Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Ahtnalar

Kısaca: Ahtnalar, Ahtna Atabaskları ya da Ahtna Kızılderilileri (Ahtnaca ''‘Atnahwt’aene'' «Copper Nehri ahalisi», ''Koht’aene'' «Kızılderili»; ; Rusça медновцы ''Mednovtsı''), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin güneydoğusunda Copper Nehri civarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Ortodoks Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska'daki en büyük dördüncü Atabask halkı olup, ''Yukarı'', ''Batı'', ''Me ...devamı ☟

Ahtnalar, Ahtna Atabaskları ya da Ahtna Kızılderilileri (Ahtnaca ‘Atnahwt’aene «Copper Nehri ahalisi», Koht’aene «Kızılderili»; ; Rusça медновцы Mednovtsı), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin güneydoğusunda Copper Nehri civarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Ortodoks Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska'daki en büyük dördüncü Atabask halkı olup, Yukarı, Batı, Merkezi ve Aşağı Ahtnalar olmak üzere dört ana lehçe grubuna ayrılırlar. En yakın akrabaları dilce birlikte üstgrup oluşturan Denağinalardır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 650 kişilik etnik (‘Atnahwt’aene) nüfustan 25 kadarı anadillerini (‘Atnakenaege’) konuşabiliyor) adlandırmasına dayanır. İngilizce Copper Nehri («Bakır Nehri») adı da Rusça aynı anlamdaki Медная река (eski yazı: Мѣдная рѣка) kelimesinden çeviridir. Tarih Na-Dene dillerini konuşan diğer halklar gibi Atabaskların da Asya'dan Amerika'ya Eskimo-Aleut halklarından önce göç ettikleri sanılıyor. Atabaskların ataları muhtemelen yaklaşık 12.000 yıl önce son buzul çağının sonunda Bering kara köprüsünü kullanarak Sibirya'dan göç etmişlerdir. İç Alaska'daki (Interior Alaska) eski arkeolojik kalıntılar, Alaska Eskimo coğrafyasının sahillerinde olduğu gibi, yaklaşık 10.000 yıl öncesine tarihlenir ve bunlar Sibirya'dakilerle yakından ilgilidir. Son arkeolojik buluntulara göre Copper Nehri havzası 5.000-7.000 yıldır insan yerleşimindedir. Arkeologlar Ahtnaların bugünkü topraklarında 2.000 ya da daha uzun süredir bulunduklarını söylerler. Yaklaşık 2.000 yıl önce Wrangell Dağları ile Chitina Nehri vadisine taşındıkları sanılıyor. Avrupalılarca karşılaşmadan önceki dönem (1780 öncesi) Ahtnalar için "tarihöncesi" dönemdir. Ahtna "tarihsel dönemi" Avrupalıların 1780 lerde bölgeye ulaşmasıyla başlar Ahtnalarla Avrupalıların ilk karşılaşması Rusya İmparatorluğuna bağlı Rus Alaskası (1733 – 1867) döneminde 1780 li yılların başlarında Ruslarla olmuştur. Ruslar yeni kürk kaynakları arayışı içinde Aleutların topraklarındaki Aleut Adaları ile Supiklerin topraklarındaki Kenai Yarımadasındaki ana üslerinden Alaska'nın güneydoğu kıyılarına gelmişler ve Copper Nehrinin büyüklüğü Ruslar tarafından hızlı ve kolayca farkedilmiştir. Leontii Nagaev komutasındaki ekip nehrin ağzını gördüklerine dair ilk yazılı kaydı 1783 yılında yapmşlardır. 1847-1848 yıllarında Rus-Amerikan Kumpanyası Copper Nehri havzasını incelemeye başlarlar. Bu olaydan sonra Copper Fort ticaret karakolu kapanır, daha sonraları tekrar açılsa da Ruslarla Ahtnalar arasından ancak çok ufak bir ticaret yapılmıştır. Bundan sonra Rusların bölgeyi keşfetmek için daha fazla çaba göstermedikleri görülüyor. Nüfus Kabileleri Ahtna kabileleri dilce ve kültürce 4 ana lehçede (dialectal division) toplam 8 regional band denen kabileye ayrılır: * Aşağı Ahtnalar (kendilerince ‘Atnahwt’aene; İng. Lower Ahtnas). ::1. Chitina/Taral Band. Chitina (Tsedi Na’) ile Taral (Taghaelden) yörelerinde yaşarlar. ::2. Tonsina/Klutina Band. Tonsina River (Kentsii Na’) ile Klutina River (Tl’atii Na’) ve Klutina Lake (Tl’atibene’) yörelerinde yaşarlar. * Merkezi Ahtnalar (kendilerince Dan’ehwt’aene; İng. Central Ahtnas, Middle Ahtnas). Copper Center (Tl’aticae’e), Tazlina (Tezdlen Na’), Glennallen (Ciisk’e Na’), Gulkana (C’ulc’e Na’) ve Gakona (Ggax Kuna’) yörelerinde yaşarlar. ::3. Gulkona/Gakona Band. * Batı Ahtnaları (kendilerince Tsaay Hwt’aene; İng. Western Ahtnas) ::4. Tyone/Mendeltna Band. Tyone (...) ile Mendeltna (Bendilna’) yörelerinde yaşarlar. ::5. Cantwell/Denali Band. Cantwell (Yidateni Na’) ile Denali (Dghelaayce’e) yörelerinde yaşarlar. * Yukarı Ahtnalar (kendilerince Tatl’ahwt’aene; İng. Upper Ahtnas, Tatlatans). Mentasta yöresinde yaşarlar. ::6. Sanford River/Chistochina Band. Sanford River (K’ełt’aeni) ile Chistochina (Tsiistl’edze Na’) yörelerinde yaşarlar. ::7. Slana/Batzulnetas Band. Slana (Stl’ana’) ile Batzulnetas (Nataełde) yörelerinde yaşarlar. ::8. Mentasta Band. Mentasta (Mendaesde) yöresinde yaşarlar. Dil ve Eğitim En ayrıksı lehçesi Mentasta'da konuşulanıdır. Ahtna alfabesi 1973 yılında geliştirilmiştir. Batılılarca kaydedilmiş ilk Ahtnaca kelime 1787 yılında Britanyalı Nathaniel Portlock (1748?-1817) tarafından Prince William Sound' yapılan keşif gezisinde belgelenen Shee-na-waa’s kabilesine göre «kar / snow» anlamında olan naa-taakie kelimesidir ve bu da Ahtnaca nadaexi kelimesine denk düşer. 1971 ANCSA yasasıyla yerlilerin eğitim sorunu daha da karmaşık hale gelmiş, yasa gereği Alaska'daki bütün Bureau of Indian Affairs okullarının eyalet denetimi altına geçmesi kararlaştırılmıştır. Birçok yerli köyü bu yasayı eğitim hizmetleri ile kendi kendini yönetme dahil egemenlik haklarına kötü değişiklik olarak görmüş, bu hakların kendilerine tanınması talebinde bulunmuşlardır. Bu hareketin en aktif köylerinden biri Ahtnaların köyü Chickaloon olmuştur. Chickalon köyü aynı zamanda yerli olmayanların da çok sayıda olduğu bir yerdir. Birçok zorluklarla başetmek zorunda kalan köyde ayrıca Ahtnacayı dünyada elli kadar akıcı konuşan varken Chickalon şivesini konuşan yalnızca tek kişi olması köyü ilginç kılan özelliklerinden de biridir. Bu köyde şimdi Ya Ne Dah Ah School okulunda kabile denetiminde Ahtnaca eğitim verilmektedir. Okul Harvard Project on American Indian Economic Development çerçevesinde "High Honors in Honoring Nations 2002" öülünü almıştır. Nay’dina’aa Na’ Chickaloon Village Traditional Council denetimindeki Ya Ne Dah Ah okulu 1992 yılından beri Ahtna Atabask dilini, kültürünü, şarkılarını, danslarını, toprak idaresini ve Chickalon köyünün tarihini öğretmek, korumak ve gençleştirmek (rejuvenate) için çabalamaktadır.

