Özellikle Cumhuriyet ile yönetilen toplumlarda yürütmenin başı olan ve devletin atacağı adımlara karar veren kişidir.
Türkiye`de
Başbakan, Türkiye Cumhuriyeti`nde de yürütmenin başıdır. Bakanlar Kurulu`na başkanlık eder. Hükümeti ve icraatlarını yönetir. Türkiye Cumhuriyeti`nde her bir 5 yılda bir genel seçimle oluşan halk tarafından Başbakan, 5 yıl süre ile seçilir.Başbakanlık Teşkilatının Gelişmesi
- Türkiye Büyük Millet Meclisi`nin Kuruluşundan, Cumhuriyet`in İlanına Kadar Geçen Süredeki Durum;
* Büyük Millet Meclisi; 2 Mayıs 1920 tarihinde İcra Vekilleri`nin seçilmesine dair 3 Numaralı Kanun`u kabul ederek ilk İcra Vekilleri Heyeti`ni seçmiştir. Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet`in ilanına kadar geçen süre içerisinde İcra Vekilleri Heyeti Reisliği görevini de ifa etmiştir.
- Cumhuriyet`in İlanından İlk Başbakanlık Teşkilat Kanunii`nın Yürürlüğe Girmesine Kadar Geçen Süredeki Durumu;
*20 Ocak 1921 gün ve 85 Sayılı Teşkilat-ı Esasiye Kanunu`nun bazı maddelerinin değiştirilmesine dair 29 Ekim 1923 gün ve 364 Sayılı Kanun`la Cumhuriyet ilan edilmiş ve bu Kanun`un 12. maddesinde Başvekil`in Reis-i cumhur tarafından seçileceği hükme bağlanmıştır.
- Başbakanlık Teşkilat Kanunları ve Bunlara Bağlı Değişimlere Göre Durumu;
*20 Mayıs 1933 gün ve 2187 Sayılı "Başvekalet Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun" Başbakanlık Merkez Teşkilatı`na ilk vücut veren kanun olmuştur. Ancak bu kanunun icrasında Başbakan ile birlikte Maliye Bakanı da görevlendirilmiştir. Bu tarihte Başbakanlık 7 ünite halinde ve sadece 34 personel kadrosu ile hizmet vermiştir.
*19 Nisan 1937 gün ve 3154 Sayılı "Başvekalet Teşkilatı Hakkında Kanun" ile teşkilatın kadro yapısında bazı değişiklikler olmuş, ayrıca Müsteşar`a yardımcı olmak üzere bir "Müsteşar Yardımcısı" kadrosu ihdas edilmiştir. Bu kanunla ünite sayısı 8`e çıkarılmış, personel kadro sayısı da 48 olmuştur.
*23 Haziran 1943 gün ve 4443 Sayılı Kanun`la Başbakanlık Teşkilatı yeniden değiştirilmiş, ünite sayısı 7 olurken, personel kadro sayısı da 91`e çıkarılmıştır.
*9 Mart 1954 gün ve 6330 Sayılı "Başvekalet Teşkilatı Hakkında Kanun" ile Başbakanlık Teşkilatı tekrar düzenlenmiş olup, ayrıca başlangıcından bu yana ilk defa, bu kanunun sadece Başbakan tarafından yürütüleceği de hükme bağlanmıştır. Bu kanunla; bir Müşteşar`ın yönetiminde;
A. Üst Yönetim,
B. Hususi Kalem Müdürlüğü,
C. Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi Başkanlığı,
D. Zat ve Yazı İşleri Umum Müdürlüğü,
E. Neşriyat ve Müdevvenat Umum Müdürlüğü.
F. Arşiv Umum Müdürlüğü,
G. Levazım Daire Müdürlüğü.
G. Levazım Daire Müdürlüğü.
H. Evrak Müdürlüğü,
olmak üzere, ünite sayısı 8 olarak tesbit edilmiş, personel kadro sayısı ise 117`ye çıkartılmıştır.
olmak üzere, ünite sayısı 8 olarak tesbit edilmiş, personel kadro sayısı ise 117`ye çıkartılmıştır.
6330 Sayılı Kanun`un yürürlüğe girdiği 9 Mart 1954 tarihinden 1983 yılına kadar, Başbakanlık Teşkilat Kanun`unda herhangi bir değişiklik yapılması cihetine gidilmemiş, ancak Cumhuriyet`in ilanından bugüne kadar, her geçen gün gelişen ve büyüyen Türkiye`nin; sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi şartlarının da gelişip büyümesinin tabii bir sonucu olarak, 1983 yılında, Başbakanlık Teşkilatı; bir Müşteşar`ın yönetiminde, 3 Müsteşar Yardımcısı, Başbakanlık Müşavirleri ile 24 ünite ve 970 personel kadrosuyla hizmet vermeye, Bakanlıklararası işbirliğini sağlamaya, Devlet`in en yüksek denetim organı olan Hükümet`in genel politikasının yürütülüp takip edilmesine, Anayasa ve kanunlarla verilen çeşitli görevlerin yerine getirilmesine ve gerekli çalışmaları yapmaya devam etmiştir.
1984 Yılından Sonraki Gelişmeler
1984 yılından sonraki gelişmeler gözönüne alınırsa, bu konudaki ilk köklü düzenleme; Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkındaki 27.9.1984 tarih ve 3056 Sayılı Kanun`la başlatılmıştır.
