1905`te İsmail Gaspıralı, Topçubaşı Ali Merdan Bey ve Yusuf Akçura, Rusya Müslümanları İttifakı`nı kurdular. Savundukları ilkelerin başında "Vicdan hürriyeti, bütün Rusya vatandaşları arasında hukukta eşitlik, kültür sahasında milli gelişmeye kanunen müsaade" edilmesi geliyordu.
“1906 yılı Ocak ayında Saint Petersburg`da toplanan ikinci kongre, "İttifak"ın nizamnamesini müzakere ve kabul etmiş, aynı yılın Ağustos`unda Topçubaşı Ali Merdan Bey`in riyasetinde ve Gaspıralı İsmail Bey, Akçuraoğlu Yusuf Bey, Sadri Maksudi Bey, Fatih Kerimi Bey ve diğerlerinin iştiraki ile Nijini-Novgorod`da toplanan üçüncü kongre "İttifak"ın programını kabul ve Ali Merdan Bey`in riyasetinde merkez komitesi tesbit etmiştir”. (H. Baykara, Azerbaycan istiklal Mücadelesi Tarihi, İstanbul, 1975, s. 143-158.)
Bu kongrede Gaspıralı İsmail Bey, dil birliği hakkında tezini sunmuş ve bu teklif alkışlarla ve oybirliği ile kabul edilmiştir.
