İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde kurulan Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsü`nün başına getirilmiştir. Bu tarihten itibaren hazırlamaya başladığı XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi`ni 1949 yılında ilk defa olarak yayımlamış bulunan Tanpınar, eserin ikinci cildini ömrü vefa etmediği için yetiştirememiştir. 1956 yılında eserini bazı değişiklik ve ilavelerle yeniden yayımlayan Tanpınar, bu eseriyle edebiyat tarihçiliğinde yeni bir dönemi başlatmıştır. Kendisinden önceki edebiyat tarihçilerinden, özellikle de Fuad Köprülü`den farklı bir metod kullanarak kendine özgü üslubuyla eserini oluşturan yazar, önsözde de belirttiği gibi A. Thibaudet ve H. Taine`in metodlarından yararlanmıştır.
XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Klasik Türk Edebiyatının farklı bir şekilde yorumlandığı uzunca bir "Giriş" kısmından sonra, "Garplılaşma Hareketine Umumi Bir Bakış" ismini taşıyan bölümle başlar. Burada Tanpınar, Türkiye`deki Batılılaşma hareketlerini, ta Lale Devri`nden başlayarak geniş bir perspektifte ve kendine özgü bakış açısıyla tahlil etmeye çalışır. Eserde daha sonra, "XIX. Asrın İlk Yarısında Türk Edebiyatı", "Tanzimat Seneleri", "Yeniliğin Üç Büyük Muharriri", "Şinasi`den Sonra Yeni Osmanlılar Cemiyeti", "Şinasi`den Sonra Nevilerin Gelişmesi 1851 - 1885 Yılları Arası", "Şinasi`nin Yanı Başında Ziya Paşa", "Şinasi`den Sonra Namık Kemal", "Namık Kemal`in Yanı Başında Ahmed Midhat Efendi", "Namık Kemal`den Sonra Recaizade Mahmud Ekrem Bey", "Namık Kemal`den Sonra Abdülhak Hamid", "Eski ile Yeninin Arasında Muallim Naci Efendi" ismini taşıyan başlıklar altında, 19 uncu asrın Türk Edebiyatı bütün yönleriyle okuyucuya tanıtılmaya çalışılır.
Yazıldığı dönemden bugüne kadar hemen bütün edebiyat tarihçilerini derinden etkilemiş olan XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 2006 yılında Prof. Abdullah Uçman`ın editörlüğünde ve Yapı Kredi Yayınları arasında tekrar basıldı ve bazı düzeltmelerle okuyucunun beğenisine sunuldu.