Edebiyat

Ahtna yazarları arasında annesi Beyaz, babası Talcheena klanından Ahtna, kendisi ise Tsisyu (annesi non-native olduğu için) klanından olan, anadilini akıcı biçimde konuşabilen John Elvis Smelcer sayılabilir. Komşuluk Alaska'da, kuzeyde Aşağı Tananalar ve Tanakroslarla, doğuda Yukarı Tananalarla va Kanada'daki Güney Tuçonlarıyla, batıda Denağinalarla, güneyde Supikler, Eyaklar ve Tlingitlerle komşudurlar. Sosyal yaşam Ahtnalar iki yerli (bilocal) yarı göçebe olup kışı kış kamplarında geçirir, kış bitimi avcılık ve balıkçılık kamplarına çıkarlar. Kışlık köyler bir reisin idaresi altında regional band olarak yapılanırken, yazlık barınaklar local band olarak özerktir ve regional band dışında daha üst bir siyasi yapı kesinlikle görülmez. Bir başka deyişle, reislerden birine ya da onun idaresi altındaki regional banda karşı savaş ya da herhangi bir tehdit olsa dahi diğer regional band reisleri biraraya gelip "politik kabile birliği" oluşturulmaz :: Ahtna Government Services Corporation (Ahtna), Ahtna, Incorporated’in yüzde yüz iştirakiyle 1999 yılında kurulmuş kar amaçlı şirkettir. Ahtna Construction and Primary Products Corporation, Ahtna, Incorporated’in iştirakiyle 1974 yılında kurulmuş kar amaçlı şirkettir. == Kültür Giyim Kuşam

