Aliköse, Iğdır ilinin Tuzluca ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihi
ALKÖSE
Yöre halki Alkosa/ Alköse diyor. Merkezi dag köylerimizdendir. Kutsallik anlami veren "Al" sözü ile kosa, köse adindan olusmus yer adidir. Köse/Kosa adinda da kutsallik vardir. Igdir havalisinde, Nevruz öncesi kis gecelerinde bir köse oyunu yapilmaktadir. Kosa veya kosalar, özel süslenmis olarak, geceleri evleri dolasip oyunlar çikarirlar. Kosa, oyÂnadigi sirada, aniden düsüp cansiz kalir. Ev sahibi hediyesini verince ayilip neseyle yeniden oynamaya baslar. Kosalar`in oyun sirasinda çikardigi sesler, kiyafeti ve yaphgi oyunlar, Eski Türkler`in, bugün de, Altay ve Yakut Türkleri`nin ayinlerinde yaptiklari gelenekleri ile aynilik içindedir. Önemli bir benzerlik, Kiyafeti ile oynarken aniden yere düsüp bayilmasidir. SaÂmanlar da, ayin sirasinda düsüp bayilir. Bunun anlami, ruhun vücudu terkedip, gökyüzüne yükselip Tanri`dan yardim dilernesidir. Islamiyet`in kabul edilmesinden sonra, iptidai bu inançlar kutsalligini yitirmis ve geÂlenekler terkedilmeyip, eglence sekline dönüserek devamedegelmistir. AIÂkosa adinin basindaki "Al" sözü bu kutsalligi ifade eden bir söz olarak bulunmaktadir. (Al sözünün anlami için bak. A1hanli köyü bahsi).
Hazar adi, Çin kaynaklannda Ko-sa (Ho-sa = Kazar veya Kasar) olarak geçer77. Istahri` de Hazarlar`in, Ak (AI)-Hazar ve Kara-Hazar diye iki kisim olduklarini zikreder. Yani AI-Kosa, Kara-Kosa. Al-Köse köyümüzün heÂmen güneybatisinda yerlesen Agn ilimizin diger adinin Karaköse olmasiHazar Türkleri`nin bölgedeki tesirinden kalan hatiralar oldugu muhtemel görülebilir.
Ögel, Gök-Türk`lerde bir "Ko-shu" kabilesinden ve "Ko-shu Han" sekÂlinde yazilmis kisi adlarindan bahsederke su bilgileri verir: "Hitay (Liao) Devletinde de yazilis bakimindan bu Gök-Türk kabilesinin adina benzeyen bir Ko-chu boyu görülür. Bu boyun ananevi zenaati, demircilik idi. HüÂkümdar sarayinda köle sinifina dahil olurlar ve devletin demirciligini yaÂparlardl9. Bunun içinde tabü olarak devlet içinde köle anlamina ragmen büyük itibarlari vardi ("RaIf Stein, Leao-tche, T.P. 1939, s. 34"). Yine biliyoruz ki, Juan-Juan (Avar) Imparatoru Gök-Türkler`i, "Siz bizim demirci köleleÂrimiz idiniz" diye paylamis ve kizini vermemisti. Bize göre Hitay (Kitay) Devletindeki "Demirci köle Ko-chu kabilesi ile Gök-Türkler` deki Ko-shu boyu arasinda bir ilgi olsa gerektir.,,80 Bu konuda, Togan da, Dokuz oÂguz-Dokuz Uygurlar` dan bahsederken, su önemli bilgiyi verir: "Gök-Türk Dokuzoguz`una dahil olaii. Hui-hu`larin dokuz kabilesi 713-743 senelerinde zikrolunuyorlar. Bunlar arasindaki Ko-sa`lar "Guz" olabilir." demektedir81. Bazi Türk lehçelerinde Oguz` a "Guz" deniliyordu.
"Kos kökü agiz ayriliklari nedeniyle; kös-küz-gös-göz-kuz-küz b.g. deÂgisik sekillerde de söyleniyor. Kosak, kosmak` dan kos-a-kjkosak (kendini begenmis, büyüklük tasliyan, kasilan anlamlarini verir. Kosalak, kos-a-I-ak çalimli süslü, gösterisli, kendini kasan, kosalmak da, büyüklenmek, övünÂmek, baskalarina karsi üstünlük taslamak anlamindadir82. Türk inanç ve geleneklerinde, Islam` dan önce ve Islam` dan sonra da, din adamlari ve ruhaniler, hep kutsal, üstün ve saygin karsilanmislardir. Bir Türk toplulugu olan Kassit adindaki "Kas" terkibi de, guz, oguz, kus, kuz sözleriyle ayni menseden olup degisik söylenislerdir83.
