Türkiye Ulusal Nirengi Ağı
Kısaca: 1910 yılında başlanmış olan ve 1942 yılında Meşedağ noktası başlangıç seçilerek 1944-53 yılları arasında yoğun çalışma ile bitirilen ...devamı ☟
1953 de bitirilen bu ağda: İstasyon sayısı 786 gözlenen doğrultu sayısı 3538 Laplace koşulu 98 baz sayısı 40 normal denklem sayısı 1432 = 786x2- (98+40+2) üçgen sayısı 1027 gözlenmiş bir doğrunun ortalama hatası 0"681 dengelemeden sonra üçgenlere ait ortalama kapanma hatası 0"907 maksimum üçgen kapanması 4"046 Ferrero bağıntısından 0"670 enlemde 0.19" (max. 0.44") boylamda 0.24" (max. 0.66") azimutda 0.35" (max. 0.60")
Bilinmiyenler arasında koşullar bulunan dolaylı ölçüler dengelemesi biçiminde olan hesap modelinde koşul denklemleri düzeltme denklemlerinin içinde yerine konularak hem koşul denklemleri ortadan kaldırılmış hem de bilinmiyen sayısı koşul sayısı kadar azaltılmıştır. Bu nedenle normal denklem sayısı istasyon sayısının iki katı alınarak (yöneltme bilinmiyenleri normal denklem kurulmadan önce yok edilmişlerdir) bulunan değerden 98 Laplace koşulu ve 40 baz koşulu çıkarılmıştır. Bulunan sayıdan Meşe dağı başlangıcı için iki bilinmiyen daha çıkarılmıştır. Çünkü bu noktanın koordinatları bilinen olarak kabul edilmiştir. Böylelikle normal denklemin boyutunu veren bilinmiyen sayısı 1432 elde edilmiştir.
Bu ağ 1953-54 yıllarında dolaylı ölçüler yönteminde (Variation of Coordinates) ABD'de (AMS=Army Map Services) bir UNIVAC bilgisayar sisteminde dengelenmiştir. Çünkü bu yıllarda Türkiye'de henüz bilgisayar yoktu. 786 durak noktasında 570 inin içinde bulunduğu triyangülasyon zincirleri, daha önceden azimut ve baz koşullu zincir dengelenmesi yöntemiyle Türkiye'de hesaplanmıştır. AMS bu zincir dengelemesi sonuçlarını geçici koordinat olarak değerlendirmiştir. 216 noktaya ait geçici koordinatlar ise AMS de hesaplanmıştır. Düzeltme denklemlerinin katsayılarını yalınlaştırmak amacı ile bütün ağ, Hayford Uluslararası elipsoidi üzerinde Lambert konform konik projeksiyonu üzerine alınarak (39paralel ve 35doğu meridyeni) dengeleme düzlem üzerinde yürütülmüştür. Asıl dengelemeye geçilmeden önce Laplace azimutları bir ön dengeleme ile kesinleştirilmiştir. Dengelemeden sonra Lambert koordinatlarından Coğrafi ve Gauss-Krüger koordinatlarına dönüştürülerek listelenmiştir. Bu elipsoid önce Ankara civarındaki I. derece noktalarından Meşe dağında çekül sapmaları sıfır alınmak ve Duatepe noktasına olan astronomik azimut Laplace azimutu kabul edilmek üzere uzayda yerleştirilmiştir. Ağ, Trakya'da Bulgaristan ve Yunanistan ile, Ege'de Yunanistan, güneyde Kıbrıs, güney doğuda Irak ve doğuda İran ile bağlantıları yapılmıştır. 1954 de yapılan dengelemede bilinmiyenlere ait maksimum koordinat hatası ±0.64 m olup Helmert hata elipsine göre konum hatası ±1.17 m dir.
Diğer taraftan ağ, 1950 yılında hesaplanan Avrupa datumu ED 50 ye göre hesaplanmış sekiz adet Yunanistan ağına ait noktalardan yararlanarak Türkiye ağındaki tüm noktalar ağın iç duyarlığı bozulmaksızın ED 50 sisteminde hesaplanmıştır. Böylelikle ülke I. derece nirengi ağının hem ulusal datum'da (TUD=Türkiye Ulusal Datum) ve hem de ED 50 Avrupa datumunda koordinatları vardır.
