Ubeydullah Zakani
Kısaca: Ubeydullah Zakani hiciv ve fıkralarıyla tanınmış İran şair ve edibi. İsmi, Nizamüddin Ubeydullah'tır. İran'ın Kazvin şehrine bağlı Zakan nahiyesinde doğduğundan Ubeydi Zakani diye Ünlü oldu. Doğum tarihi bilinmemektedir. 1371 (H.773) senesinde vefat etti. Ubeydullah Zakani aslen, Kazvin'e göçmen olarak gelip yerleşen Beni Haface adındaki bir Arap kabilesine mensuptur. Şiraz'da ilim ve fen tahsil etti. Zamanın büyük alimleri arasına girdi. Kazvin'e dönüp kadılık ve medreselerde talebe y ...devamı ☟
Ubeydullah Zakani aslen, Kazvin'e göçmen olarak gelip yerleşen Beni Haface adındaki bir Arap kabilesine mensuptur. Şiraz'da ilim ve fen tahsil etti. Zamanın büyük alimleri arasına girdi. Kazvin'e dönüp kadılık ve medreselerde talebe yetiştirmekle meşgul oldu. Daha sonra Şiraz'a gelip meani ve beyan ilimlerine dair eserler yazdı. Yazdığı eserlerini Beni İncü hükümdarı Şeyh Ebu İshak'a takdim için saraya gitti. Fakat saray adamları hükümdarın yanında bir hicviyecinin, yergici zatın bulunduğunu söyleyerek huzura kabul etmediler. Ubeydullah Zakani hayretler içinde kaldı. Kendi kendine; “Hezel erbabı, alaycı kimseler daima padişaha yakın oldukları halde, alimler ve faziletli kimseler bundan niye mahrum kalıyor? İnsan niçin ilim tahsili için çalışıyor? Niçin sabahlara kadar medrese çerağının düşmanıyla latif dimağını yoruyor?” diye söylenip Ebu İshak'ın meclisine girmeden dönüp gitti ve şu rubaiyi okudu:
“Hükümdarın yanında hakir ve zelil olmak istemezsen, benim gibi ilim ve hüner sahibi olma. Zamane adamlarının yanında makbul olmak istersen...”
İyi, bir tahsil görüp, çok uzun bir ömür sürdüğü bildirilen Zakani; devrindeki huzursuzluk, haksızlık ve ikiyüzlülükleri bir takım şiirler ve hicviyelerle dile getirdi. Hiciv, alay, şaka tarzında eserler yazmaya başladı. Kendisine “bu kadar ilim hüner ve faziletin olduğu halde hicviye, fıkra, latife gibi aşağı şeylerle uğraşman doğru değildir.” dediklerinde, onlara, karşılık olarak şu şiiri okudu:
“İlim talebinde bulunursan günlük nafakanı kazanmakta zorluk çekersin. Git maskaralık yap, hiciv, alay, şaka tarzında şeyler söyle. Ancak küçükten büyükten o zaman hakkını alabilesin.”
Ubeydullah Zakani, Timur Han devrinde yetişmiş ediplerden Selman-ı Saveci, Hacuy-i Kirmani, İmad-i Kirmani ve Assar-i Tebrizi gibi olup, Hafız-ı Şirazi ile aynı zamanda yaşadı. Ünlü Tezkire yazarı Semerkantlı Devletşah (ALaüddevle Bahdişah Gazi-i Semerkandi) 10 Arap, 143 İran ve birçok da Türk şairinin hayatını ve eserlerini içine alan Tezkiret-üş-Şuara'sında; “Hiç kimse hiciv ve hezelde (alayda, şakada) Ubeyd'in derecesine yetişemez. O nadir latifeler yazan ilk hiciv şairidir.” demektedir.
Ubeydullah Zakani, Bağdat'a gidip orada görüştüğü edip Selman-ı Saveci'yi hicvetti. Rükneddin Amidülmük bin Kadı Şemseddin, Celayirlilerden Sultan Üveys, Muzafferilerden Celaleddin Şah Şuca' gibi zamanın hükümdarlarını medhetti.
Ubeydullah Zakani manzum (şiir) ve mensur (nesir) tarzında eserler yazdı.
Manzum eserleri: 1) Divan, 2) Uşşakname: Muzafferilerden Şah Ebu İshak için yazılmıştır. 3) Kasid-i Müşu Gürbe: Fare ve kedi mesnevisidir. 174 beyittir. Eserde kedi-fare mücadelesi içerisinde zamanın sosyal, politik bozuklukları, riyakarlıkları, idarecilerin kötülükleri anlatıldı. 4) Falname-i Vuhuşı Tuyur. 5) Hazliya vü Tazminat: Mizah şeklinde yazılan şiirlerdir.
Mensur (nesir) şeklindeki eserleri: 1) Ahlak-ul-Eşraf: O devir halkının ahlakı hakkında acı hicviyelerdir. 2) Sad-pend: Hikmetli yüz nasihatten meydana gelen bir eserdir. 3) Riş-name. 4) Falname-i Buruc: Fal ve falcıları alaya alan bir eserdir. 5) Risale-i Ta'rifat, 6) Risale-i Dilgüşa. 7) Navadir-ül Emsal: Darb-ı meseller vardır. 8) Mektubat-ı Kalenderan. 9) Risaleler.
Kaynak: Rehber Ansiklopedisi
Bu konuda henüz görüş yok.