Kösj Kos sözü sahis adlarinda da çok görülür. Manas Destani bölümÂlerinden, "Kös-Kaman" efsanesinde, Manas`in idaresine giren Kalmuk TürkÂleri`nin Han`i "Kökçe-Kös"`ün ve babasi "Kös-Kaman"in adinda da görülmektedier84. Oguz Han`in torunlarindan Kayi (Gün-Han oglu)`nin oglu olan Dib-Yaku`nun ogularindan birinin adinin da Kös (Köz-Küz) Han (Ruslar da Kaz Han geçer) oldugunu biliyoruz. Oguzname` de, Oguz hanÂlarindan birinin adi da, Bugra han oglu "Kuzi Tekin" Han` dir85.
Abu`l-Paraç Tarihinde (Destanlarda Oguz Han`in Anadolu`nun güneÂyinde fethettigi yörelerde] gösterilen "AI-Kosh" adli bir yer söyle geçmekÂtedir: "1844 sularinda Revandiz`in Kürt Pasasi (Bohtan Miri Bedirhan bey) Musul üzerine akin etmis, sehri aldiktan sonra Rabban Harmizd`in AI-Kosh ve Mar Mattai`nin Alpey üzerindeki manastirma saldirmish. AI-Kosh`ta büyük bir kütüphane bulunuyordu.,,86 Abu`l-Parac`taki bu Al-Kosh adinin, bizim Türk Al-Kosa ile ne derecede ilgisi oldugunu bilemiyoruz ama, ilgisi oldugu muhtemeldir.
Iran` da Tekeli Türkmenleri içinde Köseler adli bir oymak87 ve Kos-Kosa (Bulak) adli bir Türk` boyu ile88 Anadolu` da adinda Kös ve Köse sözü bulunan, birçok Cemaatinin varligi bilinmektedir.
Aliköse adli Bolu-Mudumu` da köy ve Balikesir-Ivrindi kazasi Erdel köyünde Alköse adli bir mahalle bulunmaktadir89.
Azerbaycan`in Agdam sehrinde de Kosalar adli köy var90.
Bab Trakya`da Köseler, Köseköy, Kösehalli köylerle91, Gagauz CumhuÂ
riyeti`nde Köseler adiyla bir Gagauz Türk köyü bulunmaktadir92. Köse, Köseler v.b. oymak adlarina Türkmenistan` da da sik rast1amaktayiz. OsÂmanli kaynaklarinda, Kös, Köse, köseler v.b. adli oymaklar, yüzden fazla yerde tespit edilmistir93
KAYNAKÇA IÄDIR TARİHİ, Nihat ÇETİNKAYA, TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI VAKFI, İSTANBUL, 1996
77 Kafesoglu, Isiam Ans., C. 12/1, s. 180, 196.
78 Togan, Isiam Ans., Hazarlar md., C. 5/1, s. 397.
79 Burada, atalan demirei olan ve demireilik sanatinin yaraticisi olan Gök-Türk`lerin Hitay
(Kitay)`lara esir düstükleri devirle ilgilidir. Sonradan Gök-Türk Devleti kurulacaktir.
Demirsihan köyü adinin da bu ananeyle ilgili oldugu muhtemeldir.
80 Ögel, T.M. s. 70.
81 Togan, Giris I, s. 427.
82 Eyuboglu, Ismet Zeki, Türk Dilinin Etimolojik sözlügÜ, Sosyal Yayinlan, Istanbul 1988,
s.428.
83 Eyuboglu, a.g.sözlük, s. 428.
84 Ögel, T.M. s. 529-530.
Coğrafya
İklim
Köyün iklimi, kara iklimi etki alanı içerisindedir.Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2007 | |
| 2000 | 179 |
| 1997 | 188 |
Ekonomi
Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.Muhtarlık
Yerleşim yerinin köy tüzel kişiliği alması ile birlikte köyün tüzel kişiliğini temsil etmesi için köy muhtarlık seçimleri de yapılmaktadır.Seçildikleri yıllara göre köy muhtarları:
2004 - Tacettin Akgün
1999 -
1994 -
1989 -
1964 - Paşa Özgündüz
