Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Supikler

Supikler ya da Pasifik Yupikleri, Alutikler (kendilerince Sugpiaq sg, Sugpiak dual, Sugpiat pl ya da Alutiiq sg, Alutiik dual, Alutiit pl), Güney Alaska'da yaşayan Yupik kolundan Eskimo halkıdır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Adlandırma Alaska'yı Aleut Adalarından keşfe başlayan Rus kaşif, kürk tüccarı ve yerleşimciler tarafından Aleut (Rus. Алеут) adı verilen yerliler, o zamanın Rusçasında bugünkü Aleutları ve Kodiak Adası'ndaki Yupik Eskimolarını (İng. Alutiiq) kapsıyordu. Rusçadaki Aleut adının, keşifteki Sibirya halklarından (? Çukçi) kılavuzların dilinde "sahil sakini" anlamına gelen bir kelimeden çıktığı sanılıyor. 1784 yılında Kodiak Adasında bulunan Three Saints Koyuna (Supikçe Sun'alleq) yerleşen Rus kürk tüccarları (промышленник), Supiklerle karşılaşan ilk Avrupalılardır. Supikler, kültürel açıdan Aleutlara en çok benzeyen Eskimolardır. Günümüzde Alaska'daki Eskimoların üç kültür grubundan birini Aleutlar ile Supikler oluşturur. Aleutlar ile Supikleri bir tutup aynı adla anan Ruslar , Aleut Adalarındaki Aleutlardan (Unangan) ayırmak için Kodiak Adasındaki Supikleri "Kodiak Aleutu" (dönemin Rusçasıyla Алеутъ Кадьякскiй) ve dillerini de "Kodiak Dili" (Кадьякскiй Языкъ) olarak adlandırmışlardır. Uzun yıllar Ruslaşma asimilasyonu geçiren Kodiak Supikleri, Ruslardan kalma Aleut adını günümüzde Alutiiq biçiminde kendilerine ikinci ad olarak verirler. Bu Alutiiq adı İngilizcede Supiklerin genel adı olarak yaygınlaşmaktadır. Atka Aleutları Ruslardan kalma Aleut adını Aliguutax̂ biçiminde kendileri için kullanırlar. İngilizcede Alutiiq, Sugpiaq, Sugpiat, Supik, Suk, Pacific Gulf Yupik, Gulf Yupik gibi farklı adlarla anılırlar. 2000 ABD

Nüfus

sayımında Supikler "Alutiiq Aleut", "Bristol Bay Aleut", "Chugach Aleut", "Koniag Aleut" ve "Sugpiaq" gibi adlarla ayrı ayrı geçerken asıl Aleutlar "Unangan Aleut" adıyla yeralıyor. Eskimo halkları içindeki yeri * Eskimo - Aleut halkları ** Aleutlar ** Eskimolar *** Yupik halkları ****Sirenik Yupikleri ****Öz Yupik halkları *****Sibirya Yupikleri *****Naukan Yupikleri *****Alaska Yupikleri (Yupikler & Çupikler) *****Supikler *** İnuit halkları **** İnyupikler **** Batı Kanada İnuitleri **** Doğu Kanada İnuitleri **** Grönland İnuitleri Kabileleri Supikler dil ve kültürlerine göre iki ana gruba ayrılır: *Batı Supikleri (Kaniagmiut) **anakara: (Ugaassarmiut, Aluuwirmiut) : Alaska Yarımadası **ada: (Qik'rtarmiut, Tangirnarmiut) : Kodiak Takımadaları *Doğu Supikleri **anakara: (Unegkurmiut, Yalegmiut) : Kenai Yarımadası **ada (Chugachigmiut : Tyanirmiut, Shuqlurmiut, Nutyirmiut, Palugvirmiut, Alukarmiut, Atyarmiut, Talitlarmiut, Kangirtlurmiut, Ugalakmiut) : Prince William Sound Batı ve Doğu Supik kabileleri birbirinden ayrılmış ve coğrafyaları karadan ve denizden Alaska Atabasklarından Denağina Kızılderililerince bölünmüştür. Komşuları Supiklerin komşuları olarak batıda Unangan da denilen Aleutlar (Supikçe Taya'uq), kuzeybatıda Alaska Yupikleri (Supikçe Pamanarmiut) ile Denağina Kızılderilileri (Supikçe Kenaayuq), kuzeydoğuda Ahtna Kızılderilileri ve doğuda da Eyak ve Tlingit (Supikçe Swaciit) Kızılderilileri bulunur. Ruslar ile Amerikalılardan başka, sonradan gelen Çinliler (Supikçe Cing'iyak) ve Japonlar (Supikçe Yapuunsaq) da kontakt kurulan halklardır. Tarih Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar Eskimo halklarının Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü olduğu zamanlarda günümüzden 10.000 yıl önce iki ayrı etnik grup (Eskimo ve Aleut) olarak Alaska'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin geliştirilmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir. 1784 yılında Grigoriy Şelihov (Григорий Иванович Шелихов) tarafından Sitkalidak adasındaki Awa’uq (KOD 450 Sitkalidak Refuge Rock site) yerleşiminde Awa’uq Katliamı (Sitkalidak Massacre ya da Awa'uq (Refuge Rock) massacre) yapılmış ve 500-2000 kadar Supik Eskimosu öldürülmüş, 1000 kadarı da tutsak alınmıştır. .

