Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Talas İli

Kısaca: türkçe değil ...devamı ☟

türkçe değil
Talas İli
Талас областы
Başkent: >| Talas
Yüzölçümü: >| 11,400 km²
Nüfus: >| 216,100 (2005)
Nüfus Yoğunluğu: >| 19.0 kişi/km²
Kısaltma: >| KG-T
Vali: >| Kenesh Karachalov


Kırgız milli «Manas Ordo» kompleksi

Kırgız milli «Manas Ordo» kompleksi KUMOK(КУМОК) - Talas oblastının, Taşarık ayınlında yer alır. 1996-yıla kadar «Manas» koruma alanı idi. 1996-yılı resmi türde KUMOK denen statü verilmiştir. 1995-yılı «Manas» destanının 1000 yıllık bayramı uluslararası alanda geçmiştir. Şimdi 70`e yakın işçi burada çalışmaktadır. «

Manas Ordonun» ortaya çıkışı

Дуйнонун жалпы мусулмандары учун Мекке менен Мединанын ыйыктыгы, ислам динине болгон ишеними, ички дуйнолук касиети кандай болсо, кыргыз эли учун Манас жана анын кумбозу «Манас» эпосу жана аларга байланыштуу болгон ыйык жерлер: тоолор, эстеликтер, таштар (саймалуу, жазуулар), ункурлор, суулар, булактар, жер аттары ж.б биз учун ыйык жана сыймыктуу жай болуп саналат.

Ошол себептен атуулдарыбыз, ата-бабаларыбыз Кыргызстандын торт бурчунан ат арытып жол карытып издеп келишип, зыярат кылышып, ыйык тутуп, ыйман тилеп, келип-кетип турушкан жана азыр да салтка айланып уланууда. Ал гана эмес, бул ыйык жайга чет олколордон да келишип, изилдеп корушуп, элден сурамжылап, коргон билгендерин кагазга тушуруп, кумбоздун суротторун тартып алып, «Манас» эпосун билгендерден, алардан узундулорун жазып алып кетишкен жана азда болсо кыска да болсо басма беттерге макалаларды, билдируулорду берип турушкан. Изилдоочулор А.М.Беленицкий, М.Е. Массон кумбоздун бетиндеги жазууну окуп аны мындай деп чечмелешкен: «Бул кумбоз улуу урматтуу, кадыр барктуу, сый сыпаттуу, мартчылык менен боорукердиктин башаты, калем жана найза менен багындыруучу, эмирдин кен пейил, пакиза, оор басырык бактылуулардын улгусу, кудайга жагар таянычы, аялдан чыккан сырттан Кянизек хатундуку, Абука эмиридики. Алла алардын барган жайына бейиш айтсын, бул Рамазан айынын башында болду. Бул ай: Алланын тортунчу таянычынын ыйык берекелуу айы деген. Жазуунун аягы кумбоз 14- кылымдын кайсыл мезгилине таблица туура келери аныкталган эмес. Ал эми Манастын кумбозу турган Ташарык айылында 1864-жылы туулган, «Манас» эпосунун айрым болумдорун кагаз бетине тушургон, Манастын кумбозунун бетиндеги жазууларды изилдеген инсан Жусупбек уулу Токтогазы. Ал мындайча чечмелеген: «Саал кадн Буркенчекли бул ишти жанылоочусу, Алласы менен экоо бир бурка болду. Ага атасы ачуу кылардан пайдасына отмоду. Ушуну буткоргон кадн кайгылуу болду. Бу ой аяа эмес. Кадндыкы турк каднынан. Могер билги башек жоомарт кудай жоуй кадна кенешли тарабойлуу коп кишилер сан тусоп жан кылган. Баатыр жигиттерге башчысы болгон озунун оглудан эч адам намысын бербеген баатыр Манастын жайы». Жана башка коптогон окумуштуулар «Манас Ордонун» тарыхын изилдеп келуудо.

