1487’de doğdu. İsmail-i Safevi diye de bilinir. Türklerin Hatay kabilesindendir. 1493’te babası Haydar, Şirvan Hükümdarı Sultan Yakub’un kuvvetleriyle yaptığı muharebede öldürüldü. İsmail Safevi ve kardeşleri, dayısı Sultan Yakub tarafından ölümden kurtarılıp, Şiraz Valisi Mansur Bey Purnak’ın yanına gönderildi. Şiraz Valisi, İsmail Safevi ve kardeşlerini hapsettirdi. Akkoyunlu Rüstem Bey tarafından kurtarılan Şah İsmail Safevi ve kardeşleri, Erdebil’e gittiler. İsmail, babası Şeyh Haydar’ın müridleri tarafından saklanarak gizlendi. Geylan, Gaskar, Rast ve Lahican’a gidip, gizlice faaliyette bulundu. Babasının müridleri ve dostları, etrafında toplandı.
1500’de harekete geçen İsmail Safevi, Şirvan’a varıp babasının katili olan Ferruh Yesar’ı katletti ve Şirvan’ı aldı. 1501’de Âzerbaycan’ı ele geçirdi. Akkoyunlulardan Arran ve Diyarbekir Hükümdarı Elvend Beyi, 1502’de mağlup edince Tebriz’e geldi. Tebriz’i merkez yaptı ve merasimle taç giyerek “Şah” unvanını aldı. Şah İsmail’in kurduğu devlete ve hanedana, dedesi Safiyeddin Erdebili’den dolayı Safeviler denildi. (Bkz. Safeviler)
Şah İsmail, kurduğu devleti, bozuk Rafizi inancıyla teşkilatlandırıp, yayılma siyaseti takip etti. Bütün İslam ülkelerine halife, mürid ve fedailerini gönderip, aleni ve gizli Safevi propagandası yaptırdı. 1503’te Irak-ı Acem, Fars ve Kirman’ı, Kazaran’ı büyük katliam ve tahriple zaptetti. Kazaran’ı alınca oradaki Ehl-i sünnet alimlerinin hepsini kılıçtan geçirdi. Bu katliamları, Osmanlı Devletinin tepkisine sebep oldu. 1504’te Yezd’i alıp, kışın İsfahan’a geldiyse de Osmanlı-Safevi münasebetleri düzelmedi.
1505’te Kazvin’e gelip, Eshab-ı kiramdan, büyük mücahid, Seyfullah lakaplı, Irak Fatihi Halid bin Velid soyundan gelen Halidiyyeleri imha etti. 1507’de Dulkadirli Alaüddevle Beyi mağlup etti. Erciş, Ahlat ve Bitlis’i ele geçirip, Elbistan’a kadar ilerledi. Diyarbekir Hakimi Emir Bey, Şah İsmail’e bağlılığını arz ettiyse de, ekserisi Sünni olan şehir ahalisi, Safeviler’i kabul etmedi. Diyarbekir, uzun mücadelelerden sonra, Safevi tahakkümü altına girdi.
1508’de Bağdat’ı aldı. Şehirde büyük tahribat ve katliamlarda bulundu. Başta İmam-ı A’zam Ebu Hanife hazretlerinin Azamiye’deki türbesini ve Ehl-i Beyt’ten, büyük alim Abdülkadir-i Geylani hazretlerinin ve daha pekçok Ehl-i beyt, Eshab-ı kiram ve Ehl-i sünnet alimlerinin kabir ve türbelerini tahriple, Müslümanları katlettirdi. Bağdat’a vali tayin edip, Abbasi halifeliğini küçültmek için ona “Halifet-ül-hülefa”, yani halifelerin halifesi unvanını verdi.
1509’da Bakü’yü zaptetti. Safevilerin doğusundaki Sünni Özbekler, Horasan’ı ele geçirince, Özbek Hanı Muhammed Şeybani Hana haber gönderip, bölgeden çıkmalarını istedi. İsteği kabul edilmedi. 1510’da vuku bulan savaşı Safeviler kazandı. Esir edilen Muhammed Şeybani Hanın kafasını kestirip, kafatasını şarap kadehi yaptırdı; derisine de saman doldurarak, zafer alameti olarak Osmanlı Sultanı Bayezid Hana gönderdi.
1511’de Maveraünnehir Seferine çıktı. Belh dahil Maveraünnehir’deki birkaç şehri antlaşmayla alıp, Irak’a döndü.
Şah İsmail, bizzat katıldığı seferlerle hakimiyetini genişletirken, İslam ülkelerine gönderdiği dai denilen halifelerine de Safevi ideolojisini propaganda ettirip taraftarlarını çoğaltarak, Rafiziliği yaydırıyordu. Anadolu’daki dailerinden Şeytan Kulu da denilen Şah Kulu Baba Tekeli de Güney Anadolu’da faaliyet gösterip, Safevi propagandası yapıyordu. Şah Kulu, on beş bin kişilik silahlı kuvvet toplayıp Sultan İkinci Bayezid Han (1481-1512) zamanında, 1511’de isyan etti. Konya ve Kütahya civarında pek çok tahribatta bulundu. Üzerine gönderilen kuvvetleri bozdu. Sivas yakınındaki Gedik Hanı mevkiinde, Vezir-i azam Hadım Ali Paşa tarafından öldürüldü. Taraftarları İran’a sığındı. Şah Kulu’nun taraftarları, yolda kervan soygununa katılınca, Şah İsmail bunları cezalandırdı.
1512’de, Emir Ahmed İsfehani’yi, Maveraünnehir Seferine gönderdi. Safevi ordusu, Özbeklere yenildi. Özbekler, Horasan’ı tekrar ele geçirdiler. Şah İsmail, bizzat Horasan’a gidip, bölgeyi tekrar Safevi hakimiyetine aldı. Safeviler, Osmanlı Devletinin aleyhine Mısır Memlukları ve Hıristiyan alemiyle iyi münasebette bulundular. Sünni Özbek Hanı Ubeyd Han, babası Muhammed Şeybani Hanı katledip, kafasını şarap kadehi yapan Şah İsmail’e karşı Osmanlı Sultanı Selim Handan yardım isteyip, ittifak teklif etti. Yavuz Sultan Selim Han (1512-1520), bu talep ve teklifle Rafizi meselesini halletmek için, Şah İsmail’e, ağır ithamlar bulunan arka arkaya üç mektup gönderdiyse de, Şah bunlara hiç cevap vermedi.
Osmanlılar, 1514’te İran Seferine çıkınca, Sultan Selim Han, İstanbul’dan Doğu Anadolu’ya kadar gelmesine rağmen, Şah İsmail meydana çıkmadı. Şah İsmail’e gönderilen son mektupta, Sultan Selim Han, Safevi Şahı için ağır ifadeler kullanınca, Çaldıran Meydan Muharebesine çıkmak zorunda kaldı. Bu namede; Osmanlı ordusunun uzun bir yoldan gelip epeyden beri muharebe için düşman ordusu aramasına rağmen meydana çıkan olmadığı, padişahların ellerindeki memleketlerin nikahlıları olduğu, erkek ve yiğit olanın onu namahreme (yabancıya) çiğnetmeyeceğinden bahsedilerek; Şah İsmail’e miğfer yerine yaşmak, zırh yerine çarşaf giymesi tavsiye edilerek, ayrıca kadın elbiselerinden hırka, şal ve çarşaf gönderildi. Şah İsmail bu ağır ifadeli name ve elbiseler üzerine, devrin en büyük devleti Osmanlılarla muharebeyi kabul etmek zorunda kaldı.
23 Ağustos 1514 tarihinde meydana gelen Çaldıran Meydan Muharebesinde, Şah İsmail ve Safevi ordusu, Osmanlı ordusu ve Sultan Selim Hana bir gün bile mukavemet edemedi. Çaldıran’da, Safevi ordusu, Osmanlı teknik üstünlüğü ve kuvvetli imanı karşısında eriyip gitti. Şah İsmail; tahtını, tacını ve hatununu muharebe meydanında bırakıp, kaçtı (Bkz. Çaldıran Muharebesi). Tebriz’e çekildi. Mağlubiyet üzerine, teselliyi içkide aradı. Kendini bütünüyle içkiye verip, zevk ve eğlenceye düşkün, sefih bir hayat yaşadı. Özbekler, Horasan’a tekrar sahip oldular.
Şah İsmail, içki ve zevk aleminde günlerini geçirirken, Safevi devlet adamları harekete geçti. Bebek yaştaki oğlu Tahmasb Safevi, atabeg ilan edildi ve Emir Sultan Han da yardımcı tayin edildi. Şah İsmail, sefahat alemindeyken, Osmanlıya karşı kini azalmadı. Alman İmparatoru Şarlken’e mektup gönderip, Osmanlı Devletine karşı yardım ve ittifak talebinde bulundu. Fakat Şah İsmail Safevi; tahriki sonucunda Osmanlı Devletine karşı Hıristiyan aleminin çıkardığı ordunun, 1526’da Mohaç’ta mağlubiyetini göremedi.
Şah İsmail, 23 Mayıs 1524’te Âzerbaycan’ın Serab şehrinde öldü. Cenazesi Erdebil’e getirilip, Şeyh Safi’nin yanına gömüldü. Cesur, intikamcı ve zevkine düşkün olan Şah İsmail’in, aynı zamanda Türkçe, Farsça ve Arapça şiirleri mevcuttu. Hece ve aruz vezninde şiirlerin toplandığı Divan’ından başka, Dekname’si de vardır.
