Türkçe Bilgi: Tekiş Harezmşah

Tekiş Harezmşah (tam ismiyle: Alaaddin Tekiş Alā-al-Dunyā ve Din Abul-Muzaffer) d. ? - o. 1200) 1172 ile 1200 döneminde Harezmşahlar devletinin hükümdarlığını yapmıştır. Hükümdarlık dönemi 1072'de babası Harezmsah Hükümdarı İl Arslan öldüğünde hem Tekiş ve hem de küçük kardeşi Sultan Şah tahta geçme haklarını ilan ettiler. O zaman Cend şehri valisi olan Tekiş küçük kardeşinden daha önce ülkenin başkenti olan Gürgenç'e erişti ve hemen hükümdar ilan edildi. Ama bu hedefe erişmek için Harezmşah devletinin tabi olduğu Karahitay devletinin izini ve desteğini almış bulunuyordu. Kardeşi Sultan Şah ise şahlık iddiasından vazgeçmeyip Horasan'ın kuzeyine kaçıp Merv şehrinde kendi hükümdarlığını ilan etti. 1187'de Tekiş Nişapur'u eline geçirip oraya kendi oğlu Malik Şah'ı vali tayin etmesine rağmen Sultan Şah 1193'te ölünceye kadar Horasan diğer taraflarında (Merv, Tus, Saraks) bağımsız olarak hükümdarlık yaptı ve devamlı olarak Tekiş'i tehdit altında bulundurdu. Aleddin Tekis Harezmsah tahtını ele geçirmekte ve tahtın kendine ait olduğunu iddia eden kardeşi Sultan Şah'ın hücumlarına karşı koymakta Karahitaylılara büyük bir minnet borcu olması gerekmekteydi. Buna rağmen Tekis Karahitay kontrollerine ve özellikle Harezmsah topraklarında vergi toplamalarına ve Karahitay vergi memurlarına karşı gelmişti. 1172de Harezmsah'ın Karahitaylara ödemesi gereken yıllık tazminat geciktiği zaman Karahitaylar Harezmsah arazilerine hücum edip işgala etmeye başladılar. Bu Karahitay hücumunun bir nedeni de tahta göz dikmnis olan kardeşi Sultan Şah'ın Karakatyları kışkırtması ve kendisi tahat geçrese Karahitaylara daha uygun ve daha rahatça toplanan tazminat vereceğini onları inandırmsi idi. Tekis bu Karahitaylar hücumunu durdurmayı başardı . Bununla kalmayan Tekis karşı hücuma geçrek geceici olarak Buhara şehiri eline geçirdi. Diğer Harzmsah sultanları gibi Tekis'de ordusuna gereken askeri bulmak için bozkırdaki göçebe Türklerin bitmez bir kaynak olduğunu bilmakteydi. fakat bu türlü toplanan askeri birliklerin de eğitimi özellikle disiplini arzu edilen standartlara yetişmemekteydi. Sultan Tekis'in karısı Terken Hatunb ya bir Kıpçak veya Kangli prensesi idi ve Harezm'in kuzeyinde Dest-i Kıpçak'daki göçebe Türkler ona inadıkları için bu yörelerden asker toplamak bir bakıma koaylaşmıştı. 1195 kişinda Sultan Tıkış Şeyhun nehri kuzeyinde bulunan kKayır BükuHan üzerine bir sefer yaptı. Kuzey sınırlaraini savunmanın yanında Tıkış'ın en önemli askeri harekatları kardeşi Sultan Şah'a karşı hücum, Karahitaylara karşı savunma ve kuzey Horasan'a ve Ceyhun nehri kıyılarına yerleşmiş olan Gürlular üzerine olmuştur. Alaeddin Tekis hayatının son on yılında devletini kuzey ve batı İran'ı ele geçirerek genişletmekle geçirdi. Bu uğraşta başarılı olmasının baş nedeni Büyük Selçuklu Devletinin çökmesiydi. Irak'da büyük Selçuklulara karşı olan Bağdad'daki Abbası halifesi El-Nasır'ın da onayıyla 1192de Harzemsah orduları (şimdiki Tahran yakınlaraındaki) >Rey[ şehrine kadar ilerlediler. Bu ilerlemeyi önlemeye çalışan ve Büyük Selçuk Devleti sultanlığıuna aday olan Sultan III. Tuğrul bin Aslan (saltanatı 1176-1194) Harezmsah ödrusu ile Rey şehri yakında giriştiği çarpışma sonucu öldürüldü. Bundan sonra Harezmsah ordusu Batı İran'a doğru ileleryerek ta Hamedan'a kadar ilerledi. Bu ilerlem ile harezmsah ordularai eski Abbası İmparatorluğuna ait oolan ve hala Bağdad'daki Abbası Halifeleri tarafından sahip çıklian arazileri de ellerine geçirmiş oldular. Bağdad'daki Abbası halifesi Harezmsahların orta-asyadaki arazileri yanında Horasan ve batı İran yönetici hükümdarlığı teyit etmek zorunda kaldı. Fakat işgal edilen topraklar ile harezmsah ordularai arasında devamlı bir zıtlık ve çekişme bulunyordu ve bu bölgelrin halkı Harezmsahlıları hiç sevmiyorlardı. Sultan Alaeddin Tekis olduğu zaman batı İran'da bulunan Harezmsah ordularına karşı bir halk hücumu oldu ve Harezmsahlar orduları büyük zararlar verdi. Bu rekabet ve ordulara hücumlar tahta yeni çıkan Alaeddin Muhammed saltanat döneminde de devam etti. Dipnotlar Dış kaynaklar * Taneri, Aydın (1989) Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ISBN 975-389-110-5. * Kafesoğlu, İbrahim (1965), Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-617/1092-1229), Ankara: * [http://en.wikipedia.org/wiki/Ala_ad-Din_Tekish İngilizce Wikipedia "Ala_ad-Din_Tekish" maddesi (Erişim:27.6.2010) * Alaaddin Ata Melik Cüveyni, Tarih-i Cihan Güşa (Dünya Fatihi Tarihi) Çeviren: Mürsel Öztürk,(1999) Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları; ISBN 975-17-2206-3. (İngilizce çeviride Cilt II say.289-91, 357 ) * Encyclopedia Iranica'da "Tekiš b. Il Arslan" maddesi Burada bulunan bibliyografya listesi (Erişim:27.6.2010)

Kaynaklar

Vikipedi

Tekiş Harezmşah

Tekiş Harezmşah Hakkında Detaylı Bilgi

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar