| + Türkiye-İran ilişkileri | |
| |Türkiye | |İran |
İlişkilerin tarihçesi
Selçuklu ve Osmanlı dönemi
Türklerle İranlıların ilişkileri bu iki ulusun İslamiyeti kabul etmeleriyle başladı. Türkler bu dönemde Orta Asya`dan batıya akın ederek İranlılarla karşılaştılar. Bu karşılaşma her iki kültürü de çok derin bir şekilde etkiledi. Bir yandan Türkler kendilerinden daha yerleşik ve üstün bir kültür olan Fars kültürünü benimserken, askeri bakımdan kendilerinden daha zayıf olan İranlıları yönetimleri altına aldılar. 20. yüzyıla kadar İran`da kurulmuş olan hemen hemen her devlet bir Türk hanedanı tarafından yönetildi. Bir yandan da Türk dili çok sayıda Farsça kelimeyi benimseyerek İran kültüründen derin bir şekilde etkilendi. Sanat, bilim ve devlet yönetimi konusunda Türkler İranlılardan çok şeyler öğrendiler. Örneğin Büyük Selçuklu Devleti`nin en parlak dönemi olan Alparslan ve Melikşah dönemlerinde görev yapan ünlü vezir Nizamülmük İranlı bir devlet adamıydı.
İran İslamiyet dönemindeki tarihi boyunca sürekli bir şekilde Türk hanedanları tarafından yönetilmiş olsa da Anadolu`ya yerleşmiş olan Türklerle, Türkler tarafından yönetilen İranlılar arasındaki çekişmeler hiç bir zaman sona ermedi. İran`ı yöneten Timur Devleti ve Akkoyunlular devamlı Osmanlılarla savaştılar. Ancak Türk-İran ilişkilerindeki en önemli dönüm noktası gene bir Türk hanedanı olan Safevilerin işbaşına geçmesiyle meydana geldi. Safeviler 16. yüzyılda İran`da işbaşına geçtiler ve Şiiliği kabul ederek İran`ı dünya Şiiliğinin odak noktası haline getirdiler. Osmanlılar ise halifeliği ele geçirerek Sünniliğin önderleri haline geldiler. Bu tarihten sonra Osmanlı-İran çekişmesi aynı zamanda Sünni-Şii çekişmesinin de bir parçası haline geldi.
Safevilerle Osmanlılar 16. ve 17. yüzyıllarda defalarca savaştılar. Bağdat, Tebriz, Karabağ, Gürcistan gibi bölgeler defalarca el değiştirdi. Hiç bir taraf kesin bir üstünlük sağlayamadı. Ancak iki ülkenin de büyümekte olan Avrupa tehditine karşı birbirlerini zayıflattıkları söylenebilir. Sonunda 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması`yla Türk-İran sınırı belirlendi. Bu sınır günümüzde dahi geçerliliğini sürdürmektedir.
Cumhuriyet dönemi
Türkiye Cumhuriyeti`nin kurulmasından sonra Türkiye`yle İran arasındaki ilişkilerde düzelme gözlendi. Türkiye Cumhuriyeti`nin ilanı`ndan 3 gün önce 26 Ekim 1923 tarihinde Rıza Şah Pehlevi kendini şah ilan etti. İran`daki en son Türk hanedanı olan Kaçarlar`a son vererek Pehlevi hanedanını kurdu. Rıza Şah Atatürk`le yakın bir ilişki kurdu. 2 Temmuz 1934`de Türkiye`ye bir ziyaret yaptı. 8 Temmuz 1937 tarihinde de Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sadabat Paktı imzalandı. Rıza Şah Atatürk Devrimlerini İran`a örnek aldı. Oğlu Muhammed Rıza Pehlevi de babasının izini takip etti. Pehleviler döneminde Türkiye-İran ilişkileri olumlu bir düzeyde gelişti. 3 Kasım 1955`te İran Türkiye`nin de üyesi olduğu Bağdat Paktı`na katıldı.
Günümüzdeki ilişkiler
Türkiye`nin İran`la olan ikişkileri 11 Şubat 1979`da İran`da gerçekleştirilen İran İslam Devrimi`nden sona yeni bir döneme girdi. Bu devrimden sonra İran`ın ABD ve Avrupa`yla olan ilişkileri bozuldu. Zaman zaman Türk yetkilileri İran`ın Türkiye`de terörizme destek verdiği kuşkularını dile getirdiler. 1990`lı yıllarda Sovyetler Birliği`nin dağılması üzerine Orta Asya`daki Türk Cumhuriyetlerinde hangi ülkenin daha fazla etki sahibi olacağı konusunda İran`la Türkiye arasında bir rekabet dönemi yaşandı. İki ülke Ekonomik İşbirliği Örgütü`nü kurarak Orta Asya`daki Türk devletleriyle ortak bir işbirliğine girdiler.Günümüzde Türkiye ve İran arasında geniş bir ekonomik işbirliği ve yüksek bir ticaret hacmi mevcuttur. Ayrıca her yıl çok sayıda İran vatandaşı turist olarak Türkiye`yi ziyarete gelmektedir.
