İşte bu örneklerde de görüldüğü gibi Nükleofil yer değiştirme tepkimelerinde moleküle yeni eklenen bir molekülün yanı sırına ayrılan bir grupta bulunmaktadır. İşte bu ayrılama ve eklenme ne zaman olmaktadır? Acaba bu iki işlem aynı anda mı gerçekleşmekte yoksa birisi diğerinden öncemi gerçekleşmektedir? Bunların yanı sıra tepkimenin hızını belirten basamak hangisidir? İşte bu tür sorulara cevap verebilmek için SN2 ve SN1 tepkimeleri diye adlandırılan Nükleofil yer değiştirme tepkimelerini yakından inceleyeceğiz.
SN2 tepkimeleri
SN2 Tepkimesinin mekanizmasında nükleofil ayırlan kısmın zıt tarafında yani tam karşısından moleküle yaklaşır. Bu şekilde ayrılan grubu yapısında barındıran karbon atomu yaklaşan nükleofille zayıf bir bağ kurmaya başlar. Yani aynı zamanda hem ayrılan kısım hem de nükleofil karbon atomuna bağlıdırlar. Tepkime ilerledikçe karbon ve ayrılan kısım arasındaki bağ zayıflarken, karbon ve nükleofil arasındaki bağ ise güçlenmektedir. Tepkimelerin sonuna doğru karbon ve nükleofil arasındaki bağın güçlenmesi sonucunda ayrılan kısım karbon atomundan tamamen kopar. İşte nükleofil bağlanması ve ayrılan kısmın kopması işlemine geçil hali denilir ve bu arada bir ürün oluşmaz ve işlem çok hızlı bir şekilde gerçekleşmektedir. Geçil halinden hem nükleofilin hem de ayrılan kısmının yani her ikisinin aynı zamanda tepkimeye girmesinden dolayı SN2 tepkimeleri olarak adlandırılır. Yukardaki tabeldada görüldüğü gibi Nükleofil yer değiştirme tepkimelerinde negatif olan hidroksil iyonu(1. ile gösterilmiştir) ein elektron çiftini positif olan karbon(2. ile gösterilmiştir) atomunu iter ve bu arada klor bir elektron çiftiyle beraber bağlı olduğu karbon atomundan ayrılmaya başlar. Tepkime geçiş haline (3. ile gösterilmiştir ) girmiştir. Burada oksijen karbon atomuna yarım bağlarla bağlanmış ve klorunda tam bağları zayıflayarak yarım bağ haline gelmiştir. Bu esnada karbon atomunun konfigrosyanı tersine dönmeye başlamıştır. Bu devre geçiş evresi olarak adlandırılıp ve çok hızlı bir şekilde gerçekleşmektedir. Tepkimenin ilerlemesi.SN1 Tepkimeleri Eğer bir tepkime birden fazla basamaktan oluşuyorsa bunun hızı tespit edilirken basamaklar arasındaki hız farkına bakılır. Şayet bir basamak diğerlerine göre çok yavaşsa tepkimenin hız belirleyici basamağı bu en yavaş olan basamağı baz alınır. Bu yavaş basamak genel itibarıyla tepkimenin hızını etkilediği için hız sınırlayıcı ya da hız belirleyici basamak olarak da adlandırılır. İşte SN1 tepkimeleri yukarıda tarif ettiğimiz tepkimelerin kategorisine girmektedir. Genel itibarıyla SN1 tepkimeleri 3 basamaktan oluşmakta ve bu basamaktan ilki 3 basamağın en yavaşı olup tepkimenin hızını belirleyen kısımdır. Yandaki tabloda bir SN1 tepkimesinin basamaklarını görmekteyiz.
1.Basamakta klor ortamda bulunan polar çözücünün yardımıyla bir elektron çiftini de alarak bağlı olduğu karbondan ayrılması sonucunda ilk ara ürün olan karbokatyon oluşur ve bu basamak tepkimenin en yavaş basamağıdır.
2. Basamakta ise ortamda bulunan su molekülü karbokatyona bir elektron çifti vererek oksijen atomu üzerinden karbon atomuna bağlanır. Bu basamak genel itibarıyla üçüncü basamak gibi ilk basamaktan daha hızlı olup bu basamağın sonucunda ikinci ara ürünümüz olan ter-bütiloksonyum iyonu oluşur.
3.Basamakta yani son basamakta ter-bütiloksonyum iyonundan bir hidrojen iyonunun uzaklaşması sonucunda ana ürünümüz olan ter-bütilolkol ve ayrılan kısım olan hidrojen iyonu oluşmuş olur. Bu tepkime esnasında ana ürün oluşuncaya kadar iki farklı ara ürünün oluştuğunu görmekteyiz.
Burada ilk basamak diğer iki basamağa nazaran oldukça yavaş gerçekleşen bir basamaktır. Bu yüzden tepkimenin hızını belirleyen basamak tepkimenin ilk basamağıdır. Dikkat edilecek ikinci bir hususta tepkimenin hızının belirlendiği ilk basamakta sadece ayrılan kısım olan Klor tepkimede yer aldığı için bu tepkime SN1 tepkimesi olarak adlandırılır.
