Rasyonalizm Nedir?

Felsefe tarihinde, doğru bilginin kaynağı ve ölçütü olarak aklı temel alan akıma, rasyonalizm denir. Rasyonalizm'e göre doğru bilginin kaynağı akıldır. Akıl bize, herkesin üzerinde uzlaştığı genel, değişmez, zorunlu bilgiler verir. Bizler, doğru ve yanlışı, iyi ve kötüyü akıl yoluyla ayırt ederiz. Bu anlamda bütün filozoflar akla önem verirler. Ama rasyonalistleri diğerlerinden ayıran özellik şudur: Akıl, doğuştan gelir ve bilgiyi beraberinde getirir. Rasyonalizme göre dış dünyaya ilişkin gözlemlerimiz, bize kesin doğruları vermez çünkü gözlem, şimdiki zamanla sınırlıdır. Ayrıca gözlem bize yalnızca değişen varlıkları verebilir. Oysa gerçek bilgi, değişmez olanın bilgisidir. Bu bilgi ancak akıl yoluyla elde edilebilir; deneyden önce ve deneyden bağımsız olarak bilir. Rasyonalistlere göre insan zihni doğuştan boş bir levha gibi değildir. İnsanlar doğduklarında bazı bilgilerle donatılmışlardır. Bu bilgiler, genelgeçer bilgilerdir. Bu bilgileri bize, matematik ve mantık verebilir. Rasyonalizm, İlk Çağ'da ortaya çıkmış ve felsefe tarihi boyunca devam etmiştir. Sokrates'a göre bilgi, deney ve tecrübe yoluyla kazanılmaz. Bilgi doğuştandır an cak insan bu bilgileri hatırlamaz. Bu bilginin hatırlanması ve bilinç yüzeyine çıka rılması gerekir. Sokrates, bunu ispatlamak için matematik bilgisi olmayan bir köle ye, sorduğu basit sorularla bir geometri problemini çözdürmüştür.

Akılcılık yada Rasyonalizm, bilginin kaynağının akıl olduğunu; doğru bilginin ancak akıl ve düşünce ile elde edilebileceği tezini savunan felsefi yaklaşıma verilen isimdir. Buna göre, kesin ve evrensel bilgilere ancak akıl aracılığıyla ve tümdengelimli bir yöntemsel yaklaşımla ulaşılabilir. Dünya hakkındaki mühim olan bilginin sadece deney ötesi yöntemlerle elde edilebileceğini savunur. Akılcılık her bireyin eşit ve değişmez akli ve mantıki ilkelere sahip olduğunun kabulü ile, çeşitli a priori ve apaçık hakikatlerin varolduğunu kabul eder. Son zamanlarda, çeşitli dilbilimcilerin bazı dilbilim kavramları hakkındaki yazıları haricinde, a priori bilginin varlığı sıklıkla reddedilmiş, kabul edilse dahi etki alanı ve konumu daraltılmıştır. Bu görüşe göre, kesin bilgi örneği matematiktir. Hakikate ve eşyanın bilgisine sadece akıl ile erişilebileceğini savunur. Bu sebeple akılcılık, deneyciliğin karşıtıdır. Akla karşı yaklaşım pek çok bağlamda dindeki vahiyle yahut etikteki duygu ve hisle karşılaştırılan bir yaklaşımdır. Bununla birlikte felsefede akıl genellikle içgörüyle (içe doğmayla değil) karşılaştırılır.