Türkçe Bilgi: Saraylar

Padişah, kral, bey, gibi devlet adamları ve zenginlerin oturduğu büyük binalar. Kasır, köşk, konak için de kullanılır. Amme hizmetlerinin görüldüğü büyük binalara da saray denir. Çok çeşitli bölümleri, hizmetçileri vardır. Haremlik, selamlık ve mabeyn bütün sarayların esas bölümleridir. Osmanlı saraylarında muazzam bir teşkilat ve teşrifat (protokol) vardı. Osmanlı sarayı; Birun, Enderun veHarem olmak üzere üç bölümden meydana geliyordu. Her bölümde bir veya daha fazla bina olabilirdi.

Birun: Sarayın dışı olup, avlu veya surun içindedir. Birunun teşkilatı çok çeşitli olup, her bölümün memurları da ayrı ayrı gruplara girerdi. Başlıcaları, İlmiye, Birun Ağaları ve Hacegan (mülkiye) olmak üzere üç gruptur.

İlmiyeye Padişah Hocaları, Hekimbaşı, Cerrahbaşı, Kehhalbaşı (göz doktoru), Müneccimbaşı, Hünkar İmamları dahildi. Burada, Birun Ağaları, Yeniçeri Ağası, Mir-i alem, Kapucubaşılar, Mir-i ahur, Çavuşbaşı, Çakırcıbaşı, Çaşnigirbaşı, Kapıkulu Süvarileri,Bölük Ağaları, Özengi ve Rikap Ağaları vazifeliydi.Her bölümün ayrı ayrı vazifeleri olup, yine kendi aralarında bölümlere ayrılarak teşkilatlanmışlardı.

Hacegan, mülkiye kısmı olup, Şehremini, Matbah-ı Âmire, Darphane Emini, Arpa Emini vazife yapardı. Sarayın hizmetinde ayrıca Mir-i alem, Kapıcılar Kethüdası, Çavuşbaşı, Çaşnigirbaşı, Müteferrika ve Bostancılar vazife yapıp, bunlar dahi kendi aralarında bölümlere ayrılırdı.

Enderun: Sarayın içi demek olup, padişahın oturduğu bölümdü. Burada zeka ve kabiliyetçe seçilmiş memurlar vazife görürdü. Osmanlı Sarayında, Enderun özel üniversite mahiyetindeydi. Enderun’a özel testlerle seçilmiş ülkenin en zeki ve kabiliyetli gençleri “içoğlanları” adıyla alınırdı. İçoğlanları seçimden sonra saray hizmetine alınıp, devletin çeşitli makamlarında vazife verilmek üzere, aday olarak yetiştirilirdi. İçoğlanları devşirme veya pençik esasına göre toplanıp, her bölümde özel eğitim görmek suretiyle şu sırayı takip ederlerdi: 1) Büyük ve küçük ortalar, 2) Doğancı Koğuşu, 3) Seferli odası, 4) Kiler odası, 5) Hazine odası, 6) Has Oda. Bundan sonra Enderun kısmında büyük rütbelere terfi ederlerdi. Bunlar: 1) Silahtar Ağa, 2) Çuhadar, 3) Rikapdar Ağa, 4) KapıAğası, 5) Ak Ağalar. Buradan da terfi edip veya mükafatlandırılarak Enderun dışındaki bir vazifeye tayin edilirlerdi.

Harem: Âile mensuplarına, padişahın eşine, çocuklarına ve onların hizmetçilerine ait bölümdür. Osmanlı Sarayının harem kısmına şehzadeler, hadımağalar hariç hiçbir erkek bulunamaz ve giremezdi. Harem-i hümayunu, resmiyetteki adı Darü’s-Saadeti’ş-Şerife Ağası olan Kızlarağası ve Başhazinedar usta idare ederdi.

Kızlarağası güzel ahlaklı, dindar kimselerden seçilirdi. Fakat, Harem-i hümayunun başı Valide Sultan, yoksa Başkadın Efendiydi. Haremde rütbesi vezire eşit Kadın Başhazinedar ve diğer hazinedarlar vazife yapardı.

Hazinedarlar, saray an’anesini çok iyi bilip, tatbik ederlerdi.Harem’de Osmanlı an’anesini aksaksız tatbik ettirirlerdi. Padişah adına konuştukları kabul edildiğinden, her söz ve ikazına itirazsız uyulurdu. Haremde Cameşuriler, yani Çamaşırcılar, İbrikdarlar, Çeşniyarlar, Kahveciler, Kutucular, Kilarcılar, Şerbetçiler ve bunların yardımcıları vazife yapardı. Harem’de muazzam bir teşrifat (protokol) ve nadide mefruşat (mobilya) vardı.

Osmanlılarda saray, çoğu birer sanat abidesi olan birçok binalardan meydana gelen kompleks eserlerdir. Osmanlı Sultanları Topkapı Sarayı, EdirneSarayı, Dolmabahçe, Çırağan Sarayı, Yıldız Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Aynalıkavak Sarayı, Beykoz-Kasrı,Küçüksu Kasrında oturduklarından bu saraylar muhteşem sanat eserlerinin kompleksidir. Bunlardan başka meşhur Osmanlı Sarayları şunlardır:

Bursa Sarayı, Manisa Sarayı, Davutpaşa Sarayı, İskender Çelebi Bağçe-i Hümayunu, Fındıklı’da Ümn-abad, Defterburnu’nda Neşat-abad, Çırağan’da Gülşen-abad, Kanlıca’da Mihr-abad, Çengelköyü ile Beylerbeyi arasında Ferahabad, Istovoz’da Şevk-abad, Semsipaşa sahilinde Şeref-abad, Kağıthane’de Sadabad, İmrahor Kasrı, Şehenşah Kasrı, Üsküdar Sarayı, Tarabya’da Kalender Kasrı, Boğaziçi’nde İncirliköy Kasrı, Beykoz’daTokat Kasrı, Bayezid’de Saray-ı Atik-i Âmire, yani EskiSaray, Çengelköy Kasrı, Zincirliköy Kasrı, Maslak Kasrı, Beykoz Kasrı, Feriye Sarayı, Fındıklı Sarayı, Ortaköy’de Mediha Sultan Sarayı, Beşiktaş’ta Ihlamur Kasrı, Sirkeci’de Yenicami Kasrı, Anadoluhisarı’nda Göksu Kasrı.

Türk ve İslam aleminde meşhur saraylar:

Suriye’de Emevilerden kalan Maşatta Sarayı, Endülüs/İspanya Kurtuba’da Medinetü’z-Zehra, Gırnata’da Elhamra, Abbasiler’in Okhaider Sarayı, Samerra’da Cevsakul Hakani, Balkuva Sarayı, Selçukluların Merv, Rey, İsfahan, Hemedan, Bağdat, Nişapur, Konya, Kayseri, Sivas, Antalya, Kubad-abad ve Alaiye’de yaptırdıkları muhteşem saraylarıdır.

Avrupa’da en meşhur saray, Fransa’da Versailles (Versay) Sarayıdır.

Saraylar

Saray

Çifte Saraylar

Saraylar Meleği

Büyük Saray

Beyaz saray

Eski Saray (Belgrad)

Feriye Sarayı

Beyarslan, Saray