Dış Kuvvetler (Coğrafya)

Yeryüzünü şekillendiren kuvvetlerin bir kısmı enerjisini yerin derinliklerinden yani magmadan alır. Orojenez, epirojenez, volkanizma ve deprem gibi enerjisini magmadan alan güçlere iç kuvvetler denir.İç kuvvetlerin asıl görevi yeryüzünün herhangi bir kısmını yükselterek yeni yer şekilleri oluşturmaktır. Gerçektende orojenezle yeni bir sıradağ, epirojenezle yükselen bir alan, volkanizmayla yeni volkanik kütleler birikirken, depremlerle yer şekillerinde deformasyonlar ve kırıklar oluşmaktadır.

Hareket gücünü güneşten alan ve yer çekiminin etkisiyle yeryüzünü aşındırarak deniz seviyesine indirmeye çalışan güçlere dış kuvvetler denir. Dış kuvvetlerin asıl görevi iç kuvvetlerin etkisiyle oluşturulan yer şekillerini aşındırıp düzleştirmeye çalışmaktır.

Böylece iç kuvvetler yeni şekil oluşturma bakımından yapıcı bir etkiye sahipken, dış kuvvetler ise oluşan bu şekilleri yıkıcı bir etkiye sahiptir. Yani dış kuvvetler yer şekilleri için tahripkar bir kuvvettir.

Dış kuvvetler farklı etken ve süreçler yardımıyla yeryüzünü şekillendirmektedirler. Bunlardan bir kısımı statik (duragan) süreçlerdir. Bunlar yeryüzünü oluşturan malzemeyi yerdeğiştirmeden bulunduğu yerde çözülmesine neden olurlar. Gerçektende fiziksel parçalanma ve kimyasal çözülme kayaların bulundukları yerde parçalanmasına neden olarak kolayca taşınmaya hazır hale getirirler.

Buna karşılık mobil (hareketli) süreçler ise ufalanmış bu kaya örtüsünü bulunduğu yerden aşındırıp taşıyarak başka alanlarda biriktirirler. Böylece statik ve mobil süreçler birlikte yeryüzünü düzleştirmeye çalışırlar.

Yani dış kuvvetler çözülme (kayaların bulunduğu yerde parçalanması), aşındırma (bir sahanın kütle kaybına uğraması), taşıma (aşındırılan malzemelerin başka bir alana nakledilmesi) ve biriktirme (taşınan malzemelerin güzün bittiği yerde terk edilmesi) yoluyla yeryüzünü düzleştirmeye çalışırlar.

Belli başlı dışetken ve süreçler şunlardır;

1. Çözülme: Yerkabuğunu oluşturan kayaların fiziksel ve kimyasal yollarla parçalanması.

2. Kütle Hareketleri: Maddenin yerçekiminin etkisiyle kütle halinde hareket etmesi

3. Akarsular ve Seller: Suyun çizgisel olarak (akarsu) yada yeryüzünü bir tabaka halinde (sel) kaplaması ile yeryüzünde aşındırma ve biriktirme yapması

4. Yeraltı Suları: Yeraltı sularının eritme ve biriktirme yoluyla yeryüzünü şekillendirmesi

5. Rüzgar: Hareket halindeki havanın yeryüzünü şekillendirmesi

6. Dalga ve Akıntılar: Deniz ve göllerde meydana gelen su hareketleinin yeryüzünü şekillendirmesi

7. Buzullar: Hareket halindeki buz kütlelerinin yeryüzünü şekillendirmesi

8. Organik Etkenler: Başta insan olarak tüm canlıların yeryüzünü şekillendirmesi

Yeryüzünün herhangi bir kısmında dış kuvvetler uzun süre etkili olduğunda burası düzleşecektir. Bu düzleşmede yüksek sahalarda aşındırma görülürken, çukar sahalarda birikme etkili olacaktır. Yeryüzü dış kuvvetlerin etkisiyle ancak deniz seviyesine kadar alçaltılabilir. Buzullar ve rüzgarlar bazı özel koşullarda deniz seviyesinin altına kadar aşındırma yapabilsede bu duruma çok rastlanılmaz.

Yeryüzünün dış kuvvetlerin etkisiyle aşındırılıpğ düzleştirilmesinde en son sınırı oluşturan deniz seviyesine taban seviyesi denir. Bir göl, dirençli bir tabaka yüzeyi ile kapalı bir havzanın tabanı da çevresine göre taban seviyesi rolü oynayabilir. Ancak bu etki genellikle dar alanlı ve kısa sürelidir. İşte dar bir alanda kısa bir süre için taban seviyesi görevi gören bu seviyelere yerel taban seviyesi denir.

Genel bir kural olarak aşındırma ve taşıma faaliyetlerinin hızı herhangi bir sahadaki yükselti farkına bağlıdır. Yani aşındırılacak alan ile taban seviyesi aradında yükselti farkı ne kadar fazla ise dış kuvvetlerin gücü o kadar fazla olur. Yükselti azaldıkça ve taban seviyesine yaklaşıldıkça dış kuvvetlerin etkidi azalacaktır.

Dış Kuvvetler (Coğrafya)

Polye

Yayla

Kolluk kuruluşu

Kazakistan Silahlı Kuvvetleri

Arnavutluk Silahlı Kuvvetleri

Dolin

Kıbrıs Cumhuriyeti'nin dış ilişkileri

Delta (coğrafya)

Dış Kuvvetler (Coğrafya)