Aşık Elesker (Aşık Elesger,Aşıq Elesger), 19.yy. Azeri saz üstadlarının en önemli temsilcisi, Azerbaycan aşık edebiyatının klasiklerinden biridir. 1821 yılında şimdi Ermenistan topraklarına katılmış eski bir Türk yurdunda, Basarkeçer`in Ağ-kilse (Ağkilise) köyünde aşık şiirinin ve sazın vurgunu olan Elimemmedin ailesinde dünyaya geldi. Elesker 14-15 yaşlarında köyün zenginlerinden Kerbelayı Kurban`a hizmetçi olarak verildi. Onun kızı güzel Sehinbanı`yı sevdi,kızdan sevgisine karşılık aldı. Kerbelayi Kurban`m kardeşi Pullu Meherrem onların kavuşmasına imkan vermedi, Sehinbanı`yı oğlu Mustafa`ya aldı.
Bu olaydan sarsılan Elesger saz çalmaya, söz koşmaya başladı. Babası onu 16 yaşında Kizılvenkli Aşık Ali`ye uşak verdi. Elesker aşıklık sanatının sırlarını üstadı Ali`den öğrendi. Azerbaycan aşık kültürünü araştıranlardan Hümmet Elizade, onların `üstad-çırak` münasibetleri konusunda şunları yazar: "Aşık Elesker, üstadı Aşık Alı ile düğün, nişan meclislerine gittiğinde bazen onun dediklerine kulak asmaz, kendi şiirlerini okurmuş. Elesker`in bu hareketi üstadının hoşuna gitmezmiş, bu hareketten vazgeçmesi için ona nasihatler edermiş. Bir gün yine büyük bir düğün meclisinde üstadla çırak arasında bir sürtüşme olur. Aşık Ali`nin sözü Elesker`e dokunur, Elesger öfkelenir. Üstadı ile atışmayı kafaya koyar. Meclis iki tarafa ayrılır. Bir taraf Aşık Ali`yi, o biri taraf Elesker`i müdafaa eder. Üstad-çırak biri biri ile ters düşer, aralarından çok "herbe-zorbalar, üstadnameler, di-vaniler, teenisler ve dudakdeymezler" gelip geçer. Nihayet Elesker açıkça ve şimdiye kadar hiçbir aşık tarafinden karşılığı söylenemeyen "A yağa-yağa" teenisini söyler. Aşık Ali, Aşık Elesker`e cevap veremez; meclisi bırakıp gider. Bu hadiseden sonra Elesker, üstadından ayrılır, müstakil bir sanatkar gibi aşıklığa başlar. Elesker, üstadını bağlaması neticesinde geniş kitle arasında daha büyük şöhret kazanır. Yakın ve uzak yerlerden çok çırak Elesker`in yanına gelir."
19. yy. ortalarına doğru artık Aşık Elesker bütün Kafkasya`da tanınan bir aşık oldu. Tiflis`de Rusça yayınlanan "Kavkaz" gazetesi 1851 yılında ondan, olağanüstü sesi, saz çalma mahareti ve söz koşma kabiliyeti olan bir sanatkar olarak söz eder. Sevgilisi Sehinbanı`dan zorla ayrı bırakıldıktan sonra, Aşık Elesker 40 yaşına kadar bekar kalmış, 1862 yılında, Kelbecer`in Yanşak köyünden olan Anahanım`la evlenmiştir. Elesker`in oğlu Aşık Talib de üstad bir aşık olarak tanınmıştır.
Elesker, aşık şiirinin bütün türlerini kapsayan zengin bir miras bırakıp gitmiştir. Hayatta olduğu donemde hiçbir kitabı yayınlanmadığından, şiirlerinin büyük bir kısmı kaybolmuştur. Şiirlerinin büyük kısmı sözlü gelenekte devam ettiği için onlar da yazıya alınmamış, zaman geçtikçe unutulmuş, hafızalardan silinmiştir.
1918 yılında Ermenistan`da iktidara gelen Taşnaklar, Azerbaycan Türkleri`ne karşı bir soykırıma başlayınca, Aşık Elesker, ailesi ile birlikte göçüp Azerbaycan`ın Terter bölgesine yerleşmiştir. Burada bir müddet değirmencilik yapmış ve ihtiyar çağlarında yazdığı şiirlerinin birinde kendi durumundan acı acı şikayetlenerek şöyle demiştir:
Dad senin elinden çerx-i kecmedar,
Üreyimdeyüz dermansız yaram var,
í‚şıq deyirmançı, ağa çarvadar,
Serraf gelsin bu bazarı dolaşırı.
Çağdaşlarının hatıralarına göre Aşık Elesker, uzun boylu, alnı açık, iri yapılı, bedence çok sağlam ve kuvvetli bir adam olarak anlatılır. Kara gözleri, kalın, kara çatma kaşları, dolgun yüzü varmış.
Aşık Elesker 1921 yılında durumu nisbeten düzelince yeniden doğduğu köye, Ağkilse`ye dönmüş, lakin yaşlılık ve hastalık yüzünden artık saz çalıp söz koşamamıştir. 1926 yılı Mart ayının 7 sinde tahminen 106 yaşında Ağkilse köyünde vefat etmiş, burada da defnedilmiştir. 1988 yılında Basarkeçer bölgesi Türk halkının Ermeniler tarafından göçe zorlanması ile buradaki Türkler yeniden topraklarını terketmişlerdir.