Arkeoloji

k sitler *Ocean Bay site: Sitkalidak adasındaki bu arkeolojik sit 1989 yılında Exxon Valdez petrol sızıntısıın Kodiak'taki olası etkilerini araştırken arkeolog Rick Knecht tarafından keşfedilmiştir. İlk büyük arkeolojik kazı 1992 yazında yapılmış ve ahşap oyma eserler, sepetler, insan saçı, hayvan kürkü bulunmuştur. Nüfus Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Alaska'da 1980 ile 1992 yıllarında Eskimo-Aleut dilli halkların nüfusu ve anadillerini konuşabilenlerin sayısı Dil ve eğitim Yaklaşık 3000 kişilik Supik nüfusundan 400 kadarı ana dilini konuşabiliyor. 1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde Supik öğrencilerin sayısı : Avcılık ve toplayıcılık Geleneksel Supik avcılığı diğer Eskimo halklarıyla benzerlik gösterir. Alaska'nın doğasının çetin oluşu, açlık (kaik) kaygısıyla denizde (imaq) ve karada (nunat) yenebilecek her şeyin avlanılmasını ya da toplanmasını gerektirir. Supiklerin yaşadığı coğrafya Alaska'daki en güney bölge olduğu için kuzeydeki Yupik ve İnyupik coğrafyasına nazaran daha iyi durumdadır. Av araç ve gereçleri arasında kayak (qayaq) ile kayık (angyaq) ve kürek (anguaq) ava ulaşma ve taşıma işinde değerlidir. Silah olarak ok (ruuwaq) ve yay (qitguyaq) ile zıpkın (ayaquq) kullanılır. Beyazlardan gördükleri ateşli silahlar (nutek) da sonradan ava dahil olmuştur. Av şapkası (caguyaq) ve av torbası (ekgwik) avın olmazlarındandır. Kara memelileri olarak ren geyiği (tuntuq), boz ayı (taquka'aq), samur (aaquyaq), tavşan (kuskanat), tilki (kaugya'aq), kakım (amitatuk) ve gelengi (qanganaq) avlanır. Deniz memelileri arasında balinalar (arwaq) başta olmak üzere yunus (mangaq), denizaslanı (wiinaq) ile foklar (aataak, isuwiq) en değerli deniz avlarıdır. Bunları deniz samuru (arhnaq) takip eder. Kuşlar, etinden ve derisi ile diğer uygun kısımlarından yararlanılan hayvanlardır. Bunlar arasında ördekler (saqul'aq), martı (qatayaq), yelkovan (tuungat) ve karabatak (agasuuq) sayılabilir. Kuşların tüyleri (culuk) süslemede kullanılırken, yumurtaları (manik) da toplanır. Deniz omurgasızları arasında kiton (urriitaq), deniz tarağı (mamaayaq), ahtapot (amikuq) ve deniz hıyarı (uutuk) gözde toplama avlardır. Balıkçılık da yapılır. Balıkçı kayığı (paRaguutaq) ile ağ (kugyaq), olta (iqsak) ve kargı (panaq) ana balıkçılık malzemeleridir. En gözde balıklar som balığı (iiliksak, amartuq, niklliq, qakiiyaq) türleriyle diğer balık türleri (anciq, waa'uq, sagiq, iqalluarpak, iqalluak) gelir. Bunlar taze olarak tüketildiği gibi, ileride yemek için kurutulur (tamuuq) ya da tuz (taryuq) ve duman (puyuq) kullanarak tuzlanır ya da tütsülenerek (kupcuunaq) saklanır. Bitkiler açısından fakir olan coğrafyada yenebilecek böğürtlensi ya da üzümsü meyveler (alagnat, cuawak, aqagwik, kenegtaq, puyurniq, muuguat) ve sebzeler (aatunaq) az olsa da vitamin alımı açısından değerlidir. == Din Şamanizm Geleneksel Eskimo dini şamanizm, Supiklerde de görülür. Eskiden dini amaç taşıyan şamanistik törenler, günümüzde folklorik gösteriden ileriye gitmez. Bunda Rusların Ortodoksluğu Supiklere kabul ettirmelerinin rolü vardır. Şaman (kalla'alek), ruh (sua) ve hayalet (tanraq, tangruaq) şamanlığın ana kavramlarıdır.

