Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Özne-Yüklem Uyumu

Kısaca: Özne-yüklem uyumu; Türkçe bir cümlede özne ve yüklemin şahıs (kişi), tekillik-çoğulluk ve olumluluk-olumsuzluk yönünden uyumlu olmalarıdır. Özne-yüklem uyumsuzluğu, anlam karmaşasına veya gramer açısından bozukluklara neden olur. ...devamı ☟

Özne-yüklem uyumu; Türkçe bir cümlede özne ve yüklemin şahıs (kişi), tekillik-çoğulluk ve olumluluk-olumsuzluk yönünden uyumlu olmalarıdır. Özne-yüklem uyumsuzluğu, anlam karmaşasına veya gramer açısından bozukluklara neden olur. Şahıs yönünden Dilbilgisi kurallarına uygun bir cümlede özne ve yüklemin şahıs yönünden uyumlu olması gerekir. Bu durum yüklemin, özneye ait şahıs eklerini alması anlamına gelir. Türkçedeki şahıs ekleri -m, -im, -n, -in, -sin, -k, -iz, -niz, -iniz, -siniz, -ler ve -sinler'dir. Bunlar büyük ve küçük ünlü uyumlarına uyacak şekilde değişiklik gösterirler: * (Ben) yarın Ankara'ya gideceğim. (1. tekil şahıs) * Sen neden onlarla gitmiyorsun? (2. tekil şahıs) * Ahmet benim en iyi arkadaşım(dır). (3. tekil şahıs. -dır ek-fiildir.) * Biz buraların en eski sakinlerindeniz. (1. çoğul şahıs) * Siz lütfen dışarıda bekleyin(iz). (2. çoğul şahıs) * Öğrenciler odalarına yerleştiler. (3. çoğul şahıs) Tekillik-çoğulluk yönünden Türkçede bir cümlenin öznesi tekil ise yüklemi de tekil, çoğul ise yüklemi de çoğul olur. Ancak bu kural her zaman aranmaz. Teklik-çokluk uyumu çoğul ekleri ve 3. çoğul şahıs eki ile sağlanır. * Elma yere yuvarlandı . (tekil-tekil) * Öğrenciler ödevlerini teslim ettiler. (çoğul-çoğul) Tekillik-çoğulluk uyumu her cümlede bulunmaz. Örneğin öznesi hayvanlar, bitkiler, soyut kavramlar gibi "insan olmayan" cümlelerde yüklem "genellikle" tekildir: * Sarı, turuncu yapraklar bahçeyi kaplamıştı. * Yüklemine göre cümleler ikiye ayrılır. * Komşunun kedileri bahçede oynuyordu. * Sınav sonuçları elimize ulaştı. Ancak edebi sanatların kullanıldığı cümlelerde yüklem "genellikle" çoğul olur: * Erik ağaçları baharın geldiğini müjdeliyorlar. Özneyi oluşturan varlıkların adedi belirtilmişse yüklem "genellikle" tekil olur: * Toplantıya sadece on bir delege katıldı. * Bu sabah iki kişi seni sordu. Cümledeki eylem "toplu halde" yapılmışsa yüklem "genellikle" tekil olur: * İşçiler çalışma koşulları nedeniyle grev yaptı. * Askerler karargah binasının önünde toplandı. Ancak eylem şahıslar tarafından "teker teker" yapılmışsa yüklem "genellikle" çoğul olur: * Öğrenciler ayakkabılarını boyuyorlardı. Özne belgisiz zamir olduğunda yüklem "genellikle" tekil olur: * Çoğu, adımı dahi duymamıştı. * Herkes dışarıda toplansın. * Kimse ödevini yapmamış.

Olumluluk-olumsuzluk yönünden

Türkçede özne olarak kullanılan bazı sözcükler sürekli olarak olumlu, bazı sözcükler ise sürekli olarak olumsuz anlam taşırlar. Bu nedenle olumlu bir özne ile olumsuz bir yüklem veya tam tersi kullanıldığında ortaya anlam karmaşası çıkabilir ve cümle gramer açısından hatalı hale gelir. * Herkes törene katıldı. * Törene kimse katılmadı. * Hiçbir şeyde gözüm yok. * Gösteriye ne annem ne de babam gelebildi.

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Yüklem
2 yıl önce

biridir. Yüklemler fiil veya isim soylu olabilir: Öğretmen sınav kâğıtlarını dağıttı. (fiil yüklem) Kapıyı çalan postacıymış. (isim yüklem) Fiil cümlelerinde...

Yüklem, Cümle, Dil, Nesne, Osmanlıca, Sözdizimi, Taslak, Tümleç, Türkçe, Özne, Ekfiil
Biçimbilim
2 yıl önce

sadece uyumluluk aranır, mesela; özne-yüklem uyumu, çoğul isimlerde yüklem de çoğul olur ya da yazmak fiilinin özneye göre (yazıyorum, yazıyorsun) çekimi...
Estonca
2 yıl önce

günlük konuşmada bu durumla karşılaşmak olasıdır. Estonca, özne-yüklem sırası itibarıyla, Özne-Yüklem-Nesne düzenine sahiptir. Estonca lehçeler Güney ve Kuzey...

Estonca, Almanca, Avrupa, Avrupa Birliği, Danca, Dil, Dil aileleri, Estonya, Fince, Finlandiya, Fransızca
Moğolca
2 yıl önce

ailesinde sınıflandırılmış olmakla birlikte, sondan eklemelilik, cümlede özne-nesne-yüklem sıralaması ve dillerin dilbilgisel olarak cinsiyetsiz olması gibi...

Moğolca, Moğolca
Altay Dilleri
2 yıl önce

sınıflandırılmış dillerin arasındaki sondan eklemelilik, cümlede özne-nesne-yüklem sıralaması ve dillerin dilbilgisel olarak cinsiyetsiz olması gibi...

Dil dilleri, Ural Altay dil aileleri, Avrupa, Azerbaycan Türkçesi, Başkurt Türkçesi, Buryatça, Dil, Gagauz Türkçesi, Gökoğuz Türkçesi, Japon, Kazak Türkçesi, Kazan Tatar Türkçesi
Türkçe
2 yıl önce

eklemeli olması ve ünlü uyumu gibi dil bilgisi özellikleri ile karakterize edilir. Dil, tümce yapısı açısından genellikle özne-nesne-yüklem sırasına sahiptir...

Türkiye Türkçesi, Türkiye, Dil, Dilbilim, Ural-Altay Dil Ailesi, Diller, Türk, Osmanlıca, Arapça, Abide, Afganistan, Türk dili, Edebiyat, Orta Asya, Tatarca, Azerice, Türk Dil Kurumu
Yakutlar
2 yıl önce

eklemeli olması ve ünlü uyumu gibi dil bilgisi özellikleri ile ön plana çıkar. Dil, tümce yapısı açısından genellikle özne-nesne-yüklem sırasına sahiptir....

Yakutlar, Acaristan, Afganistan Türkleri, Ahıska Türkleri, Altay Özerk Bölgesi, Amur, Azerbaycan, Batı Trakya, Baykal Gölü, Başkortostan Cumhuriyeti, Bulgaristan Türkleri
Türkçe Dilbilgisi
6 yıl önce

kurala uyar: Büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu. İlk hece kalınsa sonraki kalın, inceyse sonraki de ince olduğunda büyük ünlü uyumu, ilk hece düzse sonraki...