Ülke nirengi ağının II. derece noktaları, I. derece zincir arasında ve poligonlar ortasındaki boşlukları doldurmak amacı ile oluşturulan, birbirleri ile komşuluk bağlantıları sağlanmış yüzey ağları yapısındaki II. derece 1. basamak noktaları ile I.derece içindeki boşlukları doldurmak ve sıklaştırmak amacıyla kurulan II. derece 2. basamak noktalarından oluşmaktadır. 20 - 25 km kenarlı, Wild T3 aleti ile 12 dizi ölçülen II. derece 1. basamak noktalarının oluşturdukları yüzey ağları, çevredeki I. derece noktalar sabit tutularak topluca dengelenmiştir. 15-20 km kenar uzunluklu Wild T3 aleti ile 8 dizi gözlenen II. derece 2. basamak noktaları sıklaştırma noktaları olup bunlar çıkış veren I. derece noktaların hatasız oldukları varsayılarak nokta dengelemesi yöntemiyle hesaplanmışlardır. Ülke I.derece ağ içine 3320 adet II. derece nokta atılmıştır. Bu işlemler 1961 de bitmiştir. Bu noktalar arasına da kenar uzunlukları 4-15 km olan 55 000 adet III. derece nokta kenar uzunluğuna göre 3-8 dizi ve kenar uzunlukları 1-6 km olan 120 000 adet IV. derece nokta atılmıştır. III. derece noktalar ise I., II. ya da kendilerinden önce belirlenmiş III. derece noktalara dayalı olarak nokta dengelemesi yöntemi ile hesaplanmıştır. İki dizi ölçülen IV. derece noktalar dengelemesiz, önden kestirme yöntemi ile hesaplanmışlardır. Genellikle üzerlerine alet kurulmayan noktalardır ve fazla ölçü sonucunda bulunan koordinatların ortalaması alınarak hesaplanır.
Bu ağda iyileştirme çalışmaları olarak 155 baz Tellürometre MRA III ve 359 baz Range Master III ile ölçülmüş, birçok noktalardaki doğrultular yenilenmiştir. Bu ölçülere ek olarak Doppler, GPS, SLR ölçüleri 131 noktada enlem ve boylam ölçüleri ve 33 noktada enlem, boylam ve azimut ve 145 noktada enlem, boylam ölçüleri yapılmıştır. Bunlara ek olarak modern uzaklık ölçerle yapılan ek ölçüler ile ağın iyileştirilmesi çalışmaları devam etmektedir 98). Ülke nirengi ağının % 40 nın zemin tesisleri tahrip edilmiştir. Ağın 1954 de bu şekilde hesaplanması sonucu değerlerine Türkiye Ulusal Datum (TUD-54) denmiştir. Daha sonraları jeoid kesiti için orta zincir boyunca batı-doğu doğrultusunda 1961 yılına kadar 19 astronomi noktası daha alınmıştır. Astronomik ölçüler Wild T4 aleti ile yapılmış, her zincirin başında, ortasında ve sonunda birer astronomi (Laplace) istasyonu seçilmiştir. Boylam ölçülerinde yıldızların meridyen geçişlerinden yararlanılmış, ölçü ve zaman değerleri kronograf üzerine otomatik olarak kaydedilmiştir. Her istasyonda dört gece olmak üzere ve her gecede zenitin kuzey ve güneyindeki 15 zaman yıldızı ile deklinasyonları 75-80 derece olan üç yıldıza ölçü yapılmıştır. Enlem tayini ise genelde Harrobow-Talcott yöntemine göre her istasyonda iki gece olmak üzere ve her gecede 12 çift yıldıza ölçü yapılmak suretiyle tayin edilmiştir. Azimut tayini üç gecede 18 tam dizi olarak ve yer hedef noktasında Zeiss TSG pırıldaklarına bakılarak ölçülmüştür.
Kaynak:Prof. Dr. Muzaffer ŞERBETÇİ
Bu konuda henüz görüş yok.