Hıristiyanlık Törenler == Aynı zamanda şamanistik gösteride de kullanılan müzik olarak davul (cauyaq) ve şarkı (atuun) ile dans (agnguaq) bütünlük oluşturur. Maske (giinaquq ve giinaruangcut ya da maaskaat) de bunları tamamlar, böylece müzik ve dans törensel nitelik kazanır. Ruslardan aldıkları akordeon (kaRmuniaq) yeni müzik aletleridir. Takı ve desenler törensel niteliklidir. Kadınların boncuktan yapılan şapkası (nacaq), bilezik (tayarnerutaq), kulak küpesi (kulunguaq), dudak küpesi de denilen labret (kulut'ruaq) ve dövme (kRasiruaq) tipik Eskimo beden aksesuarlarıdır. Arkeoloji Kodiak Adasında, günümüzde 42 kişinin yaşadığı Karluk (Supikçe Kal'uq) şehrinde yapılan arkeolojik kazılar şehrin 5000 yıldır insan yerleşimine açık olduğunu göstermektedir.

Arkeoloji

k siteler yönünden gerçekten zengin olan Kodiak'ta tarih öncesine (prehistorik) ait 900 kadar site bulunur. Ayrıca bakınız *Alaska Eskimoları *Alaska Yerli Dil Merkezi *Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası *Alaska Yerli Bölge Şirketleri *Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi *Henrik Johan Holmberg *Rick Knecht Simalar *Alvin Eli Amason: ressam ve heykeltraş *Sven Haakanson: antropolog Dipnotlar Dış bağlantılar * Alutiiq Museum * Catherine Foster West (2009) , Kodiak Island's Prehistoric Fisheries: Human Dietary Response to Climate Change and Resource Availability, Journal of Island & Coastal Archaeology, 4:223–239, 2009

Kaynaklar

Vikipedi

Supikçe
7 yıl önce

Güney Alaska'da Supikler tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı...
Awa’uq Katliamı
4 yıl önce

(massacre), Rusların Alaska'daki Supik topraklarına yayılmasını ve yerleşmesini vahşi biçimde sağladığı gibi Kodiak Adasındaki Supikler için de sonun başlangıcı...
Alaska Eskimoları
7 yıl önce

bölgelerinde yaşayan Yupik kolundan Alaska Yupikleri, Sibirya Yupikleri ve Supikler ile İnuit kolundan İnyupiklerinn oluşturduğu Eskimo halklarının ortak adı...
Yupik halkları
7 yıl önce

İnyupiklere en yakın halktır. Pasifik Yupikleri de denilen Supiklerin kültürü Aleutlarla aynıdır. Supikler, kültürel açıdan Aleutlara en çok benzeyen Eskimolardır...
Three Saints Koyu
7 yıl önce

Ruslar hem Aleutları hem de Supikleri "Aleut" ortak adıyla anmışlardır ve bunun "Alutiiq" versiyonu günümüzde İngilizcede Supikler ve dilleri için kullanılmaktadır...
Kodiak Takımadası
7 yıl önce

4833333 Takımadanın ana yerli halkı Supikler ya da Pasifik yupikleri denen Eskimo halkıdır. Supiklerin Batı Supikleri (Kaniagmiut) grubuna giren Qik'rtarmiut...
Old Harbor, Alaska
7 yıl önce

kabilesinden Supiklerdir. Günümüzde geleneksel Supik danslarını sergileyen Nuniaq Alutiiq Dancers adlı grubu vardır. Old Harbor doğumlu Supikler içinde en...
Kenai Yarımadası
7 yıl önce

bölgesinde Cook Inlet ile Alaska Körfezi arasında yer alan, Eskimo halklarından Supikler ve Alaska Atabasklarından Denağinalarca meskun olan yarımada. Kenai Yarımadası...