Türkçe Bilgi: Çimmesyanlar

Çimmesyanlar ya da Çimşiyanlar, Tsimşiyanlar veya Çimmesyan halkları (Kıyı Çimmesyancası Ts’msyan; Tlingitçe Ts’ootsxán; İngilizce Tsimshian people, Tsimshian peoples, Tsimshianic peoples, Tsimpsean, Tsimshean, Tsimseyans, Tsimsheeans, Tsimpshean, Tsimpshian, T'simpshean, Shimshyans, Simseans, Simpsian, Chimmesyan, Chimseyans, Chymshean, Chimpsain), Kanada'nın Britanya Kolombiyası eyaletinde ve Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde yaşayan anasoylu, şamanist ve Hristiyan Alaska ve Kanada Kızılderilileridir. Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler. Sanatları hem Alaska yerli sanatı hem de Pasifik Kuzeybatısı sanatı içinde değerlendirilir. Çimmesyan dilleri Penuti dilleri ailesinde sınıflandırılır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.500 kişilik nüfustan 30 kadarı, Kanada'daki 8.600 kişilik nüfustan ise 1.400 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Çimmesyanlar üzerine ilk yazılı kayıt 1787 yılında Colnett'in jurnalinde bulunmaktadır. Bazıları bu adı Kıyı (ve Güney) Çimmesyanları ile sınırlar ve İç Çimmesyanları olan Gitksanlar ile Nisgağaları dahil etmez. Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Alaska Eskimoları ve Alaska Kızılderililerinin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden Tinglit-Haida Central Council hükumetinin ortak işletmesindeki Sealaska Corporation yerli bölge şirketine bağlı olan Çimmesyanlara ait bir köy şirketi yoktur. Çimmesyanlar, Kanada'dan göç ettirildikleri için ANCSA yasasının Alaska yerlilerine tanıdığı hakların çoğundan yararlanamazlar. Tarih Yerli sözlü tarih, eserler, tarihi fotoğraflar ve arkeolojik kazılar sonucu elde edilen bilgilere göre Çimmesyanlar 5.000 yıldır Pasifik Kuzeybatısı Kıyılarında yaşamaktadırlar. 1910 yılında Prince Rupert bölgesindeki ilk arkeolojik testleri Harlan I. Smith yapmıştır. Avrupalılarla ilk temas 1787 yılında Güney Çimmesyanlarının köyü olan Kitkatla'da kürk ticareti keşif gezisinde kaptan Charles Duncan ve James Colnett ile olmuştur Dil ve Eğitim # Kıyı Çimmesyan dilleri (İng. Maritime Tsimshianic, Lower Tsimshian) #* Kıyı Çimmesyancası (İng. Coast Tsimshian, Tsimshian proper, Northern Tsimshian, Sm’algyax̣, Sm’algax) #* Güney Çimmesyancası (İng. Southern Tsimshian, Sgüüx̣s) # İç Çimmesyan dilleri (İng. Nass–Gitksan, Interior Tsimshianic, Inland Tsimshianic) #* Nisgağaca (İng. Nisga’a, Nisqa’a, Nisg̱a’a, Nishga, Nisgha, Niska, Nass, Nishka) #* Gitksanca (İng. Gitksan, Gitxsan, Gitksanimx̣) Güney Çimmesyancası 1970 lerde tükenmiştir ve her iki Kıyı Çimmesyan dili arasında karşılıklı anlaşma olmaz iken, İç Çimmesyan dilleri arasında karşılıklı anlaşma olur. Avcılık ve toplayıcılık Avcı ve toplayıcı olan diğer Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri gibi Çimmesyanların da geleneksel geçim kaynağı Pasifik sombalığı avcılığıdır. Kış sonunda nehirlerin buzunun kırıldığı zamanda (kabaca şubat-nisan ayları) ana iş Nass Nehri'nde Thaleichthys pacificus (mumbalığı) yakalamaktır. Mumbalığ Çimmesyan ekonomisinin bel kemiğidir ve ya kurutularak ileride yenmek üzere saklanır ya da yağı çıkarılır. İyot bakımından oldukça zengin olan bu yağ asırlarca Çimmesyanların tekelinde kalmıştır. Tsuga heterophylla, Sitka ladini, Pinus contorta gibi ağaçların soymukları (kambiyum) yenmek üzere toplanır. Haziran başlarında martı yumurtaları ile istiridyeler toplanır. Düzenli avlanan avlar arasında katır geyiği, Kanada geyiği, fok, denizaslanı (Eumetopias jubatus ile Zalophus californianus), deniz samuru, ak dağ keçisi, Amerika yaban koyunu, ayı, oklu kirpi (Erethizon dorsatum), rakun, marmot, rengeyiği, sığın, puma, tavşan, Kanada vaşağı gibi memeliler ile kartal, kuğu, kaz, ördek gibi kuşlar sayılabilir. Totem direği en görkemli sanat ürünleri arasında yer alır. Simalar * Don G. Wesley, Hereditary Chief, Gisputwada, Gitwilgyots. * Jeff Morris Speaker Pro Tem and Representative Washington State House of Representatives * Charles Dudoward, Hereditary Chief of Ginaxangiik, artist, painter, merchant * Betty Sampson, Gitando, artist, weaver, painter * Frederick Alexcee, artist * William Beynon, Gitlaan and ethnographer * Rev. William Soloman White, Gitlaan * George William Jeffrey activist * Heber Clifton, hereditary chief of the Gitga'ata and community leader * Marcia Crosby, art historian * Alfred Dudoward, hereditary chief of the Gitando, and leader of the Port Simpson Methodist Movement. co-founder of the Native Brotherhood * Pauline Dudoward, Gitnadoix, Teacher, and language teacher, pioneered the resurgence of the language and culture in the 1970s. Wife of head chief of the Lax Kw'alaams. * Verna Helin, Ginaxangiik boyundan öğretmen, 1970 lerde Çimmesyan dil ve kültürünün yeniden canlandırılmasından öncülük etmiştir ve Lax Kw'alaams reisinin karısıdır. * Benjamin Haldane, Metlakatla köyünden öncü fotoğrafçı * Bill Helin, sanatçı * Calvin Helin, Ginaxangiik boyundan avukat, işadamı ve yazar * William Jeffrey, Gitwilgyoats boyundan irsi reis, aktivist, oymacı * Paul Legaic, Gispaxlo'ots boyundan irsi reis, tüccar ve New Metlakatla'nın ilk polis şefi. * "Old" Legaic, Gispaxlo'ots boyundan irsi reis, Paul Legaic'in amcası/dayısı. * Joshua Tsibasaa, Kitkatla reisi * Rev. Edward Marsden, rahip * Charles Menzies * Odille Morison, çevirmen ve sanat koleksiyoncusu * Rev. William Henry Pierce, misyoner ve anı yazarı * Peter Simpson, Yerli hakları aktivisti * Henry W. Tate, Gispakloats boyundan sözlü tarihçi, kabile başkanı * Roy Henry Vickers, sanatçı * Willy White, Gitwilgyoats, Gitwilgyoats boyundan Çilkat dokuması ve sanatçı * Arthur Wellington Clah, çevirmen ve Rahip Duncan'a sm`algyax dilini öğreten ilk kişi * Walter Wright, Gits'ilaasü (Kitselas) boyunun irsi reisi ve sözlü tarihçi * Shannon Thunderbird, şarkıcı, söz yazarı, konuşmacı, yazar, sanat eğitimcisi * Edward E. Bryant, sanatçı * Eric G. Cook, Gispwudwada boyunun irsi reisi * Ira C. Booth, Metlakatla, Alaska, Çimmesyan tarihçisi *Russell Gamble Sr., Kitkatla'dan toplum lideri Bibliyografya * Barbeau, Marius (1950) Totem Poles. 2 vols. (Anthropology Series 30, National Museum of Canada Bulletin 119.) Ottawa: National Museum of Canada. *Boas, Franz, "Tsimshian Mythology", in Thirty-First Annual Report of the Bureau of American Ethnology to the Secretary of the Smithsonian Institution, 1909–1910, pp.29–1037. Washington: Government Printing Office, 1916. *Garfield, Viola, "Tsimshian Clan and Society", University of Washington Publications in Anthropology, vol. 7, no. 3 (1939), pp.167–340. *Garfield, Viola E., and Paul S. Wingert, The Tsimshian Indians and Their Arts, Seattle: Washington, University of Washington Press, 1951, 1966. *Halpin, Marjorie M., and Margaret Seguin, "Tsimshian Peoples: Southern Tsimshian, Coast Tsimshian, Nishga, and Gitksan", In: Handbook of North American Indians, Volume 7: Northwest Coast, edited by Wayne Suttles. Washington, DC: Smithsonian Institution, 1990, pp.267–284. *McDonald, James A. (2003) People of the Robin: The Tsimshian of Kitsumkalum, CCI Press. *Miller, Jay, Tsimshian Culture: A Light through the Ages, Lincoln, NE: University of Nebraska Press, 1997. *Miller, Jay, and Carol Eastman, eds., The Tsimshian and Their Neighbors of the North Pacific Coast, Seattle, WA: University of Washington Press, 1984. *Neylan, Susan, The Heavens Are Changing: Nineteenth-Century Protestant Missions and Tsimshian Christianity, Montreal: McGill-Queen’s University Press, 2003. *Seguin, Margaret, Interpretive Contexts for Traditional and Current Coast Tsimshian Feasts. Ottawa, ON: National Museums of Canada, 1985. *Seguin, Marget, ed., The Tsimshian: Images of the Past, Views for the Present. Vancouver, BC: UBC Press, 1984. Dış bağlantılar * The Canadian Museum of Civilization - Tsimshian Prehistory
Kaynaklar
Vikipedi

Çimmesyanlar

Çimmesyanlar Hakkında Detaylı Bilgi

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar