} } Çift toynaklı hayvanlarda görülen viral bir hastalıktır. Halk arasında Tabak veya Dabak olarak adlandırılır. Hastalığın Tanımı Evcil veya yabani tüm çift tırnaklı hayvanlarda görülebilen, Kronik durumlarda zayıf ve yavru hayvanlarda ölüme sebebiyet veren, genellikle et, süt ve iş gücü kaybına sebep olan viral bir hastalıktır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca İhbari mecburi hastalıklar arasında yer almaktadır. Tarihi Hastalık İlk kez 1546 yılında Hieranymus Fracastorius tarafından tanımlanmıştır. Ülkemizde ise ilk olarak 1914 yılında istatistiki bilgi olarak kayıt ama yunus alageyik buna mudale edmştir Etkeni Picorna virüsler grubu içinde Aphtovirüs alt grubundandır. Virüsün bilinen yedi adet tipi vardır. A, O, C, Sat 1, Sat 2, Sat 3 ve Asia 1 tiplerinin yanında, bunların da birçok alt tipleri mevcuttur. Özellikleri Hatalığın etkeni virüs * Sıcak havayı, Yüksek sıçaklığı, Direk güneş ışığını sevmez, * Direk güneş ışığı virüs ün tahrip olmasına sebep olur, Direk güneş ışığına maruz kalmadığı şartlarda ** 40 C° 12 saatte, ** 60-65 C° 30 dakikada, ** 85 C° ise hemen tahrip olur. (sütü kaynatmak, eti kaideye uygun şekilde pişirmek virüsü temizler) * Virüs normal hava şartlarında (ör: oda şartları) yaşamını sürdürür, * Virüs bilinen bir çok dezenfektan a karşı dayanıklıdır. * Virüsün dayanıksız olduğu dezenfektanlar şunlardır. ** Potasyum hidroksit (KOH ) ** %4 soda, asitler ( Sirke asiti ) ** %1-2 NaOH ( Sudkostik ) Hastalık etkeninin normal koşullarında yaşama standartları * Donmuş sperma ( -270 C° ) 30 gün * Yapağı 24 gün * Deri ve kıllarda 28 gün * Kuru ot ve danelerde 130 gün * Ayakkabı ve lastik çizme 80-100 gün * Toprakta 28 gün * Dondurulmuş taze et de 1 yıl süreyle hastalık yapma etkinliğini korur. Yayılması Hastalığın yayılışı 2 farklı unsurla gerçekleşir ; 1- Hasta Hayvanlar * Bunların ağız salya akıntısı * İdrak ve dışkıları * Sütü * Mihraklarda oluşan vezikülerin patlası ile ; 2- Taşıyıcı hayvan ve kaynaklar * Fare, Kuşlar, Yaban domuzu, Kanatlılar hastalığın yayılmasında rol oynar. * Suni tohumlama ( Hastalıklı sperm veya malzeme ile ) * Hastalıklı ortamda bulunan kaba yem, hayvan altlığı, su, * Hastalıklı ortamda kullanılan elbise, kıyafet ve malzemenin (sağım makinesi, kaşağı, zincir) dezenfekte edilmeden kullanılması, * Hayvan nakilleri ( Hastalıklı hayvan, malzeme veya dezenfekte edilmemiş taşıma araçları ile), * Hastalıklı hayvan ürünlerinin gerekli işleme tabi tutulmadan piyasaya sürülmesi hastalığın salğın haline gelmesinde önemli rol oynar. Belirtiler Etken kuluçka dönemini ( sığırlarda min. 2-7, Koyunlarda 1-6 gün )bitirdikten sonra; * Yüksek ateş (40-41 C°) * Durgunluk, iştahsızlık, * Süt verimi kaybı, * Sürüden geri kalma. * Hayvanın dilinde, yanaklarında, dudakların iç kısmında ve diş etlerinde mercimekten fındık büyüklüğüne kadar ulaşabilen içleri su dolu kesecikleri ( vezikül ). Bu kesecikler dil hareketleri ve çeşitli nedenlerle patlar buna bağlı olarak ** İç ağız bölgesinde kızarıklık, Yem yememe, Ağızdan salya akması, ağız salya akması, dilin soyulması, dilin dışarı çıkması görülür. * Ağız bölgesinde oluşan veziküller ayak ve tırnak arası bölgede de görülebilir. Buna bağlı olarak, ** Tırnak arasında oluşan yaralar, kızarıklık, apse ve ilerleyen dönemlerde tırnak düşmesi görülebilir. * Meme yangıları sebebiyle; ** Hayvan buzağının emmesine dahi izin vermez, ** Ağrı çeker, ** Sağımı reddeder, ** Süt verimi düşer. ** İlerleyen dönemlerde mastitis görülebilir. ** Buzağı, kuzu ve oğlaklar da hastalık belirtileri tam olarak görülmeden ani ölümlere rastlanabilir. Hastalık insanlarda da lokal ve hafif etkili olarak görülebilir. Belirtisi ağız ve el bölgesinde su dolu kabarçık oluşumu şeklindedir. Çocuklarda daha etkilidir. Teşhisi Ağız bölgesinde salya, köpüklü akıntı ve/veya tırnak arası bölgesinde oluşan nekrozlar ( yaralanmalar ) ön teşhis için en belirli görüntüdür. Bu nekrozlar meme bölgesinde de görülebilir ama bu teşhis için tam bir ayrım sağlamaz. Tedavisi Viral bir hastalıktır ve tam olarak tedavisi yoktur. Korunma Tedbirleri Şap Hastalığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı salğın hastalıklar mücadele proğramında yer alan bir hastalıktır. Bu yüzden yurt genelinde 6 ayda bir aşılama proğramı gerçekleştirilir. * Mümkün olduğunda dezenfekte olmadan ahırlara girilmemelidir. * Ahırların duvarları, tabanı, yemliği kolay dezenfekte edilebilecek malzemeden inşa edilmeli ve dezenfeksiyonu düzenli bir şekilde yapılmalıdır. * Hayvanların devamlı bağlı kaldığı ahırların yanında yeni alınan hayvanların bağlanacağı ayrı bir bölüm inşa edilmelidir. * Bakıcıların ahıra girerken özel elbise ve çizme giymeleri sağlanmalı ve başkalarının ahıra girmelerine izin verilmemelidir. * Bakıcıların veya hayvanların ahıra giriş-çıkışta üzerine basacakları dezenfektanlı paspasların kapı önlerinde bulunması gerekmektedir. * Sağımlardan önce ellerin, memelerin ve sağım ekipmanlarının her seferinde dezenfeksiyonuna titizlikle dikkat edilmelidir. * Hayvanlar sistemli olarak şap hastalığına karşı koruyucu olarak aşılatılmalıdır. * Bölgeye yeni getirilen hayvanların hastalığı taşıyıp taşımadığı takip edilmelidir. * Aşısız hayvanlar ahıra sokulmamalıdır. * Hastalıktan şüpheli hayvanlar hemen ayrı bir ahıra alınmalıdır. * Hasta hayvanla ilgilenen bakıcı diğer ahırlara girmemeli, giydiği elbise ve çizmeler o ahırda kalmalıdır. * Hasta hayvanın bulunduğu ahırdan çıkarılan artık yem ve altlıklar derhal yakılmalıdır. * İhbari mecburi bir hastalıktır. Görülmesi durumunda Tarım bakanlığı teşkilatına haber verilmesi gereklidir.
Kaynaklar
* - Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Şap Enstitüsü * - Şap Hastalığı Mücadele Talimatı, TKB, KKGM Linkler * - Uluslararası Salgın Hastalıklar Ofisi, OIE