Manas kümbetinin tarihi

Республиканын чегиндеги байыркы эстеликтеринин ичинен элге кенири таанылган белгилуусу бул Манас бабабыздын кумбозу. Тилекке каршы илимий адабияттарда кумбоз жонундо маалыматтар кечирээк кездешет. « Манас» кумбозу жонундогу алгачкы кабар 1897-жылга В.В.Бартольддун «1893-1894-жылдарда илимий максат менен Орто Азияга баргандыгы жонундогу отчет» - деген эмгеги жарыкка чыккан мезгилге туура келет. Эстелик Орто Азиянын ири изилдоочусу профессор М.Е.Массон айткандай 1907-жылы А.С.Колесникова тарабынан биринчи жолу фотосуроттко тартылып алынган. Бирок бул сурот жоголуп кеткен, ошондуктан жарык коргон эмес. Ошондуктан Олуя-Аталык фотограф Ф.И.Белдермандын 1922-жылы тарткан фотосуроту «Кумбоздун алгачкы фотосуроту»- деп аталып журот. Ф.И. Белдерман 1937-жылы экинчи ирет суротко тартып алган жана ал суроттор бир нече жолу илимий эмгектерде иллюстрацияланган. Кумбоз жонундо тушунук жана эстеликтин суроту 1939-жылы жарыкка чыккан «Советтик кыргызстандын искусствосу» илимий макаласын жарыкка чыгарган. Тонкорушко чейин кочмон кыргыз элинин арасында «Манас» кумбозу ыйык жай, мазар катарында бааланган. Жол журуп бара жаткан Адам кыя отпой, зыярат кылып, куран окуп аттанган. Адамдар курмандыкка мал союшуп, тулоо откорушуп, Манас Атанын арбагынан биримдуулук, ынтымактуулук, ыймандуулук, токчулук, тынччылык суранган. Баласыздар зарлап перзент сурашып, оорулуулар ден соолук сурашып туноп кетишкен. 30-40-жылдардын экинчи жарымында «Манас» кумбозуно зор конул бурула баштады. Ал археологдор жана архитекторлор тарабынан изилденуучу обуект болуп калат. 1934-жылы басма создордо П.П. Ивановдун «Таластын баш жагынын тарыхы жонундогу маселеге карата» деген макаласы жарыяланып, анда «Манас» кумбозунун архитектурасы тууралуу айтылуу менен эстеликтин суроту да басылган. Кыргыз ССР Эл Комиссарлар Советинин алдындагы илим комитети менен Кыргыз педогогикалык институтунун директору Б.М. Зиманын жетекчилиги менен уюштурулган археологиялык экспедициясы 1937-жылы кумбоздун ички болугун казуу иштерин жургузгон. Кумбоздун чыгыш тарабындагы болугундо кийинчерээк коюлган эки табыт, ал эми борбордук болугундо адамдын ирээтсиз жаткан сооктору табылган. Илимий экспедицияга катышкан кызматкерлер менен жергиликтуу калктын окулдору кумбоздун алдында суротко тушушкон, ал суротту архивден музей-коруктун илимий кызматкерлери А.Жунушалиев жана М.Ибралиевдер табышып, музейдин фондусуна откоруп беришкен. 1938-жылы кумбозду кыргыз илимдер академиясынын тарых институтунун Александр Натанович Бернштамдын жетекчилиги астында Жети-Суу археологиялык экспедициясы изилдей баштаган. Экспедиция кумбоздун ичин эки ирээт казууга киришет. Кумбоздун жер пайынын алдында 1937-жылы табылган сооктон тышкары дагы жыгач табыт табылган. Бул бейиттердин денгээлинен томонууроок алгачкы эки олук жаткан. Чыгыш тарабындагы бейит менен катар 1937-жылы изилденген батыш тарабындагы бейит кумбоздукундой 25 х 25 см чийки кирпич менен жабылган. Бейиттин жер тамында эркектин скелети жаткан, скелеттин негизинде ал кишинин бою эки метрден ашык болгондугу далилденген. Кумбоздун бетиндеги арабча жазууну 1938-жылы А.М.Беленицкий толук окуган. Улуу архитектуралык эстелик катарында «Манас» кумбозу Кыргыз Республикасында биринчи ирээтте реставрацияга коюлган. Кумбоздун озу гана изилденбестен айлана тегереги да изилденген.

Manas Atanın «Han Orgosu»

Биздин Ğ°Ñ‚Ğ°-бабалар озунун башкарган инсандарын Ğ°Ñ€ дайым Хан оргого олтургузуп, атайын 12 канат боз уй которушкон. Анын сынары, Манастын 1000 жылдык маарекесине карата, “Хан орго” жасалган.”Хан Оргоонун бийиктиги 5 м, 70 см, диаметри 10 м, тундугунун диаметри 50 см. “Хан оргоо” демекчи атайын хандарга арналып колунан коору тогулгон усталардын, уздардын чеберчилиги менен жасалган. Бул боз уйдун кереге жана ууктары Талас районундагы Учэмчек айылынын тургуну Табил Рыскулбеков жасаган. Ички-сырткы жасалгаларын уздар: Молдокулова Ğš, Алапбаева Ğ£ ж.б уз чеберлер эмгектенишкен. Боз уй “Манас” эпосунун 1000 жылдык маарекесинде баш байгеге татыктуу болгон. Азыркы учурда бул зор боз уй булунбой Шайылдаева Жанылбубунун колунда сакталып турат.

