILEY & Sons INC.
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Automatic_Direction_Finder


Kaynaklar

Vikipedi

otomatik yön bulucu

Türkçe otomatik yön bulucu kelimelerinin İngilizce karşılığı.
automatic direction finder (ADF)

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

otomatik yön bulucu Resimleri

NDB ve ADF
6 yıl önce

Non-directional beacon (yön bilgisi vermeyen verici istasyonu) ve taşıttaki automatic direction finder (otomatik yön bulucu) olmak üzere iki eleman ile...

Tasarım Örüntüleri
6 yıl önce

ara bulucu tarafından) yönlendirilmesine olanak sağlar. Ara bulucuya bağlı olan nesneler, durum değişikliklerini ara bulucuya iletirler. Ara bulucu uygulamanın...

Tasarım örüntüleri, Erich Gamma, Nesne, Nesne Yönelimli Programlama, Sınıf, Vitrin (yazılım), Sineksıklet (yazılım), Vekil (yazılım), Sorumluluk(-lar) Zinciri (yazılım), Dekoratör (yazılım), Bileşik (yazılım)
M1 Abrams
2 yıl önce

silahçı için termal ve gün ışığı görüş sistemi, lazer destekli mesafe bulucu, rüzgar sensörü, sarçlı meyil sensörü, mühimmat verisi bilgileri, mühimmat...

M1 Abrams, $, 1980, 1985, 2004, 2005, 2006, A10 Thunderbolt, AGM-65 Maverick, Amerikan Ordusu, Ana muharebe tankı
Gonyometre
2 yıl önce

yazdı (1533). Bellini-Tosi yön bulucu, I. Dünya Savaşı'ndan II . Dünya Savaşı'na kadar yaygın olarak kullanılan bir tür radyo yön bulucusuydu . Telsiz sinyalini...

Aletli iniş sistemi
6 yıl önce

olarak değişir. Görerek uçuş (VFR) Aletli uçuş (IFR) Uçuş denetimleri Otomatik pilot ^ Uluslararası Sivil Havacılıkta Kullanılan Uluslararası Standartlar...

Aletli iniş sistemi, Havaalanı, Uçak, Uçuş denetimleri, Otomatik pilot, Aletli uçuş, Görerek uçuş
Tank
2 yıl önce

da termik gece görüş ekipmanları da genellikle kullanılır. Lazer hedef bulucular da hedefleri aydınlatmak için kullanılabilir. Sonuç olarak günümüz tankları...

Tank, Little Willie, Mark I, Schneider CA1, A7V, Churchill tankı, M24 Chaffee, Panzerkampfwagen V Panther, T-34, Birleşik Krallık, Challenger 2