Nitekim hu kanunun 1. maddesindeki "bu kanunun amacı; kamu hizmetlerinin düzenli, süratli, etkili, verimli ve ekonomik bir şekilde yürütülebilmesi için Bakanlıklar`ın kurulmasına, teşkilat, görev ve yetkilerine ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir" hükmü, sözkonusu düzenlemelerin temel amacını da ortaya koymaktadır. Bunun sonucu olarak, 203 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve bilahare bu kanun hükmünde kararnamenin değiştirilerek kabulü hakkındaki 3056 Sayılı Kanun`la Başbakanlık, Bakanlıklar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlayacak, hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetecek, anayasa ve kanunlarla verilen hizmetleri yerine getirecek, hükümet programı`na ve kalkınma planları ile yıllık programlar`ın uygulanmasını, devlet teşkilatındaki teftiş ve denetim sistemini geliştirecek ve uygulamasını takip edecek şekilde teşkilatlandırılmıştır.
1961 ve 1982 Anayasaları`nın Getirdikleri;
Başbakanlık Teşkilatı`nın 3056 Sayılı Kanun`la düzenlenmesi mecburiyeti, bir bakıma 1982 Anayasası`nda yeralan Başbakan`ın "Görev ve Siyasi Sorumlulukları"ndaki gelişmenin bir sonucudur denebilmektedir.
1961 Anayasasında Madde 106`ya göre; Başbakan, Bakanlar Kurulu`nun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur. Her Bakan, kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden ayrıca sorumludur. Bakanlar; dokunulmazlık ve yasaklamalar bakımından Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleriyle aynı durumdadır.
1982 Anayasası`nın 112. maddesine göre ise; Başbakan, Bakanlar Kurulu`nun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümet`in genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur. Her Bakan, Başbakan`a karşı sorumlu olup, ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur. Başbakan, Bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür.
Bakanlar Kurulu üyelerinden Milletvekili olmayanlar; 81. maddede yazılı şekilde Millet Meclisi önünde and içerler ve Bakan sıfatını taşıdıkları sürece Milletvekillerinin tabi oldukları kayıt ve şartlara uyarlar ve yasama dokunulmazlıklarına sahip bulunurlar. Bunlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri gibi ödenek ve yolluk alırlar.
1982 Anayasasının altı çizilmiş olan hükümleri çerçevesinde Başbakan`ın görev ve sorumluluklarının artırılmış olduğu dikkatlerden kaçmayacaktır.
Nitekim, 1982 Anayasası`nın 112. maddesinde Başbakan`ın görevleri, 1961 Anayasası`ndan farklı olarak şu şekilde ifade edilmektedir: Başbakan, Bakanlar Kurulu`nun Başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümet`in genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur. Her Bakan, Başbakan`a karşı sorumlu olup, ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur. Başbakan, Bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici tedbirleri almakla yükümlüdür.
Anayasa ile Başbakan`a verilen bu geniş yükümlülüğü yerine getirebilmek, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamak Hükümet`in genel siyasetinin yürütülmesini gözetmek, Devlet Teşkilatı`nın düzenli bir şekilde işlemesini temin etmek maksadıyla Başbakanlık Teşkilatı`nın yukarıda bahsedildiği şekilde yeniden düzenlenmesi mecburiyeti hasıl olmuştur.
Başbakanlığın fonksiyonlarının yıllar itibariyle artması ve hizmetlerin büyük ölçüde çoğalması sonucu; 6330 Sayılı "Başvekalet Teşkilatı Hakkında Kanun" un, 203 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değiştirilmesi cihetine gidilmiş ve bu kanun hükmünde kararnameyi kanun haline getiren 10.10.1984 gün ve 3056 Sayılı Kanun`la yeni bir Başbakanlık Teşkilat Kanunu meydana getirilmiştir.
3056 Sayılı Kanunla Gelen Yenilikler;
3056 Sayılı Başbakanlık Teşkilat Kanunu`nun yürürlüğe girmesinden önce çıkarılmış olan diğer Başbakanlık Teşkilat Kanunları`nın hiçbirinde ünitelerin görev ve sorumluluklarının tek tek belirtilmediği dikkati çekmektedir.Başbakanlar
Şuan halen T.C`nin 59. hükümeti ve 31. Başbakanı iş başındadır. Şablon:Bakınız|Türkiye Cumhuriyeti başbakanları
- Mustafa Kemal Atatürk
- Fevzi Çakmak
- Hüseyin Rauf Orbay
- Ali Fethi Okyar
- İsmet İnönü
- Mahmut Celal Bayar
- Refik Saydam
- Ahmet Fikri Tüzer
- Şükrü Saraçoğlu
- Mehmet Recep Peker
- Hasan Saka
- Şemsettin Günaltay
- Adnan Menderes
- Cemal Gürsel
- Emin Fahrettin Özdilek
- Suad Hayri Ürgüplü
- Süleyman Demirel
- Nihat Erim
- Ferit Melen
- Mehmet Naim Talu
- Mustafa Bülent Ecevit
- Sadi Irmak
- Bülent Ulusu
- Turgut Özal
- Ali Hüsrev Bozer
- Yıldırım Akbulut
- Ahmet Mesut Yılmaz
- Tansu Çiller
- Necmettin Erbakan
- Abdullah Gül
- Recep Tayyip Erdoğan
misafir - 8 yıl önce