Aşık Elesker`in Ağkilse köyündeki mezarına da hakaret eden Ermeniler buradaki birçok Türk-müslüman abidesi gibi, bu mezarı da yok etmişlerdir.
Elesger`in Türkiye`de bilinen ve söylenen güzel bir şiiri:
çerşenbe gününde,çeşme başında
göynüm bir ala göz hanıma düşdü
attı müjgan ohun keçdi sinemden
cadu gamzeleri ganıma düşdü
işaret eyledim halımı bildi
gördüm hem gözeldi hem ehl-i dildi
yüzünü buladı gözünnen güldü
gülende gadası canıma düşdü
elesgerem her elmden halıyam
dedim sen dertlisen men yaralıyam
dedi nişanlıyam, özge malıyam
sındı gol ganadım yanıma üşdü
Eserleri
- Aşıq Elesger Eserleri. Toplayanı ve tertib edeni Hümmet Alizade, Bakı, 1934, 1935, 1937, 1963.
- Aşıq Elesger. Toplayanı ve tertib edeni İslam Elesgerov. C. I-II, Bakı, 1971
- Azerbaycan Aşıqları ve El Şairleri, Cl, Bakı, 1987.
Kaynaklar
- Celal Abdullayef; "Aşıg Elesger`e Kayıtmak Serti İle", Dil ve Edebiyyat Dergisi, 1(5), Bakü 1972.
- Musa Adilof; "Aşıg Elesger`in Anadan Olmasının 150.illiyi", Dil ve Edebiyat Dergisi, Bakü 1972.
- İnayet Akyüz; İğdır Azerileri`nin Halk Edebiyatı Örnekleri, Erzurum 1968, (Mezuniyet tezi) *Hamid Arash; Aşıg Yaradıcılığı, Bakü 1960.
- Haver Arash; í‚şık Elesker, İstanbul 1984.
- Paşa Efendiyev; Halgın Söz Xezinesi, Bakü 1985, 248-250. Aşig Elesger, Bakı 1963.
- Vaqif Veliycv; Azerbaycan Folkloru, Bakü 1985, 216-222.
- Azerbaycan Edebiyyah İncileri/Bayatı, Qoşma, Tecnis, Bakı 1988 105-109; 251-265; 470-481; 540-542; 558-561
- Aşıg Elesger, 2 cilt, Bakü 1972. (Elesker`in doğumunun 150. yılı münasebetiyle bir heyet tarafından hazırlanmıştır.)
- Aşıglar,Bakü 1960. Aşiglar, II. hisse, Bakü 1937.
- İ. Babayev, İ. İmran Aşrafoğlu vd.; Azerbaycan Şifahi Xaİ£ Ede-biyyatı, Bakü 1970.
- Pertev Naili Boratav; Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği,
- Hikmet Drzdaroğlu; "í‚şık Elesger (1837-1926)", Fikirler, İzmir, S.,266-267,31 Mart 1944.
- Hikmet Dizdaroğlu; "Aşık Elesger`in Neşredilmemiş Şiirleri", Fikirler, 5.304-305, 310-311, 311-312, 316-317, 320-321, 322-323,1 Ocak 1946-1 Ekim 1946 (6 sayı).
- Paşa Efendiyev; Azerbaycan Şifahi Xalg Edebiyyah, Bakü 1981,211-222.
- İslam Elesgerov; Aşıq Elesger, Bakü 1956.
- İslam Elesgerov; "Aşığ Elesger Sen`etkarhğımn Be`zi Hu-susiyetleri", Dil ve Edebiyyat Dergisi, Bakü 1971.
- Himmet Elizade; Azerbaycan Aşıqları I, Bakü 1929; II, Bakı 1930.
- M. İbrahimof; Aşıq Poeziyasında Realizm, Bakü 1966.
- F. Qasımzade; Azerbaycan Edebiyatı Tarihi II. Cilt, Bakü 1960.
- Zeynelabidin Makas; Aşıq Elesger (Hayatı, Sanatı, Şiir ve Hikayeleri), Erzurum 1974. (Mezuniyet tezi)
- Nizamettin Onk; "Büyük Ozanımız Göğçeli Elesker`in Hamayil Adına Deyişi", Azerbaycan, 13 (10-11-12/154-155-156), Ocak-Şubat-Mart 1965,11-12.
- Nizamettin Onk; "Göğçeli í‚şık Elesker", Türk Dünyası Araştırmaları, (27), Aralık 1983, 269-284.
- Nizamettin Onk; Göğçeli í‚şık Elesker, Adapazarı 1964.
- Nizamettin Onk- İslam Eleskerzade; Göğçeli í‚şık Elesker, Ankara 1987.
- Osman Sarıvelli; Kudretli Şair Usta Sanatkar, Bakı 1971.
- Sazım Sözüm, Bakü 1978.
- M.H. Tehmasib; Aşıg Elesger, Seçilmiş Şiirleri, Bakü 1972.
- Telli Saz Üstadları, Bakü 1964.
- Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 3, 21-22.
Alan M. Leach - 2 ay önce