Giysi

Takı ve beden süslemesi

Saçları bakımlıdır. Erkekler ve kadınlar özel günlerden (special occasions) önce yüzlerine boya sürerlerdi. Hem erkekler hem de kadınlar süs amaçlı denizdişi kabuğundan yapılma kolye (nezaghe’snelyaayi) ile burun ve kulak küpe leri (lats’agh) takarlardı. == Ayrıca bakınız == *Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi == Bibliyografya *Betts, Robert. C. 1987a. Western Ahtna Ethnohistory of the Butte Lake Region. Review draft, 4-27-85, Typescript. *Billum, John. 1979. Atna’ Yenida’a, Ahtna Stories. Anchorage *Buck, Mildred and James Kari. 1975. Ahtna Noun Dictionary. Fairbanks: Alaska Native Language Center. *Cohen, Kathryn Koutsky. 1980. History of the Gulkana River. Fairbanks: Alaska Department of Natural Resources, Division of Research and Development. *Grinev, A.V. 1997. The Forgotten Expedition of Dmitrii Tarkhonov on the Copper River. Alaska History 12:1-16. *Kari, James. 1973-2004. Ahtna fieldnotes summary. 1300+ pp. in 15 notebooks. ___. 1977. Linguistic diffusion between Ahtna and Tanaina. International Journal of American Linguistics 43:274-288. *Kari, James. 1983. Ahtna Place Names Lists. Fairbanks: Copper River Native Association and Alaska Native Language Center. *Kari, James. (editor). 1986. Tatl’ahwt’aenn Nenn’, The Headwaters People’s Country, Narratives of the Upper Ahtna Athabaskans. Fairbanks: Alaska Native Language Center. *Kari, James. 1990. Ahtna Athabaskan Dictionary. Fairbanks: ANLC. *Kari, James. 1996a. A Preliminary View of Hydronymic Districts in Northern Athabaskan Prehistory. Names 44:253-271. *Kari, James. 2004. Ahtna Place Names Lists. December draft, revised from Kari 1983. *Kari, James. 2005. A Discussion of Three Athabascan Ethnogeographic Narratives: Nick Kolyaha (of Iliamna), Jim McKinley (of Copper Center), and Jake Tansy (of Cantwell). Alaska Native Language Center Working Papers No. 4:XX. *Ketz, James A. 1983. Paxson Lake, Two Nineteenth Century Ahtna Sites in the Copper River Basin, Alaska. Occasional Paper No. 33. Fairbanks: Cooperative Park Studies Unit. *de Laguna, Frederica. 1969. The Atna of Copper River, Alaska: The world of men and animals. Folk 11-12:17-26. *de Laguna, Frederica and Catharine McClellan. 1981. Ahtna. In Handbook of North American Indians, Vol. 6, Subarctic. Edited by J. Helm. Washington: Smithsonian Institution. Pp.64164. *McKinley, Jim. 2000. Ahtna Village Names Along the Copper River. Ms. Transcribed by James Kari. Tape AT23, rec. on 1/12/81. *Potter, Ben Austin. 1997. A First Approximation of Ahtna Region Archaeology. Unpublished Master’s Thesis. University of Alaska Fairbanks. *Pratt, Kenneth L. 1998. Copper, Trade and Tradition Among the Lower Ahtna of the Chitina River Basin: the Nicholai Era, 1884-1900. Arctic Anthropology 35:77-98. *Simeone, William E. and James Kari. 2002. Traditional Knowledge and Fishing Practices of the Ahtna of Copper River, Alaska. Alaska Department of Fish and Game, Division of Subsistence Technical Paper No. 270. *Simeone, William E. 2005. The Harvest and Use of Non-salmon Fish Species in the Copper River Basin Office of Subsistence Management Fisheries Resource Monitoring Program. Alaska Department of Fish and Game, Division of Subsistence. *Smelcer, John. 1996. Ahtna Noun Dictionary with Pronunciation Guide. Glennallen: Ahtna Heritage Foundation. *Smelcer, John. 2011. Beautiful Words / Kasuundze’ Kenaege’: The Complete Ahtna Poems. Kirksville, MO: Truman State University Press. *Tansy, Jake. 1982. Indian Stories, Hwtsaay Hwt’aene Yenida’a, Stories of the Small Timber People. Anchorage: National Bilingual Materials Development Center. Reprinted in 1997 by Ahtna Heritage Foundation. *Workman, William. 1977. Ahtna archaeology: a preliminary statement. In Problems in the Prehistory of the North American Subarctic: the Athapaskan Question. pp.22–39. Edited by J.W. Helmer, S. Van Dyke, and F. Kense. Calgary: University of Calgary Archaeological Association. Dış bağlantılar == * Ahtna Noun Dictionary and Pronunciation Guide (2nd Edition), 2011, compiled & edited by John E. Smelcer, Ph.D. * Ahtna Place Name Maps (Google Earth) by John Smelcer * UAF Alaska Native Language Archive : Koyukon Container List (Alaska Yerli Dil Merkezi arşivindeki Ahtnaca ve Ahtnalar üzerine belgeler) * Ahtna Heritage Foundation * Copper River Native Association ‘Atna ’t’ aene nene’ * Nay’dina’aa Na’ Chickaloon Village Traditional Council

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.