Talastan çıkan Manasçılar

Манасчы- бул легендардуу “Манас” эпосун Ñ‹Ñ€ турундо тогуп айтуу. Бул жанр бир гана кыргыз элине гана тиешелуу. Ал эми Талас жеринен коптогон манасчылар чыккан. Маалымат боюнча эн жогорку денгээлдеги манасчылардын саны 19. Азыркы учурда ушул онор менен алектенген Жумалиев Асанкан (1947-ж), Сейдрахманов Назаркул (1951-ж), Жумалиев Анарбек (1958-ж).

Manasçılar mektebi

КУМОКде азыркы учурда Манасчылар мектеби иштеп жатат. Бул мектеп UNESCO уюмунун жардамынын негизинде мектеп тузулуп, Жумалиев Анарбек аттуу манасчы иштеп жаткан учуру. Анын кол алдында 7 жаш муун уйронуп жатат. Алар: Мырзаканов Ж, Ыдырыс уулу, Чокоев У, Нурлан уулу, Накыпов К, Мамыров М, Тилек уулу. Бул жаш манасчылар коптогон Мамлекеттик денгээлдеги конкурстарга катышышып келуудо.

KUMOK (КУМОК)`ün içindeki bölümler.

КУМОКдо коптогон объектилер курулган. Алар: администрациялык корпус, Манас таануу борбору, автоунаалар жайы, Манастын кырк чоросун чагылдырган копуро же арка, он тарапта “Манас Ğ°Ñ‚Ğ°” гулзарбагы, гулзарбактын ичинде Манас жана анын кырк чоросунун айкели чагылдырылган, сол тарапта Манас айылы, 2 кабаттан турган “Манас эпосунун” музейи, Манастын кумбозу, Манас кароол чокусу, элдик даарыгерлер борбору, тулоокана, улуттук Ğ°Ñ‚ оюндары ойнолуучу “Ğ°Ñ‚ майданы” ж.б кичи объектилер жайгашкан

Жылдык отчет

2005-жыл. Жалпы КУМОКко келген адамдардын саны 76 334 мин адам Тулоо 504, Уйлонуу 387, Чет олкодон 584; 19 олкодон келишкен.

2006-жыл. Жалпы КУМОКко келген адамдардын саны 78 876 мин адам Тулоо 750, Уйлонуу 647, Чет олкодон 233 алардын ичинен: АКШ-46, Германия-30, Франция-12, Янопия-7, Корея-26, Италия-2, Щвецария-7, Малайзия-2, Австралия-3 ж.б олколордон.

2007-жыл. Жалпы КУМОКко келген адамдардын саны Январь-3 641, Февраль-2 986, Март- 4 245, Уйлонуу 42, 38, 40, Чет олкодон 4, Тулоо 23, 25, 29, Демек, КУМОКко адамдардын жылдан жылга келиши кобойуп жатканы байкалды. КУМОКне салым кошкон инсандар. “Манас кумбозу” Мамлекеттин кароосуна алынгандан тартып томонку инсандар жетекчилик кылып келген. 1. Нурбеков Кенешбек - “Манас” музей коругунун директору (1990-1991). 2. Давлеталиев Усонбек - “Манас” музей коругунун директору (1993-1993). 3. Алибаев Досумбек - Кыргыз Мамлекеттик “Манас Ордо” комплексинин директору (1996-2000). 4. Сыдыкбеков Нуржан - Кыргыз Мамлекеттик “Манас Ордо” комплексинин директору (2000-2001) 5. Чынаев Женишбек - Кыргыз Улуттук “Манас Ордо” Комплексинин генералдык директору (2001-2005). 6. Чоюнбаев Ормошбек - Кыргыз Улуттук “Манас Ордо” Комплексинин генералдык директору (2005).

Чоюнбаев Ормошбек Жетигенович 15-январда 1955-жылы Талас районуна караштуу Талды-Булак айылында туулган. 5 баланын атасы. 1971-1978 жылдары Фрунзе шаарындагы Кыргыз Улуттук Университетинин Экономика факультетин аяктаган. Озунун ишин ушул убакка чейин жалан гана Мамлекеттик жумуштарда уланткан. Азыркы учурда КУМОК тун генералдык директору.

Talas İli.(Kırgızca: Талас областы).Kırgızistan`da Oblast olarak adlandırılan vilayetlerden biri.

Kırgızistan İller

Kaynaklar

Vikipedi

İlgili konular

batken batken i̇li başkent bişkek celal-abad i̇li issık-kul i̇li karakol (şehir) kırgızca kırgızistan manas

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.